« اعتماد» در گفت‌وگو با كارشناسان مسائل بين‌الملل بررسي كرد
خان پنجم مذاكرات زير سايه بازي دوگانه امريكا
عبدالرضا فرجي‌راد: ادعاي غني‌سازي صفر درصدي مي‌تواند
به گره اصلي راند پنجم مذاكرات تبديل شود
حسن بهشتي‌پور: تاكيد احتمالي امريكا بر غني‌سازي صفر درصدي نشان مي‌دهد واشنگتن به دنبال توافق با تهران نيست
حديث روشني
درحالي كه مذاكرات غيرمستقيم ميان تهران و واشنگتن در ايستگاه چهارم متوقف شده و چشم‌انداز دور پنجم همچنان در هاله‌اي از ابهام قرار دارد، روايت‌هاي متضاد دو طرف از روند گفت‌وگوها به‌ويژه درباره ادعاي ارسال يك پيشنهاد مكتوب از سوي امريكا سايه‌اي سنگين بر فضاي ديپلماتيك حاكم افكنده است. مقامات ايراني بارها هرگونه دريافت متن ازسوي امريكايي‌ها را رد كرده‌اند، درحالي كه استيو ويتكاف، رييس هيات مذاكره‌كننده امريكايي مدعي است كه متني مكتوب در اين باره دراختيار طرف ايراني قرار داده است؛ متني كه به ادعاي ناظران در آن به غني‌سازي صفر درصدي توسط ايران اشاره شده است. فرستاده ويژه كاخ سفيد در اين باره ضمن تكرار ادعاهاي پيشين خود مدعي شد: «ما خط قرمز واضحي داريم و آن غني‌سازي است. حتي اجازه يك درصد ظرفيت غني‌سازي را هم نمي‌دهيم.» اين درحالي است كه تهران بارها غني‌سازي را جزو خطوط قرمز خود اعلام كرده و آن را غيرقابل مذاكره دانسته است، از همين رو بلافاصله بعد از رسانه‌اي شدن چنين ادعايي، عباس عراقچي، وزير امور خارجه كشورمان، در واكنش به ادعاهاي اخير ويتكاف مبني بر انجام غني‌سازي يك درصدي گفت: «فكر مي‌كنم ايشان از واقعيت‌هاي مذاكراتي كاملا به دور است. غني‌سازي در ايران ادامه پيدا مي‌كند. اگر علاقه‌مند هستند كه اطمينان حاصل شود سلاح هسته‌اي توسط ايران توليد نمي‌شود، ما كاملا آمادگي داريم؛ اما اگر درخواست‌هاي غيرواقعي داشته باشند، طبيعي است كه به هيچ نتيجه‌اي نمي‌رسند.» در اين ميان گمانه‌زني‌هاي متعددي در باب جدال لفظي ميان تهران و واشنگتن و نيز چشم‌انداز ادوار بعدي رايزني‌ها مطرح شده است، به گونه‌اي كه گروهي از تحليلگران بر اين باورند رويارويي مواضع دو بازيگر بالاخص باتوجه به ادعاهاي ضد و نقيض مقام‌هاي امريكايي (گزاره‌اي كه در ادوار پيشين و در طول رايزني‌ها نيز تكرار شده)، مي‌تواند دور بعدي گفت‌وگوها را، در صورت تعيين تاريخي براي ازسرگيري آن، با دشواري و پيچيدگي‌هاي عديده‌اي مواجه سازد؛ پيچيدگي‌هايي كه ممكن است احتمال ورود دو طرف به بن‌بست كامل يا توافقي سخت و شكننده را افزايش خواهد داد. همزمان اما گروهي ديگر همچنان بر اين باورند كه اين‌گونه اظهارات متناقض ازسوي طرف امريكايي در واقع تاكتيكي رسانه‌اي است كه از طريق آن تلاش مي‌شود امتيازات بيشتري از ايران در پاي ميز مذاكره اخذ شود. در اين فرضيه ادعايي سومي نيز مطرح است، فرضيه‌اي كه توسط گروهي ارايه مي‌شود كه ميان سفر اخير دونالد ترامپ به منطقه و سيگنال‌هاي متناقض تيم امريكايي، ارتباط معناداري قائلند. به گفته اين گروه از تحليلگران اگرچه پادشاهي‌هاي خليج‌فارس تمام تلاش خود را براي جلوگيري از هرگونه رويارويي ادعايي نظامي به كار خواهند بست، اما درنهايت آنان نيز تمايل دارند تاسيسات هسته‌اي ايران به صورت كامل و مطابق خواست واشنگتن و تل‌آويو برچيده شود. به اين بهانه روزنامه اعتماد با هدف ارزيابي و تحليل و بررسي سه فرضيه فوق و همچنين ماحصل جدال لفظي مقام‌هاي ايراني و امريكايي كه نتيجه موضع‌گيري ضد و نقيض واشنگتن است، با عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك و حسن بهشتي‌پور، پژوهشگر مسائل بين‌الملل گفت‌وگو كرده است. فرجي‌راد ضمن اشاره به احتمال تاثير سفر اخير دونالد ترامپ به خاورميانه بر موضع‌گيري اخير نماينده‌اش، بر اين باور است كه آنچه اخيرا ويتكاف مدعي شده، نوعي تاكتيك رسانه‌اي پيش از آغاز دور جديد مذاكرات است، تاكتيكي كه واشنگتن در ادوار پيشين رايزني‌ها نيز بدان متوسل شده بود. بهشتي‌پور اما ضمن تاكيد بر اينكه واشنگتن با هدف اعمال بر فشار تهران براي اخذ امتيازات بيشتر از ايران پشت ميز مذاكره اين قبيل ادعاهاي متناقض درباره برنامه هسته‌اي ايران را مطرح مي‌كند به «اعتماد» گفت: به باور من هيچ ارتباط معناداري ميان تور اخير خاورميانه‌اي ترامپ با مواضع اخير واشنگتن درباره برنامه هسته‌اي ايران وجود ندارد.
عبدالرضا فرجي‌راد:
امريكا و اروپا با تكيه بر ماشه به دنبال فرصت‌سازي براي دريافت امتياز حداكثري از ايران هستند
عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك، در پاسخ به سوال «اعتماد» درباره چرايي تشديد مواضع متناقض واشنگتن در قبال ايران، با وجود تاكيد تهران بر خطوط قرمز خود گفت: مواضع ايران هيچ تغييري نكرده و تهران همچنان بر همان سطح حداقلي غني‌سازي كه از ابتدا بر آن تاكيد داشته، پايبند است. به باور فرجي راد در جريان دور چهارم مذاكرات كه ويتكاف به مسقط آمد، دوطرف به جمع‌بندي رسيدند كه در دور پنجم، به صورت مشخص و جدي حول محور عناصر فني و تكنيكي مذاكرات را ادامه دهند. از همين رو مي‌توان گفت اشاره به بحث درباره عناصر فني بدان معناست كه طرفين درباره اصول كلي و حداقلي توافق كرده‌اند، اما متاسفانه امريكا مجددا همان رويكردي كه پيش از دور چهارم اتخاذ كرده بود را در پيش گرفته است. فرجي‌راد در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» درباره تاثيربخشي سفر ترامپ به كشورهاي حوزه خليج‌فارس بر تشديد مواضع امريكا گفت: يكي از محورهاي اصلي اين سفر برنامه هسته‌اي ايران بود. از طرفي كشورهاي عربستان، قطر و امارات به هيچ‌وجه خواهان درگيري نظامي يا جنگ با ايران نيستند و اين نكته را هم به ترامپ منتقل كرده‌اند، چرا كه چنين تنشي نه به نفع منطقه است و نه به سود امريكا. با اين حال، اين كشورها ضمن مخالفت با جنگ، بر توقف ادامه برنامه غني‌سازي ايران تاكيد كرده‌اند. اين استاد ژئوپليتيك در ادامه و در گفت‌وگو با «اعتماد» خاطرنشان كرد: بعد از بازگشت ترامپ به امريكا و ارايه گزارش سفرش به كابينه و مشاورانش، ظاهرا در واشنگتن اين جمع‌بندي شكل گرفته كه به دليل مخالفت شديد اسراييل و كشورهاي عربي، به ويژه امارات، با ادامه غني‌سازي ايران، بايد مواضع سخت‌گيرانه‌تري در اين زمينه اتخاذ شود. به گفته فرجي‌راد در نتيجه امريكا خواهان غني‌سازي صفر درصدي شده، يعني آن‌گونه كه مدعي است حتي با غني‌سازي يك درصد هم راضي نخواهد شد؛ موضوعي كه خود ويتكاف نيز قبلا به آن اشاره كرده است. به باور فرجي‌راد، اين موضع سخت‌گيرانه بي‌شك در دور پنجم مذاكرات به يك گره و معضل جدي تبديل خواهد شد. اين استاد ژئوپليتيك درباره رسانه‌اي شدن ادعاي ارسال پيام مكتوب از سوي امريكا به ايران خاطرنشان كرد: ويتكاف چند بار به اين موضوع اشاره كرده و به نظر مي‌رسد كه وزير خارجه عمان همزمان با برگزاري مجمع ملل در تهران، اين پيام را منتقل كرده است. به باور من هدف اصلي سفر وزير خارجه عمان انتقال همين پيام بوده است. فارغ از اينكه پيام مكتوب باشد يا شفاهي، امريكا احتمالا در انتظار پاسخ مشخصي از تهران است، اما ايران همچنان بر حق غني‌سازي خود اصرار خواهد كرد و اين مساله مي‌تواند باعث تاخير در آغاز دور پنجم مذاكرات شود. به اين ترتيب، به اعتقاد اين استاد ژئوپليتيك شرايط فعلي پيچيده‌تر شده و اميدهايي كه پس از دور چهارم مذاكرات به وجود آمده بود، كمرنگ شده است. با اين همه بايد ديد در هفته پيش رو و در دور پنجم، فضاي مذاكرات چگونه پيش خواهد رفت. فرجي‌راد در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» درباره ديگر خواسته‌هاي ادعايي احتمالي امريكا كه ممكن است در بطن پيام انتقالي وجود داشته باشد، تاكيد كرد: اين خواسته‌ها ممكن است به شكل امتيازاتي باشد كه امريكا در ازاي توقف غني‌سازي به ايران پيشنهاد كرده باشد. به اين معني كه به جاي خواسته صرف توقف غني‌سازي، به ايران امتيازاتي داده شود. به باور فرجي‌راد اين تحليل واقع‌بينانه‌تر به نظر مي‌رسد تا اينكه امريكا بخواهد هم ايران را مجبور به توقف غني‌سازي كند و هم از ايران بخواهد اورانيوم غني‌شده‌اش را تحويل دهد يا درباره برنامه موشكي وارد مذاكره شود. با اين حال، فرجي‌راد تاكيد مي‌كند كه حتي در صورت ارايه چنين امتيازاتي هم، ايران به احتمال زياد برنامه غني‌سازي خود را متوقف نخواهد كرد و همين موضوع مي‌تواند يكي از بزرگ‌ترين گره‌هاي دور پنجم مذاكرات باشد. اين استاد ژئوپليتيك در پاسخ به سوالي درباره تاثير احتمالي رويكردهاي سخت امريكا بر روند دور پنجم مذاكرات خاطرنشان كرد: در حال حاضر تنها اميدي كه وجود دارد، اين است كه ميان مواضع رسانه‌اي امريكا و آنچه در مذاكرات واقعي مطرح مي‌شود، تفاوت‌هايي جدي وجود داشته باشد. چنانكه تجربه دور چهارم مذاكرات نشان داد كه در ظاهر و در عرصه رسانه‌ها، مواضع امريكا بسيار تند و بي‌سابقه بود، اما وقتي هيات امريكايي پاي ميز مذاكره در مسقط نشست، فضا آرام‌تر و مسائل به شكل منطقي‌تري دنبال شد، به گونه‌اي كه مذاكرات با رضايت دو طرف به پايان رسيد. بنابراين هنوز اميد است كه در دور پنجم نيز فضاي گفت‌وگو با هياهوي رسانه‌اي متفاوت باشد. با اين حال، فرجي‌راد هشدار داد كه تكرار اين تناقض در مواضع واشنگتن، به جاي اعتمادسازي، موجب افزايش بي‌اعتمادي خواهد شد. اين استاد ژئوپليتيك در اين باره خاطرنشان كرد: زماني كه مقامات امريكايي در مقطعي در مسقط مواضع معقولي اتخاذ كردند و در مقاطعي ديگر يعني در آستانه دور جديد رايزني‌ها اظهارات متناقض و گاه تند مطرح مي‌كنند، ايران چگونه مي‌تواند به حسن نيت آنها اعتماد كند؟ حتي اگر فرضا ايران تصميم به توقف غني‌سازي بگيرد، اين نگراني همچنان وجود دارد كه اين پاياني بر خواسته‌هاي امريكا نباشد و بعد از آن مطالبات بيشتري مطرح شود. اين بي‌اعتمادي انباشته شده فضاي گفت‌وگو را پيچيده‌تر مي‌كند. فرجي‌راد در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» خاطرنشان كرد: التبه مي‌توان اين وضعيت را بخشي از يك بازي تاكتيكي امريكا براي گيج كردن ايران دانست، از طرفي اروپايي‌ها نيز در هماهنگي كامل با واشنگتن عمل مي‌كنند و ممكن است اين هماهنگي افزايش يابد. چنانكه در جريان نشست اخير ايران و اروپا در استانبول به نظر طرفين دستاورد خاصي به دست نياورده‌اند، بنابراين امريكا و اروپا در حال بهره‌برداري از فرصت زماني باقيمانده تا مهلت فعال‌سازي مكانيسم ماشه هستند. به گفته فرجي‌راد، احتمالا هدف اصلي طولاني كردن مذاكرات و افزايش فشار بر ايران است تا در آستانه مكانيسم ماشه، تهران را وادار به پذيرش توافقي كنند كه با منافعش سازگار نباشد. اگر چنين نشود، مكانيسم ماشه فعال خواهد شد و تحريم‌ها بازخواهد گشت. اين استاد ژئوپليتيك در پايان اما تاكيد كرد كه ايران براي اين سناريو آمادگي دارد و ممكن است در مقابل ابزارهاي فشار، ابتكار عمل‌هاي جديدي نشان دهد.
حسن بهشتي‌پور:
مواضع متناقض واشنگتن نوعي تاكتيك رسانه‌اي و بخشي از استراتژي ديپلماتيك امريكاست
حسن بهشتي‌پور، پژوهشگر مسائل بين‌الملل، درباره نامه ادعايي امريكا به ايران و محتواي احتمالي و ادعايي آن به روزنامه اعتماد گفت كه اين پيام ابتدا به عمان تحويل داده شده و سپس وزير خارجه عمان آن را به ايران منتقل كرده است. از طرفي اين احتمال مي‌رود اين پيام شامل مواضعي باشد كه امريكا پيش‌تر در رسانه‌ها اعلام كرده؛ از جمله مخالفت كامل با حتي يك درصد غني‌سازي اورانيوم توسط ايران. به باور اين كارشناس مسائل بين‌الملل غني‌سازي يك درصدي يعني همان ادعاي آقاي ويتكاف اساسا كاربردي ندارد، نه در ايران و نه در هيچ نقطه‌اي از جهان و نشان از آن دارد كه نماينده آقاي ترامپ اساسا بر چنين مباحثي اشراف ندارد. بهشتي‌پور در ادامه خاطرنشان كرد: ايران بارها بر ادامه غني‌سازي تحت نظارت نهادهاي بين‌المللي تاكيد كرده و بعيد است پيشنهاد ادعايي امريكا را بپذيرد. با اين همه اين قبيل ادعاها مجددا پيش از آغاز دور پنجم مذاكرات مطرح شده است. براساس گفته‌هاي ويتكاف، مذاكرات از هفته آينده آغاز خواهد شد، اما هنوز مشخص نيست ايران با چه ديدگاهي پشت ميز مذاكره مي‌نشيند؛ از همين رو سوال فعلا اين است، آيا اين پيام‌ها تداوم سياست دوگانه امريكا در رسانه‌ها و مذاكرات است يا خير. اين پژوهشگر مسائل بين‌الملل در ادامه در باب ادعاهايي درباره درخواست‌هاي احتمالي امريكا در اين پيام ادعايي كه دراختيار ايران قرار داده، اشاره كرد كه همچنان هيچ اطلاعات دقيقي در اين باره وجود ندارد اما مهم‌تر از متن، اهداف و اولويت‌هاي طرفين است. ايران در مذاكرات به دنبال دو هدف كليدي است: پايان كامل تحريم‌ها و تضمين عدم بازگشت آنها و حفظ حق غني‌سازي اورانيوم به رسميت شناخته شده در سطح بين‌المللي. اين دو محور از جمله موضوعاتي است كه ايران حاضر نيست درباره آنها رايزني داشته باشد.
از همين رو به باور بهشتي‌پور بايد ديد امريكا در ازاي پذيرش اين دو خواسته چه تضمين‌ها و انتظاراتي خواهد داشت.
به باور اين كارشناس مسائل بين‌الملل برخي تحليل‌ها حاكي از آن است كه امريكا ممكن است خواستار افزايش نظارت‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بر برنامه هسته‌اي ايران شده و حتي پيشنهاد دهد در برخي پروژه‌هاي انرژي هسته‌اي ايران مشاركت كند تا نظارت مستقيم داشته باشد. در هر حال تمامي اين گزاره‌ها در حد گمانه‌زني و اخبار رسانه‌اي است و همچنين سرنوشت مذاكرات بستگي به محتواي دقيق نامه دارد و اينكه آيا ايران آن را رسما تاييد مي‌كند يا خير. بهشتي‌پور درباره نتايج احتمالي مذاكرات در صورت ادامه تقابل تهران و واشنگتن گفت كه رفتار رسانه‌اي امريكا بخشي از تاكتيك مذاكراتي اين بازيگر است و نبايد سريعا درباره شكست يا توقف مذاكرات نتيجه‌گيري كرد، چراكه واشنگتن پيش از هر دور رايزني‌ها تلاش مي‌كند با اظهارات تند فضاي رسانه‌اي را به نفع خود بازتعريف كند، اما طرف ايراني اين تاكتيك‌ها را مي‌شناسد و معناي آنها را مي‌داند. با اين همه به باور اين پژوهشگر روابط بين‌الملل اگر محتواي پيام ادعايي همان باشد كه ويتكاف گفته، يعني مخالفت كامل با هرگونه غني‌سازي حتي يك درصد، اين گزاره نشان مي‌دهد كه امريكا عملا قصد ندارد مذاكراتش با ايران را به نتيجه برساند. اين ادعاها پيش‌تر نيز تكرار شده و اگر ايران قصد داشت با توقف غني‌سازي به طرف امريكايي امتياز دهد، قبلا در دوران دولت بوش پسر از چنين رويكردي پيروي مي‌كرد. بنابراين تكرار اين مطالب نشان‌دهنده نبود اراده جدي براي توافق است يا كارزاري رسانه‌اي براي فشار بر ايران. بهشتي‌پور در پاسخ به سوال «اعتماد» درباره ارتباط احتمالي سفر خاورميانه‌اي ترامپ با اظهارات اخير دولت امريكا گفت: برخي ادعا مي‌كنند كشورهاي منطقه مانند قطر، عربستان، امارات و كويت با توافق ايران و امريكا مخالفت دارند كه اين بيشتر فضاسازي رسانه‌اي و سياسي است. به‌‌رغم اختلافات پيشين، روابط ايران با اين كشورها پس از توافق‌هاي اخير بهبود يافته و آنها مي‌دانند هر تنشي بين ايران و امريكا دامنگير آنها نيز خواهد شد. لذا اين قبيل اظهارات بخشي از استراتژي كلي امريكا براي فشار بيشتر بر ايران است. در مقابل، ايران نيز بايد مواضع خود را جدي و شفاف اعلام كرده و بر ادامه غني‌سازي و پايان تحريم‌ها به عنوان خطوط قرمز غيرقابل مذاكره تاكيد كند.