توسعه مكران منابع آبي و اميد به آينده
محسن موسوي‌خوانساري
مكران از حدود دو دهه پيش مورد توجه مديران ارشد نظام قرار گرفت. اعضاي دولت چهاردهم نيز در يك‌سال اخير در مورد مكران اظهارات مهمي بيان كردند، به‌طوري كه حتي مكران را به عنوان يكي از اهداف اصلي انتقال پايتخت بيان كرده و اعلام شد كه بررسي‌هاي لازم براي انتقال پايتخت به مكران شروع شده است. در واقع ويژگي‌هاي خاص مكران باعث شده كه اين‌گونه مورد توجه قرار گيرد و برنامه‌هاي وسيعي از نظر توسعه اقتصادي و اجتماعي براي اين منطقه استراتژيك از طرف دولت‌هاي مختلف خصوصا دولت چهاردهم در‌نظر گرفته شود. يكي از اين مهم‌ترين ويژگي‌ها، مجاورت با ساحل حدود ۴۰۰ كيلومتري از گواتر تا جاسك با درياي عمان و درنهايت اقيانوس هند است كه مي‌تواند تبادلات بين‌المللي بسيار ارزاني را از جهت اقتصاد دريامحور با كشورهاي مختلف خصوصا آسياي مركزي و آسياي جنوب شرقي داشته باشد، لذا ايجاد ساز و كار مناسب از جهت بنادر با ظرفيت بالا، فرودگاه‌ها، شهرهاي جديد، نيروگاه‌هاي برق و صنايع بالادستي مانند پتروپالايش‌ها و صنايع پايين‌دستي در دستور كار بوده و قسمت عظيمي از اين تاسيسات هم‌اكنون در حال ساخت است. احداث ريل و راه‌آهن از زاهدان تا چابهار، شهر جديد تيس، كارخانه‌هاي فولاد و پتروشيمي، بندر و فرودگاه كوه مبارك و نيروگاه جاسك از‌جمله پروژه‌هاي مهمي است كه هم‌اينك در حال ساخت است. اما سوالي كه همواره مطرح است، اين بوده كه آيا مكران داراي پتانسيل تامين آب براي اهداف كلان دولت جمهوري اسلامي است يا خير؟ پاسخ به اين سوال از چند جهت قابل بررسي است:
تامين آب براي منطقه مكران به صورت تلفيقي به دو روش استفاده از آب شيرين‌كن‌ها و استفاده از روانآبها انجام‌پذير و اين طبيعت منطقه مكران است كه به علت شرايط اقليمي چنين وضعيتي را به وجود آورده است.
از منظر آب شيرين شده از آب دريا لازم به ذكر است كه سواحل صخره‌اي درياي عمان مزيت نسبي براي اجراي آبگير كارخانه‌هاي آب شيرين‌كن بوده و به همين منظور نيز كارخانه‌هاي آب شيرين‌كن بسيار مهمي چون كارخانه آب شيرين‌كن چابهار به مشهد، كارخانه آب شيرين‌كن نگين مكران و كارخانه آب شيرين‌كن باختر در اين منطقه در حال احداث است. در مجموع ظرفيت كل توليد آب‌شيرين حاصل از كارخانه‌هاي آب شيرين‌كن در حال احداث در مكران به يك ميليارد مترمكعب مي‌رسد. شايان ذكر است كه شوري آب درياي عمان در سواحل مكران كمتر از شوري آب خليج‌فارس بوده و به همين خاطر هزينه‌هاي شيرين‌سازي در سواحل مكران نسبتا كمتر از هزينه‌هاي شيرين‌سازي در سواحل خليج‌فارس است.
گرچه تاكنون بيش از ۸ سد مخزني با حجم تقريبي يك ميليارد مترمكعب در مكران در حال بهره‌برداري است ولي مي‌توان تا ۱۸ طرح ديگر تامين آب و سدهاي مخزني متنوعي در اين منطقه با ظرفيت ۲ ميليارد مترمكعب احداث كرد و از منابع آب سيلابي موجود بهترين بهره‌برداري را به عمل آورد.
به‌طور كلي پتانسيل توليد آب حاصل از آب‌شيرين‌كن‌ها و روانآبها به ۴ ميليارد مترمكعب رسيده كه طبق برنامه‌ريزي انجام شده بايد قسمتي از توليد كارخانه‌هاي آب شيرين‌كن به شهرهاي استان سيستان و بلوچستان و فلات مركزي انتقال يابد. با توجه به اينكه براساس برنامه هفتم و در جهت رشد اقتصاد دريامحور بايد حدود ۸درصد جمعيت كشور در سواحل جنوبي مستقر شوند، لذا انتظار مي‌رود كه به لحاظ برتري موقعيتي سواحل مكران نسبت به سواحل جنوب غربي ايران طي چند سال آينده، سواحل و فراساحل مكران با رشد جمعيتي حدود ۳۰۰ درصد روبه‌رو شده و جمعيت اين منطقه به ۵ ميليون نفر افزايش يابد. استقرار صنايع بزرگ و كوچك، شهرك‌هاي گلخانه‌اي و توسعه كشاورزي همگي مستلزم تامين آب بوده و پيش‌بيني مي‌شود با توجه به پتانسيل‌هاي تامين آب از دو منظر كارخانه‌هاي آب شيرين‌كن و استفاده از منابع آب سطحي و سيلاب‌ها بتوان نياز آب شرب، صنعت، كشاورزي و محيط‌زيست مكران را تامين كرد و البته چنانچه يك برنامه‌ريزي منسجم و حكمراني مطلوب آب در مكران مستقر شود اميد مي‌رود كه ان‌شاءالله منابع آب تامين شده هم نياز مردم فعلي شهر‌ها و روستا‌هاي منطقه و هم نياز صنايع و شرب ناشي از افزايش جمعيت در منطقه را پاسخگو باشد.
دبير كميته ملي سدهاي بزرگ ايران