«اعتماد» تاثير مهاجران بر مسكن را واكاوي كرد
بازار ساختمان در غياب افغان‌ها؟
ندا جعفري| پس از تحولات سياسي در افغانستان در ۲۴ مرداد سال ۱۴۰۰، تعداد زيادي از افغان‌ها به ايران پناه آوردند و از طريق طرح سرشماري ۱۴۰۱ به صورت قانوني در اين كشور اقامت كردند. اين مهاجران عمدتا در بخش‌هاي مختلف بازار كار، به ويژه در صنعت ساختمان مشغول به فعاليت شدند. به‌رغم اينكه بيشتر اين افراد در مناطق حاشيه‌اي شهرها يا در محل‌هاي كار خود ساكن هستند، اما تاثير قابل توجهي بر بازار مسكن و نيروي كار ايران دارند. هر چند تعداد دقيق كارگران افغان فعال در بخش ساخت و ساز ايران به دليل ماهيت غيررسمي و غيرقانوني اشتغال آنها قابل تعيين نيست، با اين وجود بر اساس گزارش‌ها و اظهارات مسوولان حضور كارگران افغان در اين بخش به‌طور قابل توجهي پررنگ است. آن‌گونه كه تخمين زده مي‌شود در سال ۱۴۰۳ تعداد كارگران ساختماني در ايران حدود ۱.۵ ميليون نفر برآورد شده است كه اين آمار شامل كارگران مهاجر نمي‌شود و تنها به كارگران ايراني اختصاص دارد كه حدود ۶ تا ۷ درصد از جمعيت كارگري كشور را دربرمي گيرد. اين در حالي است كه در گذشته ۷۵درصد نيروي كار و كارگر ساده در صنعت ساختمان را اتباع افغانستاني تشكيل مي‌دادند كه با بازگشت اين عده به كشورشان اكنون شاهد حضور ۵۰درصدي اتباع اين كشور به عنوان نيروي كار در بخش ساختمان هستيم. اما يكي از موارد مهم در ساخت مسكن دستمزد كارگران است كه ۲۵ تا ۳۰ درصد از مخارج نيروي كار را تشكيل مي‌دهد و از اين تعداد بيش از ۵۰ درصد نيروي كار را كارگران ساختماني ساده تشكيل مي‌دهند كه اكثرا اتباع افغانستاني هستند و زماني كه دستمزدها افزايش مي‌يابد، بر هزينه ساير بخش‌هاي ساخت و ساز نيز افزوده خواهد شد و قيمت تمام شده ساختمان نيز بالا خواهد رفت و با خروج آنها از كشور تعداد كارگران ساده نيز كاهش خواهد يافت.
مهاجران افغان نقش كليدي ندارند
مهدي سلطان‌محمدي، كارشناس حوزه مسكن و يكي از فعالان صنعت ساختمان‌سازي، درباره نقش مهاجران افغان در بخش ساخت‌وساز كشور به «اعتماد» مي‌گويد: افغان‌ها عمدتا در حاشيه شهرها، روستاها يا محل كار خود (مانند كارخانه‌ها، مرغداري‌ها و پروژه‌هاي ساختماني) زندگي مي‌كنند، بنابراين سهم قابل توجهي از مسكن شهري را به خود اختصاص نمي‌دهند. او ادامه مي‌دهد: حتي در مناطق حاشيه‌اي نامطلوب، مشكلات مسكن به شدت مناطق مركزي و شمالي شهرها نيست و در نتيجه بعيد است كه حضور يا خروج آنها تاثير محسوسي بر بازار مسكن در شهرهاي بزرگ داشته باشد، جايي كه اصلي‌ترين تنگناهاي مسكن وجود دارد. سلطان‌محمدي مي‌افزايد: خروج نيروهاي كار افغانستاني (اعم از ماهر و نيمه ماهر) تاثير چشمگيري بر بازار كار ايران، به خصوص در بخش ساخت‌وساز گذاشته است و جايگزيني اين نيروها به سادگي امكان‌پذير نيست، چراكه كارگران ايراني يا مهارت كافي ندارند يا با دستمزدهاي پايين تمايلي به كار در اين بخش نشان نمي‌دهند و اين مساله ممكن است ماه‌ها يا حتي سال‌ها طول بكشد تا جبران شود.
افزايش هزينه‌هاي ساخت‌وساز
اين كارشناس حوزه مسكن در ادامه مي‌گويد: در دو ماه گذشته، چند عامل باعث افزايش شديد هزينه‌هاي ساخت‌وساز شد، افزايش دستمزد كارگري به دليل كمبود نيروي كار ناشي از خروج افغانستاني‌ها و افزايش قيمت مصالح ساختماني مانند هزينه ساخت مسكن در تهران كه قيمت تمام شده ساخت مسكن را افزايش داده است، البته هزينه ساخت مسكن به كيفيت و موقعيت جغرافيايي نيز وابسته است. سلطان‌محمدي به هزينه ساخت و ساز در سال جاري اشاره كرده و در ادامه مي‌گويد: به‌طور تقريبي در شمال تهران براي هر مترمربع حداقل هزينه ساخت حدود ۵۰ ميليون تومان و در برخي موارد بيشتر از اين رقم و در حاشيه تهران نيز اين رقم حدود ۲۰ ميليون تومان براي هر مترمربع برآورد مي‌شود.
افزايش قيمت مسكن
سلطان‌محمدي ادامه مي‌دهد: افزايش قيمت تمام شده ساخت‌وساز، فشار صعودي بر قيمت مسكن وارد مي‌كند، اما اين تنها عامل تعيين‌كننده نيست و عوامل ديگري مانند قيمت زمين، نرخ بهره، ميزان تقاضا و شرايط كلي اقتصاد نيز نقش مهمي در ساخت و ساز دارند و در حال حاضر، افزايش هزينه‌هاي ساخت‌وساز مي‌تواند به رونق بازار كمك كند، اما از سوي ديگر ممكن است به دليل كاهش قدرت خريد، حجم معاملات را كاهش دهد و در نهايت، فروشندگان انتظار دارند با افزايش قيمت‌ها، سود بيشتري كسب كنند. او مي‌گويد: شايد در كوتاه‌مدت، خروج نيروي كار افغانستاني و افزايش هزينه‌هاي ساخت‌وساز، قيمت مسكن را تحت تاثير قرار دهد، اما در بلندمدت، ساير متغيرهاي اقتصادي نيز در تعيين روند بازار مسكن نقش خواهند داشت.
فشار بر بازار مسكن
بيت‌الله ستاريان، استاد دانشگاه و پژوهشگر اقتصاد مسكن در خصوص خروج افغانستاني‌ها از بازار مسكن به «اعتماد» مي‌گويد: مطالعات 10 سال گذشته نشان مي‌دهد كه ايران سالانه به ساخت يك ميليون واحد مسكوني نياز دارد. البته در اين مطالعات جمعيت مهاجران در نظر گرفته نشده، چراكه اين جمعيت بار زيادي را بر اين بازار وارد كرده است و بايد حدود ۲۰۰ هزار واحد جديد به رقم قبلي اضافه شود و توليد مسكن را افزايش داد تا پاسخگوي ۹۰ ميليون نفر جمعيت در كشور باشد. ستاريان ادامه مي‌دهد: با اين حال، حضور مهاجران افغان در ايران، به ويژه در بخش‌هاي مختلف بازار مسكن، فشار زيادي بر اين بازار وارد مي‌كند. اگرچه اين جمعيت بخشي از جمعيت رسمي كشور محسوب نمي‌شود، اما نياز به مسكن براي آنها را بايد در نظر گرفت، چراكه اين موضوع باعث افزايش تقاضا در بازار مسكن مي‌شود البته به دليل حضور غيرقانوني برخي مهاجران آمار دقيقي از تعداد حضور اين افراد در كشور وجود ندارد. او مي‌افزايد: اگر مهاجران افغان از ايران خارج شوند، اين مساله مي‌تواند تاثيراتي بر بازار ساخت‌وساز داشته باشد، زيرا بخش زيادي از نيروي كار اين صنعت از مهاجران افغان هستند و خروج آنها به ويژه در كوتاه‌مدت مي‌تواند به افزايش دستمزدها و هزينه‌هاي ساخت‌وساز منجر شود. ستاريان مي‌گويد: در حالي كه مهاجران افغان در ايران به ويژه در صنعت ساخت‌وساز نقش دارند، مسائل مختلف ديگري از جمله افزايش هزينه‌هاي ساخت‌وساز و نگراني‌ها درباره آينده حضور اين جمعيت در كشور، به چالشي مهم براي بازار مسكن تبديل شده است و با توجه به اينكه بخش زيادي از نيروي كار ساختماني از مهاجران افغان تشكيل شده‌اند، خروج آنها مي‌تواند تاثيرات زيادي بر هزينه‌ها و قيمت مسكن در ايران بگذارد. او مي‌افزايد: افزايش تقاضا براي مسكن از سوي مهاجران نيز فشار مضاعفي به بازار وارد مي‌كند كه نيازمند برنامه‌ريزي‌هاي مسكن است و با توجه به اينكه هنوز كشور پاسخگوي توليد مسكن نيست پس نمي‌تواند جوابگوي مسكن مهاجران افغانستاني نيز باشد.