آزادی مطبوعات در جهان
محمود فاضلي
بر اساس رتبه‌بندي گزارشگران بدون مرز (RSF) در سال ۲۰۲۵، يونان براي چهارمين سال متوالي بدترين كشور اروپا از نظر آزادي مطبوعات است. اين كشور حتي در مقايسه با سال ۲۰۲۴ يك رتبه پايين‌تر آمده و اكنون در رتبه ۸۹ جهان قرار گرفته و حتي از كشورهاي آفريقا و امريكاي لاتين نيز عقب مانده است. از نظر رتبه‌بندي جهاني، نروژ، استوني، هلند، سوئد و فنلاند در صدر قرار دارند در حالي كه 10 كشور برتر توسط دانمارك، ايرلند، پرتغال، سویيس و جمهوري چك تكميل مي‌شوند.
در رتبه آخر رتبه‌بندي جهاني، اريتره قرار دارد كه رتبه ۱۸۰ را به خود اختصاص داده است. 10 رتبه آخر جهاني همچنين شامل كره‌شمالي (رتبه ۱۷۹)، چين (رتبه ۱۷۸)، سوريه (رتبه ۱۷۷)، افغانستان (رتبه ۱۷۵)، تركمنستان (رتبه ۱۷۴)، ويتنام (رتبه ۱۷۳)، نيكاراگوئه (رتبه ۱۷۲)، روسيه (رتبه ۱۷۱) و مصر (رتبه ۱۷۰) است. بي‌ثباتي اقتصادي، تهديد اصلي آزادي مطبوعات است در حالي كه حملات فيزيكي به روزنامه‌نگاران آشكارترين نقض آزادي مطبوعات است، گزارشگران بدون مرز خاطرنشان مي‌كند كه فشار مالي نيز يك مشكل مهم است. طبق تحقيقات اين سازمان غيردولتي بين‌المللي، اين مشكل تا حد زيادي به دليل تمركز رسانه‌ها در دست عده‌اي معدود، فشاري كه از سوي تبليغ‌كنندگان و حاميان مالي بر آنها وارد مي‌شود و مشاركت عمومي كه محدود، غايب يا به صورت غيرشفاف توزيع مي‌شود، است. داده‌هاي زيرشاخص اقتصادي شاخص RSF را نشان مي‌دهد كه امروزه رسانه‌ها با معضل حياتي حفظ استقلال روزنامه‌نگاري يا تضمين بقاي مالي خود روبهرو هستند. شاخص جهاني آزادي مطبوعات بر اساس پنج زيرشاخص اصلي (امنيت روزنامه‌نگاران، چارچوب اجتماعي، چارچوب قانوني، محيط سياسي و وضعيت اقتصادي) تعيين مي‌شود. از بين اين پنج مولفه كليدي، شاخص شرايط اقتصادي بيشترين سهم را در كاهش امتياز جهاني در سال جاري داشت. شاخص اقتصادي در سال ۲۰۲۵ به پايين‌ترين سطح خود در تاريخ رسيده و وضعيت جهاني اكنون «دشوار» تلقي مي‌شود.
بر اساس داده‌هاي جمع‌آوري‌شده توسط RSF براي شاخص جهاني آزادي مطبوعات سال ۲۰۲۵، در ۱۶۰ كشور از ۱۸۰ كشور مورد ارزيابي، رسانه‌ها «به سختي» يا «اصلا» به ثبات مالي خود دست مي‌يابند. نگران‌كننده‌ترين عنصر اين است كه رسانه‌ها به دليل مشكلات مالي تقريبا در يك‌سوم كشورهاي جهان، مانند امريكا (رتبه ۵۷، ۲ رتبه كاهش)، تونس (رتبه ۱۲۹، ۱۱ رتبه كاهش) و آرژانتين (رتبه ۸۷، ۲۱ رتبه كاهش) در حال تعطيلي هستند. بر اساس داده‌ها، ۳۴ كشور از نظر تعطيلي رسانه‌هاي جمعي در سال‌هاي اخير برجسته هستند كه قابل توجه‌ترين موارد عبارتند از نيكاراگوئه (رتبه ۱۷۲، ۹ رتبه پايين‌تر)، بلاروس (رتبه ۱۶۶)، ميانمار (رتبه ۱۶۹)، سودان (رتبه ۱۵۶)، آذربايجان (رتبه ۱۶۷) و افغانستان (رتبه ۱۷۵)، جايي كه مشكلات اقتصادي اثرات فشارهاي سياسي بر مطبوعات را تشديد مي‌كند.
وضعيت فلسطين (رتبه ۱۶۳) نيز فاجعه‌بار توصيف شده است. در غزه، ارتش اسراييل دفاتر خبري را تخريب مي‌كند، نزديك به 214 روزنامه‌نگار را كشته و بيش از ۱۸ ماه محاصره كامل بر غزه اعمال كرد. از زمان جنگ در غزه، بيش از ۱۷۷ نفر به طور خودسرانه بازداشت شدند. همچنين ۴۹ خبرنگار همچنان در زندان‌هاي اسراييل در حبس به سر مي‌برند و شمار زيادي از خبرنگاران غزه نيز در معرض ربوده شدن، شكنجه، گرسنگي و بي‌توجهي پزشكي قرار دارند.
در هاييتي (۱۱۲، ۱۸ رتبه پايين‌تر)، فقدان ثبات سياسي، اقتصاد رسانه‌اي را نيز دچار هرج و مرج كرده است. حتي كشورهايي با رتبه‌هاي نسبتا خوب، مانند آفريقاي جنوبي (۲۷) و نيوزيلند (۱۶)، از اين آسيب در امان نمانده‌اند.
امريكا در خفه كردن مالي شركت‌هاي كوچك و متوسط پيشتاز است. طبق نظرسنجي گزارشگران بدون مرز، نقش اصلي در خفقان مالي رسانه‌ها را امريكا ايفا مي‌كند كه بر اساس شاخص جهاني آزادي مطبوعات، در سال ۲۰۲۵ در رتبه ۵۷ قرار دارد كه دو رتبه پايين‌تر از سال گذشته است. همانطور كه آنها اشاره مي‌كنند، در امريكا، شاخص اقتصادي در عرض دو سال بيش از ۱۴ واحد كاهش يافته است. روزنامه‌نگاري امريكايي بيشترين ضربه را از ركود اقتصادي متحمل مي‌شود. بيش از ۶۰ درصد از روزنامه‌نگاران و متخصصان رسانه‌اي كه توسط RSF در شهرهاي مختلف امريكا مورد بررسي قرار گرفته‌اند، موافقند كه «گذران زندگي به عنوان يك روزنامه‌نگار دشوار است» و ۷۵ درصد معتقدند كه «رسانه‌هاي معمولي، براي بقاي مالي خود در تلاش هستند.»
علاوه بر اين، سقوط ۲۸ رتبه‌اي امريكا در شاخص اجتماعي نشان مي‌دهد كه مطبوعات در محيطي به طور فزاينده‌اي خصمانه فعاليت مي‌كنند ودوره دوم رياست‌جمهوري دونالد ترامپ اين روند را تشديد كرده است، زيرا از بهانه‌هاي مالي دروغين براي دستكاري مطبوعات استفاده مي‌شود. اين امر به طور ناگهاني بودجه آژانس رسانه‌هاي جهاني امريكا (USAGM) را پايان داد، تحولي كه بسياري از شبكه‌هاي خبري را تحت تأثير قرار داد و منجر به محروميت ناگهاني بيش از ۴۰۰ ميليون شهروند در سراسر جهان از دسترسي به اطلاعات قابل اعتماد شد.
قطع بودجه آژانس توسعه بين‌المللي امريكا (USAID) صدها خبرگزاري را در سطح بين‌المللي در تنگناي مالي بحراني قرار داده و برخي را مجبور به تعطيلي كرده است.
تسلط پلتفرم‌هاي آنلاين يك ضربه است، كاهش شديد بودجه، ضربه ديگري به سلامت مالي رسانه‌ها است كه پيش از اين نيز بهدليل تسلط غول‌هاي فناوري مانند گوگل، اپل، فيس‌بوك، آمازون و مايكروسافت در انتشار اطلاعات، تضعيف شده بود. اين پلتفرم‌هاي عمدتا بدون نظارت، سهم فزاينده‌اي از درآمد تبليغاتي را كه معمولا از سازمان‌هاي روزنامه‌نگاري حمايت مي‌كند، جذب مي‌كنند. كل هزينه‌هاي تبليغات در رسانه‌هاي اجتماعي به ۲۴۷.۳ ميليارد دلار رسيد. اين پلتفرم‌هاي آنلاين با كمك به گسترش محتواي دستكاري‌شده و گمراه‌كننده و تقويت اطلاعات نادرست، آزادي مطبوعات را بيشتر محدود مي‌كنند .