انتشار مثنوي (تصحيح موحد) در شش مجلد
شش دفتر؛ شش جلد
كمتر اثري در تاريخ ادب فارسي وجود دارد كه همچون مثنوي معنوي مولانا، چنين جايگاهي يگانه و چندوجهي در ميان متون عرفاني و ادبي يافته باشد. اين كتاب نه تنها ازجمله شاهكارهاي زبان فارسي محسوب مي‌شود، بلكه به‌مثابه مرجعي فكري و معنوي، قرن‌ها ذهن و ضمير جويندگان حقيقت را در پهنه‌اي گسترده از گيتي -از آسياي صغير و ايران تا هندوستان و قلمروهاي فراتر از آن- درگير خود كرده است. اما آنچه اغلب در مواجهه با مثنوي فراموش مي‌شود، اين است كه دسترسي ما به اين ميراث گرانبها، همواره وابسته به نسخه‌هايي است كه در گذر زمان تصحيح و تدوين شده‌اند. در اين ميان، تصحيح استاد محمدعلي موحد، يكي از مهم‌ترين و دقيق‌ترين تلاش‌هاي معاصر براي بازخواني متن اصيل مثنوي
به شمار مي‌رود؛ تلاشي كه نه‌تنها مبتني بر ذوق ادبي، بلكه استوار بر اصول دقيق نقد متن و نسخه‌شناسي است. مثنوي، مانند بسياري از متون كلاسيك فارسي، در طول تاريخ نسخه‌برداري‌هاي متعددي را پشت سر گذاشته است. تفاوت نسخه‌ها، خطاهاي كاتبان، تغيير ذوق و فهم در دوره‌هاي مختلف و گاه اصلاحات عمدي يا ناآگاهانه، باعث شده است كه چهره دقيق اين اثر در پس لايه‌هايي از تحريف، جابه‌جايي و گاه حذف و اضافات پنهان بماند. از نخستين تلاش‌هاي علمي براي تصحيح مثنوي، كار سترگ رينولد نيكلسن، ايرانشناس و اديب بريتانيايي، در آغاز قرن بيستم بود كه متني نسبتا منقّح و منظم دراختيار پژوهشگران قرار داد، اما كار نيكلسن، باوجود اعتبار بي‌چون و چرا، خالي از ضعف‌ها و كاستي‌هاي اجتناب‌ناپذير نبود؛ به ويژه به دليل محدوديت منابع و نسخه‌هاي خطي در دسترس آن زمان.
استاد موحد پژوهشگر دقيق‌نگر در مسير بازخواني مثنوي
تصحيح استاد محمدعلي موحد، بر بستر تجربه‌هاي نسخه‌شناسي نيم‌قرن اخير و با بهره‌گيري از منابع و نسخه‌هايي صورت گرفت كه برخي از آنها در دسترس نيكلسن نبودند يا پس از او كشف شده بودند. در اين مسير، موحد با دقتي كم‌نظير، نسخه‌هاي خطي معتبر را با هم سنجيده و در موارد اختلاف، با تكيه بر تحليل زبانشناختي، وزن شعر، سياق معنايي و منابع جانبي، به گزينش دقيق‌ترين صورت ممكن از متن پرداخته است. ويژگي مهم تصحيح موحد اين است كه او از هرگونه ساده‌سازي و دستكاري سليقه‌اي متن پرهيز كرده و با رويكردي وفادار به اصل، متن را چنان‌كه هست دراختيار خواننده قرار داده است؛ رويكردي كه گاه با پذيرش دشواري‌هاي واژگاني و نحوي همراه بوده، اما به حفظ اصالت متن انجاميده است.
مقدمه‌اي خواندني، تحليلي و مستند
نكته‌اي كه تصحيح موحد را براي پژوهشگران جذاب مي‌سازد، نه تنها دقت در متن، بلكه مقدمه تحليلي آن است. در اين مقدمه، موحد به جاي تكرار سخنان مرسوم و گاه كليشه‌اي درباره مثنوي و مولوي، به شرح و بررسي عالمانه تاريخچه نسخه‌هاي موجود، شيوه تصحيح، روش‌شناسي نقد متن و حتي نقدِ تصحيح‌هاي پيشين مي‌پردازد. اين بخش، اثري مستقل در حوزه نسخه‌شناسي محسوب مي‌شود و به تنهايي ارزشي پژوهشي دارد.
تصحيح موحد؛ حلقه‌اي مهم در زنجيره تصحيح‌هاي مثنوي
در كنار نيكلسن، مرحوم فروزانفر و چند پژوهشگر معاصر ديگر، محمدعلي موحد با اين تصحيح، جايگاهي ويژه در تاريخ بازخواني مثنوي يافته است. تصحيح او نه تنها براي مخاطب عمومي، بلكه براي دانشجويان، پژوهشگران و حتي استادان اين حوزه، متني قابل اعتماد و ارجاع‌پذير به شمار مي‌رود. همچنين يكي از امتيازات مهم اين نسخه، هماهنگي ميان شكل چاپ و اعتبار علمي متن است؛ برخلاف برخي چاپ‌هاي تجاري كه با كاغذ نفيس و صفحه‌آرايي چشم‌نواز ولي محتوايي كم‌اعتبار عرضه مي‌شوند، تصحيح موحد تلفيقي از دقت انتقادي و زيبايي‌شناسي چاپي است كه مخاطب را هم به لحاظ بصري راضي مي‌كند و هم به لحاظ علمي.
بازگشت به اصل، احترام به متن
درنهايت، اهميت تصحيح موحد از اين منظر است كه در روزگار رواج اقتباس‌هاي سليقه‌اي و گزينشي از مثنوي، او بار ديگر ما را به متن اصيل بازمي‌گرداند. متني كه هر بيتش، حاصل انتخاب دقيق ميان نسخه‌هاي مختلف است و پشتوانه‌اي از مطالعه انتقادي در پس هر كلمه‌اش نهفته است. براي آنكه بتوان مثنوي را نه صرفا به عنوان يك متن عرفاني، كه به مثابه يك اثر ادبي، تاريخي و فكري جدي درك كرد، داشتن متني دقيق و علمي، نخستين شرط است. تصحيح محمدعلي موحد اين نياز را برآورده مي‌كند و دروازه‌اي مطمئن براي ورود به دنياي پيچيده و شگفت‌انگيز مولوي است.
شش دفتر؛ شش جلد
تصحيح استاد محمدعلي موحد اكنون چند سالي است كه در دسترس مثنوي‌پژوهان و علاقه‌مندان به اين ميراث سترگ ادبي و عرفاني قرار دارد. اما نشر هرمس كه منتشر‌كننده اين نسخه شريف بود به تازگي دست به ابتكار تازه‌اي زده است. انتشارات هرمس اقدام به انتشار مثنوي مولانا در شش مجلد در قطع پالتويي كرده است كه كار را براي خواندن و همراه داشتن آن بسيار راحت‌تر كرده است. در اين تركيب هر دفتر از مثنوي معنوي در يك مجلد منتشر شده آن هم با صفحه‌آرايي و طراحي بسيار دقيق و چشم‌نوازي كه در مجموعه آثار منتشر شده از انتشارات هرمس سراغ داريم. «مثنوي معنوي» مولانا جلال‌الدين رومي با تصحيح استاد محمدعلي موحد در شش مجلد به همت انتشارات هرمس منتشر شده است و در دسترس علاقه‌مندان به اين اثر بي‌نظير ادبي و عرفاني قرار دارد.