مهدي بيك اوغلي| دولت چهاردهم و شخص رييس‌جمهور پزشكيان چه نگاهي نسبت به مناطق آزاد دارد؟ دورنماي توسعه در كيش براساس چه راهبردي قرار است محقق شود؟ استراتژي تيم جديد مديريتي كيش براي رساندن اين جزيره به جايگاه واقعي خود در دوران قبل و پس از تحريم‌ها چيست؟ ظرفيت كيش و اصولا مناطق آزاد ايران براي جذب سرمايه‌هاي خارجي تا چه اندازه است؟ اينها پرسش‌هايي است كه قبل از گفت‌وگو با محمد كبيري، مديرعامل سازمان منطقه آزاد كيش از مديران جوان اصلاح‌طلب و دانش‌آموخته اقتصاد از دانشگاه تهران و شهيد بهشتي تدارك ديدم تا در جريان اين سفر پاسخي براي آنها پيدا كنم. كبيري را از سال‌ها قبل مي‌شناسم، از زماني كه با 30 سال سن به عنوان يكي از مهم‌ترين معاونان وزير در دولت دوازدهم فعاليت مي‌كرد و كارنامه ارزشمندي از خود به جاي گذاشت تا آغاز سفرهاي استاني مسعود پزشكيان كه او بخش قابل‌توجهي از فعاليت‌هاي رسانه‌اي ستاد انتخاباتي پزشكيان را ساماندهي كرد. در اين دوران در برخي سفرها همراه او بودم و از نزديك با رفتارها و تصميماتش آشنايي داشتم. مي‌دانستم از سوي شوراي راهبردي كانديداي پست وزارت براي برخي از وزارتخانه‌هاي اقتصادي دولت چهاردهم بوده است. پس از انتخابات 1403 هم گفت‌وگويي اختصاصي با او درباره مكانيسم انتخاب اعضاي كابينه و دورنماي پيش روي دولت چهاردهم صورت دادم. اين‌بار اما به عنوان يك روزنامه‌نگار قرار بود، ضمن بازديد ميداني از فعاليت‌هاي توسعه‌اي كيش در نشست خبري كبيري به عنوان مدير منطقه آزاد كيش حاضر شوم. از جمعه 9 خرداد كه دعوتنامه سفر به منطقه آزاد «كيش» به دستم رسيد تا بامداد يكشنبه كه سفر «اعتماد» به اين جزيره آغاز شد؛ تلاش كردم، كمي درباره مقصد سفر، اطلاعات جمع كنم. قبل از هر چيز مي‌خواستم بدانم، كيش چه معنايي دارد؟ «تيردان» و«تركش»؛ معاني جالبي است كه لغت‌شناسان براي ترجمه واژه «كيش» استخراج كرده‌اند. اما چرا تيردان؟ چون در گذشته وقتي بر بلنداي اطراف جزيره مي‌ايستادند چون تيري كه در تركش باشد به نظر مي‌رسيد. جزيره‌اي زيبا با 5 هزار سال قدمت تاريخي و 2 هزار سال تاريخ سكونت در جنوب ايران كه 7.5 كيلومتر وسعت و 35 هزار نفر جمعيت دارد و زيرمجموعه شهرستان بندر لنگه و استان هرمزگان محسوب مي‌شود. اينها گوشه‌اي از اطلاعات مقدماتي است كه درباره كيش مي‌توان رديف كرد. اما امروز كيش فارغ از معاني تاريخي و هويتي خود ذيل ايده‌هاي مديريتي دولت چهاردهم، محمد كبيري رييس منطقه آزاد كيش و همكارانش، يكي از مهم‌ترين نمادهاي كشورمان براي دستيابي به توسعه پايدار محسوب مي‌شود. نمادي از هر آنچه ايران براي دستيابي به اقتصاد بازار آزاد به آن نياز دارد و در سرزمين اصلي بنا به دلايل گوناگون از جمله انحصار و نبود رقابت و... وجود ندارد در اين جزيره عینيت پيدا كرده است. با نشستن هواپيما روي باند فرودگاه كيش، مهياي بازديد از يكي از جذاب‌ترين جزاير كشور شدم. خبرنگار اعتماد در جريان اين گزارش، چند برداشت از كيش مدل 1404 را دراختيار مخاطبان قرار داده است.
برداشت اول: توسعه براي همه ايرانيان
براساس تعاريف جهاني، مناطق آزاد، اصولا محدوده حراست شده بندري و غيربندري است كه از شمول برخي مقررات جاري كشور متبوع خارج بوده و با بهره‌گيري از مزايايي نظير معافيت‌هاي مالياتي، بخشودگي سود و تعرفه گمركي، همچنين سهولت و تسريع در فرآيندهاي صادرات و واردات با جذب سرمايه‌گذاري خارجي و انتقال فناوري، به توسعه سرزمين اصلي كمك مي‌كند. در سال‌هاي پس از انقلاب به دليل جنگ 8 ساله ايران و عراق، كيش به عنوان نماد حفظ تماميت ارضي كشور نقش برجسته‌اي ايفا كرد. مانند بسياري از حوزه‌هاي اقتصادي ديگر، اما نقش روساي جمهور در بهبود شاخص‌هاي رشد مناطق آزاد كشور به خصوص جزيره كيش بسيار نمايان است. آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني نخستين رييس‌جمهور ايران بود كه با رهنمودهاي رهبري ايده‌آل‌ها و آرمان‌هاي خود را براي شكل‌دهي به اقتصادي عادلانه و آزاد و مبتني بر مالكيت شخصي در كيش پايه‌ريزي كرد. دولت چهاردهم اما با نگاه ويژه‌اي كه نسبت به مساله توسعه دريامحور دارد تلاش كرده تا روند توسعه در مناطق آزاد به خصوص كيش را تسريع بخشد. معاون اجرايي رييس‌جمهور 11 اسفندماه در نشست هم‌انديشي و بررسي مسائل فعالان اقتصادي منطقه آزاد كيش درحالي كه محمد كبيري را كنار خود دارد به اين نقش ويژه اشاره كرده و مي‌گويد: «كيش مي‌تواند پيشران توسعه گردشگري، دريامحور و تجارت براي سرزمين اصلي باشد. ايران عزيز لايق پيشرفت و توسعه است و اگر همه دست در دست هم دهيم ايران را به جايگاه شايسته آن خواهيم رساند. مي‌توانيم با نگاهي واقع‌بينانه به چالش‌ها و فرصت‌ها با كمك سرمايه‌داران، سرمايه‌گذاران و كارآفرينان راهبردهاي نويني را براي توسعه در دستور كار خود قرار دهيم.» صحبت‌هايي كه در واقع نشان مي‌دهد راهبرد دولت چهاردهم براي توسعه كيش مبتني بر كدامين دستورالعمل‌هاست. كبيري همچنين از كشف ميدان بزرگ گازي در كيش مي‌گويد كه سرمايه‌گذاري 7ميليارد دلاري براي توسعه آن انجام خواهد شد.
برداشت دوم: توسعه دريامحور دولت و نقش كيش در آن
«باتوجه به اهميت ديدگاه روساي جمهور در توسعه مناطق آزاد، لطفا بفرماييد، نظر رييس‌جمهور پزشكيان درباره توسعه در كيش چگونه است؟» اين پرسشي است كه خبرنگار اعتماد در جريان نشست خبري محمد كبيري با حضور خبرنگاران داخلي و خارجي طرح مي‌كند. اين نخستين برنامه سفر به كيش در روز يكشنبه 11 خرداد است. مديرعامل منطقه آزاد كيش در پاسخ به پرسش «اعتماد» ضمن تاكيد بر توجه ويژه رييس‌جمهور بر توسعه منطقه آزاد كيش و ساير مناطق آزاد و اساسا اقتصادهاي دريامحور گفت: «به زودي شوراي عالي مناطق آزاد تشكيل مي‌شود و در آنجا موارد حمايتي در سطوح بالاي دولت را خواهيم داشت و ما معتقديم مزيت‌هاي رقابتي كيش با توسعه زيرساخت‌هاي اقتصاد ديجيتال و صادرات با ارزش افزوده بالا و حجم كم ارتقا پيدا مي‌كند. به خصوص در حوزه سرمايه‌گذاري با كشورهاي منطقه با اولويت ايرانياني كه در اين كشور حضور دارند، اقداماتي را در دستور كار قرار داده‌ايم. در بحث واردات خودرو بيش از هزار خودرو وارد كيش شده و اين روند ادامه هم خواهد داشت، به ويژه درخصوص ناوگان حمل و نقل عمومي اين تسهيلگري ادامه مي‌يابد.» كبيري در ادامه در پاسخ به پرسش ديگري درخصوص ضمانت اجرايي سند چشم‌انداز كيش 1414 يادآور شد: «مساله اين است كه وقتي طرح جامع و طرح توسعه‌اي وجود نداشته باشد، توسعه سليقه‌اي مي‌شود و هر مديري براساس سليقه خود كار را دنبال مي‌كند. اسناد بالادستي براي منطقه‌اي مانند كيش كه 4 جزيره را در بر مي‌گيرد، مهم است. ما به برنامه‌ريزي اصولي اعتقاد داريم و آن را پيگيري مي‌كنيم. مجموعه‌هايي كه اين داكيومنت‌ها را مي‌نويسند تجارب بين‌المللي بسياري دارند و اين طرح‌ها را اصولي تدوين مي‌كنند. البته لازم است اجراي اين طرح‌ها از سوي مردم، نهادهاي نظارتي و رسانه‌ها پيگيري شود تا طرح‌ها مطابق وعده‌ها و برنامه‌ها، اجرايي شوند.» مديرعامل سازمان منطقه آزاد كيش همچنين تاكيد كرد: كيش با اجراي پروژه‌هاي زيرساختي، جذب سرمايه‌گذار و رفع موانع حقوقي، در مسير تبديل به منطقه آزاد نسل هفتم تا افق ۱۴۱۴ قرار گرفته است.
برداشت سوم: مهم‌ترين اقدامات توسعه‌اي در كيش
براساس اظهارات مديرعامل سازمان منطقه آزاد كيش، حدود ۱۰۰ هكتار از اراضي بلااستفاده كه پيش‌تر دراختيار نيروهاي نظامي و انتظامي بود نيز به چرخه سرمايه‌گذاري منطقه بازگردانده شده است. كبيري درباره آخرين وضعيت پرونده بين‌المللي «گل‌شرق» گفت: دادگاه فرانسه به نفع سازمان منطقه آزاد كيش راي داد و مالكيت اين زمين به سازمان بازگردانده شد. تنها محكوميت سازمان در اين پرونده، پرداخت جريمه بود. اين زمين بيش از يك ميليارد دلار ارزش دارد و در حال مذاكره با طرف مقابل براي تعيين ميزان جريمه هستيم. كبيري در ادامه درباره وضعيت شركت هواپيمايي كيش‌اير تصريح كرد: كيش‌اير به عنوان يكي از زيرساخت‌هاي اساسي جزيره، نقش كليدي ايفا مي‌كند. همان‌طور كه واگذاري شبكه آب و برق كيش به بخش خصوصي برخلاف قانون انجام شده، واگذاري كيش‌اير نيز به ويژه به بخش خصوصي خارج از جزيره، نبايد صورت گيرد. تا پايان ماه جاري، فرآيند بورسي شدن كيش‌اير متوقف خواهد شد. اضافه شدن يك شركت هواپيمايي به ۳۸ ايرلاين موجود، هيچ تحول خاصي در صنعت هوانوردي ايجاد نخواهد كرد. مديرعامل سازمان منطقه آزاد كيش در ادامه با اشاره به اقدامات سرمايه‌گذاري در جزيره اظهار داشت: تاكنون ۱۳ طرح سرمايه‌گذاري موفق به اخذ استانداردهاي لازم شده‌اند كه از اين ميان، ۱۵۰ ميليون دلار سرمايه‌گذاري خارجي و بيش از ۳۳ هزار ميليارد تومان سرمايه‌گذاري داخلي بوده است. وي در پاسخ به سوالي درباره راه‌اندازي بانك‌هاي بين‌المللي گفت: در مسير تبديل كيش به هاب مالي كشور، آمادگي لازم را به بانك مركزي اعلام كرده‌ايم و براي تشكيل بانك بين‌المللي و بورس بين‌الملل هيچ مانع و مشكلي وجود ندارد. كبيري با اشاره به جايگاه گردشگري كيش گفت: براساس ارزيابي‌ها، كيش يكي از سه مقصد برتر گردشگري كشور به شمار مي‌رود. وي در ادامه با اشاره به طرح توسعه «كيش ۱۴۱۴» گفت: براي رسيدن به افق ۱۴۱۴، هفت محور كلان را دنبال مي‌كنيم. نخستين گام، تقويت كيش از نظر اسناد بالادستي است. در روز كيش، از سند چشم‌انداز «كيش ۱۴۱۴» همراه با نخستين برنامه توسعه سه‌ساله جزيره -كه از سال ۱۴۰۵ آغاز مي‌شود- رونمايي خواهد شد. همچنين طرح جامع كيش به‌روزرساني مي‌شود. در حال حاضر در هفت حوزه زيرساختي و رفاهي فاقد سند بالادستي هستيم كه اين نقيصه در حال برطرف شدن است.
برداشت چهارم: وعده‌هايي كه بايد عمل شوند
جداي از صحبت‌هاي مديران، اما بايد ديد مطالبات مردم كيش از مديران چيست؟ «اعتماد» براي اين منظور در بازار عرب‌هاي كيش باب گفت‌وگو را با مردم اين منطقه باز مي‌كند. بازاري كه بيشتر افراد حاضر در آن از مردم بومي جزيره هستند و مي‌توانند تصويري واقعي از مطالباتشان ارايه كنند. اولين فردي كه با او گفت‌وگو مي‌كنم خود را فواد معرفي كرده و با لهجه شيرين جنوبي مي‌گويد: «آقا اينجا مشكل زياده. اما اصلي‌ترين مشكل مردم مسكن و بعد هم آب و برقه. مديرعامل جديد (منظور كبيري است) وعده‌هاي خوبي براي حل مشكل مسكن مردم داده. اميدواريم بشه. ما بايد سرپناه داشته باشيم تا بتونيم كار و فعاليت كنيم. ها نه؟...» از فواد كه دشداشه سفيدي به رنگ صبح پوشيده مي‌پرسم، اگر مي‌توانستي طرح پرسشي از مديرعامل منطقه آزاد كيش داشته باشي، از او چه مي‌خواستي؟ مي‌گويد: «از او مي‌خواستم حرفي را بزند كه مي‌تواند انجام دهد. مدير قبلي منطقه آزاد آمد و گفت شما را ثروتمند مي‌كنم، خانه‌دار مي‌كنم، اصلا ميلياردر مي‌كنم، اما نه تنها كاري نكرد بلكه كار و كاسبي ما رو هم كساد كرد و رفت. تعريف كبيري را زياد شنيده‌ايم. جوانه، از خودمانه، تحصيلات خوبي هم داره، من خودم با او صحبت نكردم اما با روابط عمومي‌اش احمد نژاد صحبت كردم. به اين مديران اميد داريم. فقط ازشون مي‌خوام حرفي را بزنند كه مي‌تونن عمل كنن. وعده الكي به ما ندن.خِلاص.» اما بايد ديد مديرعامل سازمان منطقه آزاد كيش درباره اقدامات انجام شده در حوزه مسكن در اين جزيره چه مي‌گويد؟ كبيري در پاسخ به پرسشي درباره طرح‌هاي مرتبط با مسكن مي‌گويد: «اولويت نخست ما تامين مسكن براي بوميان كيش است. تاكنون ۱۰۳ قطعه زمين شناسايي و نقشه‌برداري شده كه ثبت‌نام و تشكيل پرونده متقاضيان واجد شرايط تا پايان تابستان انجام خواهد شد. افرادي كه داراي فرم «ج» سبز و از بوميان جزيره هستند، مي‌توانند از اين طرح بهره‌مند شوند. فرآيند فراخوان از شهريورماه آغاز مي‌شود.» وي در ادامه درباره مسكن كاركنان و اسكان كارگري توضيح داد: تا پايان مرداد، فراخواني براي تامين مسكن كاركنان خدماتي و كارگران منتشر خواهد شد. اراضي مناسب براي اسكان كارگري در دو بخش متاهلي و مجردي مشخص شده و بخش خصوصي مي‌تواند در اين طرح مشاركت كند. همچنين مذاكراتي با سه مجموعه خصوصي براي ساخت مسكن كاركنان در حال انجام است.
برداشت پنجم: بچه‌ها زیربناي توسعه هستند
مخاطب بعدي پرسش‌هاي من بانويي است كه 30 سال است در كيش ساكن است، اصالتا اهل شيراز است و 30 سال قبل با خانواده‌اش به كيش آمده است. اينجا ازدواج كرده و امروز به يكي از شهروندان اين منطقه بدل شده است. وقتي از او درباره مطالباتش مي‌پرسم، مي‌گويد: «وضعيت آموزش و پرورش ما بايد بهتر شه. ما اينجا زيرمجموعه هرمزگان و بندر لنگه هستيم. روش‌هاي امروزي ما متناسب با كلاس و رشد اين جزيره نيست. كيش اگر مي‌خواد توسعه پيدا كنه، بايد سيستم آموزشي قوي و كارآمدي داشته باشه. سيستم آموزشي ما اما معيوب و قديمي و كم امكاناته. من خودم دو تا بچه دارم، يكي ششم، مي‌خونه، اون يكي يازدهم. اما زياد از وضعيت درسي و سيستم آموزشي جزيره راضي نيستم. البته بايد به مديران وقت داد و بعد از اونها طلب كرد. ما مدرسه كم مياريم و امكانات تحصيلي‌مون هم كمه.»
ياد صحبت‌هاي محمد‌جعفر كبيري، مديرعامل منطقه آزاد كيش مي‌افتم كه درخصوص راهبردهاي اين سازمان براي ارتقاي سطح آموزشي اعلام كرد: «هم‌اكنون ۱۰ مدرسه در حال ساخت در جزيره كيش وجود دارد كه از اين تعداد، چهار مدرسه غيردولتي و شش مدرسه دولتي هستند. از ميان مدارس دولتي، سه واحد تا پايان شهريور تحويل داده خواهد شد تا از مهر ماه پذيراي دانش‌آموزان باشد و سه مدرسه ديگر نيز تا پايان سال به بهره‌برداري مي‌رسد.»
مديرعامل سازمان منطقه آزاد كيش درباره ارتقاي كيفيت آموزش در كيش گفت: «قرارداد همكاري با دو مدرسه معتبر كشوري نهايي شده و از مهر ماه فعاليت خود را در كيش آغاز خواهند كرد. براي نخستين‌بار پس از ۱۱ سال، حق جذب معلمان افزايش يافته و پاداش روز معلم و ساير مناسبت‌هاي حمايتي به ميزان ۲۰۰ درصد رشد داشته است.» زمان صحبت كردن با اين بانوي ساكن در كيش برخي ديگر از كسبه هم وقتي متوجه مي‌شوند من روزنامه‌نگار هستم، به بحث مي‌پيوندند و درباره مشكلاتي چون خودرو، كسب و كار، عدم ورود كافي گردشگر به جزيره، مشكلاتي كه در مسير صدور كارت كيشوندي وجود دارد و... صحبت مي‌كنند. به آنها قول مي‌دهم كه صدايشان را به گوش مسوولان برسانم.
برداشت آخر: در كيش چراغي روشن است...
پس از صحبت با مردم كيش فرصت ديدار از كاريز جذاب كيش كه شهري زيرزميني در اين جزيره است فراهم مي‌شود. شهري در اعماق زمين كه قنات‌هاي جالبي در بطن آن جريان دارد. در شرايطي كه دماي كيش بالاي 55درجه است در شهر زيرزميني كاريز دما حول و حوش 20 تا 25درجه سانتي‌گراد است. سقف اين شهر زيرزميني از مرجان و ديوارهاي آن از گل منحصر به فردي است كه براي پوست بدن مفيد است. (گزارش‌هاي تصويري از كاريز در اعتمادآنلاين منتشر مي‌شود) در دقايق پاياني حضور در كيش زماني كه هواپيما به آسمان بلند مي‌شود و اين جزيره جذاب در سواحل جنوبي كشورمان نمايان مي‌شود، تصوير جزيره‌اي در ذهنم نقش بسته كه ظرفيت‌هاي فراواني در صادرات، واردات، اقتصاد ديجيتال، گردشگري، توليد و... دارد اما براي رسيدن به حداكثر ظرفيت خود نيازمند مشاركت همه ايرانيان است. ايرانياني كه همگي خليج‌فارس را بخشي از هويت تاريخي و ملي خود مي‌دانند، بايد كيش را هم از خود بدانند و براي توسعه آن تلاش كنند. زماني كه هواپيما به اوج مي‌رسد انگار صدايي از اين جزيره تاريخي كهنسال منعكس مي‌شود زماني كه مي‌گويد بازهم روز روزگاري «تو را من چشم در راهم شباهنگام....» جزيره‌اي كه انگار در انتظار همه ايرانيان است.