صلح روي لبه تيغ!

درحالي كه تبادل آتش ميان ايران و اسراييل در آستانه ورود به دوازدهمين روز به اوج خود رسيده بود، دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا بامداد سه‌شنبه با انتشار توييتي مدعي شد كه به زودي آتش‌بسي كامل و همه‌جانبه ميان دو طرف برقرار خواهد شد. اين ادعا در شرايطي مطرح شد كه جنگنده‌هاي اسراييلي حداقل دوازده نقطه در تهران و ساير مناطق كشور را هدف قرار داده و تبادل موشكي همچنان ادامه داشت. ترامپ با انتشار اين پيام اعلام كرد اين آتش‌بس از ساعت 7:30 صبح آغاز مي‌شود و به مدت دوازده ساعت ادامه خواهد داشت؛ روندي كه به ادعاي رييس‌جمهور جنجالي ايالات‌متحده پايان رسمي جنگ ۱۲ روزه را رقم خواهد زد. با اين حال، مقامات رسمي كشورمان در همان ساعات اوليه هرگونه توافق براي آتش‌بس را رد كردند و تاكيد داشتند كه تنها در صورتي پاسخ نظامي را متوقف خواهند كرد كه اسراييل تهاجم خود را پايان دهد. در همين راستا، وب‌سايت سي‌ان‌ان به نقل از مقام‌هاي ارشد ايراني گزارش داد كه تهران هيچ پيشنهادي براي آتش‌بس دريافت نكرده و اظهارات اسراييل و امريكا را فريبي براي توجيه حملات مي‌داند. عباس عراقچي، وزير امور خارجه كشورمان با انتشار توييتي نوشت: در حال حاضر توافقي در موضوع آتش‌بس يا توقف عمليات وجود ندارد. اما دستگاه ديپلماسي كشورمان ساعاتي بعد از پذيرش پيشنهاد آتش‌بس را تاييد كرد. همزمان شبكه‌هاي عربي از جمله الميادين اعلام كردند كه آتش‌بس از صبح سه‌شنبه برقرار شده است، هرچند لحظاتي پس از آغاز آن، آژيرهاي خطر در شمال سرزمين‌هاي اشغالي به صدا درآمد و مقامات اسراييلي مدعي شدند شليك چندين موشك به حيفا و مناطق اطراف سرزمين‌هاي اشغالي گزارش شده است. ارتش اسراييل ادعا كرد اين حملات از جانب ايران و بعد از آغاز آتش‌بس‌انجام شده است. اما ستاد كل نيروهاي مسلح ايران چنين ادعايي را تكذيب كرد. در همين راستا گروهي از ناظران با لحاظ كردن متغيرهاي مهم حاكم بر رويارويي ايران و اسراييل، آينده آتش‌بس اعلام شده ميان دو بازيگر حتي با تلاش‌هاي واشنگتن را مبهم قلمداد مي‌كنند. در همين راستا روزنامه اعتماد با هدف ارزيابي و تحليل سناريوهاي مختلف پيش رو و پساجنگ دوازده روزه با كوروش احمدي، ديپلمات پيشين گفت‌وگو كرده است.  احمدي با تاكيد بر تصميم شجاعانه ايران مبني بر پذيرش آتش‌بس، نسبت به نيت واقعي نتانياهو هشدار داد و او را عامل اصلي بي‌ثباتي مي‌داند و معتقد است كه اسراييل ممكن است آتش‌بس را تنها ابزاري براي كاهش فشارهاي بين‌المللي بداند و در عمل به دنبال نقض تدريجي آن باشد. مشروح اين گفت‌وگو در ادامه مي‌آيد. 

كوروش احمدي، ديپلمات پيشين كشورمان در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب سناريوهاي احتمالي پس از بر قراري آتش‌بس ميان ايران و اسراييل، آتش‌بسي كه گفته مي‌شود مي‌تواند به واسطه تحركات تل‌آويو شكننده باشد، گفت: ابتدا بگويم كه بايد از مقامات ايران براي تصميم شجاعانه پذيرش آتش‌بس تمجيد كنم. قطعا مهم‌ترين وظيفه هر دولتي دور نگهداشتن كشور و مردم از عفريت جنگ و در صورت بروز جنگ اقدام براي توقف آن از طرق راه حل‌هاي ديپلماتيك است. به باور احمدي با اين همه اما سوابق منفي بنيامين نتانياهو در ارتباط با آتش‌بس‌ها، به‌ويژه طي يك سال اخير را حتما بايد مدنظر داشت. او همواره به عنوان فردي جنگ‌طلب و توسعه‌طلب شناخته شده است؛ او شخصي است كه نه تنها در دادگاه‌هاي داخلي اسراييل به اتهام فساد تحت پيگرد قرار دارد، بلكه در ديوان كيفري بين‌المللي نيز به دليل جنايات جنگي و داشتن نقش مستقيم در نسل‌كشي تحت تعقيب است. اين ديپلمات پيشين كشورمان در ادامه خاطرنشان كرد: بنابراين، ذات جنگ‌طلبي و تمايل دايمي او به خشونت و بي‌ثباتي را نبايد دست‌كم گرفت. در جنگ غزه شاهد بوديم كه تلاش‌هاي بين‌المللي براي برقراري آتش‌بس بارها با مانع‌تراشي شخص نتانياهو مواجه شد. در مورد لبنان هم وضعيت مشابهي برقرار است. اگرچه آتش‌بسي رسمي ميان دو طرف در لبنان اعلام شده، اما اسراييل بارها آن را نقض كرده است. به گفته احمدي، اين رويكرد، نشان‌دهنده سياست پايدار و هدفمند تل‌آويو است كه ريشه در شخصيت و محاسبات سياسي نخست‌وزير اسراييل و ديگر افراطيون اين بازيگر دارد. به باور احمدي در كنار اين متغير، وضعيت شكننده داخلي نتانياهو و كابينه‌اش قابل تامل است. كابينه نتانياهو متشكل از ائتلافي شكننده و متزلزل است كه تصميم‌گيري در آن با دشواري همراه است. احمدي در ادامه به «اعتماد» گفت: پس از اعلام آتش‌بس با ايران كه به درخواست ترامپ انجام شد، تعدادي از وزراي افراطي كابينه معترض شده‌اند. يكي از وزرا حتي اعلام كرده كه تصميم آتش‌بس به‌ صورت يك‌جانبه از سوي نتانياهو اتخاذ شده و در كابينه مطرح و به راي گذاشته نشده است. اين ديپلمات كشورمان همچنين به «اعتماد» گفت: اين واكنش‌ها نشان مي‌دهد كه انسجام دروني در سرزمين‌هاي اشغالي بسيار ضعيف است و برخي جريان‌هاي حاضر در كابينه، حتي از خود نتانياهو هم افراطي‌تر هستند. اين طيف تندرو، اساسا به نظر مي‌رسد كه با هرگونه مصالحه قطعي با ايران مخالفند و شايد به ‌دنبال آن هستند كه جنگ را به عنوان راهبرد اصلي خود ادامه دهند. در همين رابطه، بعد از اعلام آتش‌بس، ادعا شد كه دو موشك از سوي ايران شليك شده است؛ ادعايي كه هم ستاد كل نيروهاي مسلح ايران و هم شوراي عالي امنيت ملي كشورمان آن را به‌صراحت تكذيب كردند. احمدي در ادامه تاكيد كرد: باتوجه به سوابق مشابه، مي‌توان اين سناريو را تكرار يك الگوي آشنا دانست؛ الگويي كه در جنگ‌هاي قبلي در غزه و لبنان هم به‌كار گرفته شده بود: پذيرش ظاهري آتش‌بس توسط اسراييل براي كاهش فشارهاي بين‌المللي، همراه با طرح بهانه‌هايي براي نقض آن توسط اين بازيگر.
احمدي اما در ادامه گفت‌وگوي خود با «اعتماد» در باب ديگر سناريوهاي احتمالي پيش روي ايران و اسراييل بعد از آتش‌بس تاكيد كرد: سناريوي دومي هم قابل تصور است؛ اينكه نتانياهو به‌دنبال نوعي آتش‌بسِ نيم‌بند باشد. درست مانند وضعيت لبنان كه به‌رغم اعلام رسمي آتش‌بس، اسراييل هر چند وقت يك‌بار به اهدافي در خاك لبنان حمله مي‌كند. تل‌آويو با استفاده از مفاد مبهم توافقنامه‌هاي كتبي يا شفاهي، بهانه‌هايي براي حمله فراهم مي‌كند. به باور اين كارشناس مسائل سياست خارجي خطر اينجاست كه همين الگو براي ايران نيز تكرار شود و اسراييل در عمل به‌دنبال فرصت‌هايي براي نقض آتش‌بس با ايران باشد. به‌ويژه در حوزه‌هايي مثل برنامه هسته‌اي كه رژيم صهيونيستي ممكن است با استناد به ادعاهاي بي‌اساس يا تحركات تفسيرپذير، اقداماتي را به‌صورت محدود يا نقطه‌اي انجام دهد و آن را توجيه‌پذير جلوه دهد. اين سناريويي خطرناك براي ايران است و دستگاه ديپلماسي و امنيتي كشور بايد با دقت، مراقب تكرار تجربه لبنان در پرونده ايران باشند و آتش بس را بر اساسي محكم استوار كنند.
احمدي در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» مبني بر ارزيابي چرايي تلاش‌هاي فاحش دونالد ترامپ براي توقف درگيري‌ها ميان تهران و تل‌آويو خاطرنشان كرد: واقعيت اين است كه در مقطع فعلي، برقراري آتش‌بس ميان ايران و اسراييل، به نفع دونالد ترامپ است. او عملا تلاش مي‌كند با كنترل وضعيت، نشان دهد هم در تحقق اهداف نظامي خود موفق بوده و هم خواهان پايان دادن به تنش بين ايران و اسراييل است و هم وارد جنگ بي‌پايان ديگري نخواهد شد. از نگاه ترامپ، آنچه بايد انجام مي‌داد، انجام شده؛ حمله به سه سايت هسته‌اي ايران كه به ادعاي او، به‌طور كامل تخريب شده‌اند و اهداف مورد نظر محقق شده است.
به گفته اين ديپلمات پيشين كشورمان البته در مورد ميزان موفقيت اين حملات، نظرات متفاوتي وجود دارد. برخي منابع و تحليلگران تاكيد دارند كه اثرگذاري اين حملات محدودتر از آن چيزي بوده كه در ابتدا ادعا شد. با اين حال، ترامپ مدعي است كه ماموريت خود را انجام داده و به اهدافش رسيده است. ازسوي ديگر، او بارها تاكيد كرده كه نمي‌خواهد امريكا را وارد جنگ‌هاي بي‌پايان كند. در همين چارچوب، اقدام نظامي اخير او يعني استفاده از توانمندي‌هاي هواپايه براي حمله به اهدافي مشخص در ايران، بدون اعزام نيروي زميني را بايد يك عمليات محدود، موردي و به‌زعم خودش «خاتمه‌يافته» دانست.
احمدي در ادامه به «اعتماد» گفت: اهميت اين موضوع در سياست داخلي امريكا نيز بالاست. بخش بزرگي از پايگاه راي ترامپ، ازجمله آراي محافظه‌كاران و جريان‌هاي موسوم به «ماگا» (Make America Great Again) است كه با هرگونه جنگ پرهزينه و بلندمدت به‌شدت مخالفند. ورود به يك جنگ تمام‌عيار عليه ايران مي‌تواند براي ترامپ در آستانه انتخابات كنگره، تبعات سنگيني در افكار عمومي به‌همراه داشته باشد. از همين رو، تمركز او بر اقدامات نظامي محدود و سپس دعوت به آتش‌بس، حركتي تاكتيكي براي جلب رضايت همزمان دو طيف بوده: كساني كه خواهان برخورد سخت با ايران هستند، و كساني كه مخالف درگيري‌هاي نظامي طولاني‌اند. به باور احمدي از همين منظر است كه بلافاصله پس از حملات هوايي، ترامپ صراحتا از طرفين خواست آتش‌بس را رعايت كنند. او حتي در توييتي با لحني ملايم از ايران و اسراييل خواهش كرد از درگيري بيشتر خودداري كنند. اين رفتار را بايد تلاشي دووجهي دانست: هم اجراي گزينه نظامي معني‌دار براي نشان دادن قدرت و هم نمايش چهره‌ صلح‌طلبي از خود. احمدي در ادامه همچنين تاكيد كرد: در اين ميان، موضع نتانياهو نيز حايز اهميت است. به‌نظر مي‌رسد او، با وجود تمايل ذاتي‌اش به ادامه درگيري، نتوانسته مستقيما با خواسته ترامپ مخالفت كند. احتمالا به همين دليل، آتش‌بس را در ظاهر پذيرفته، آن‌هم بدون طرح موضوع در كابينه يا راي‌گيري رسمي؛ اقدامي كه به‌وضوح بازتاب‌دهنده وضعيت شكننده كابينه اسراييل و تنش‌هاي درون‌كابينه‌اي است.
به باور اين كارشناس مسائل سياست خارجي با اين حال، سياست كلي نتانياهو تغييري نكرده است. او همچنان به ‌دنبال راه‌هايي براي نقض تدريجي آتش‌بس از طريق بهانه‌سازي و تحركات محدود است. در نتيجه، آتش‌بس كنوني بيش از آنكه به‌معناي صلح واقعي باشد، تلاشي از سوي ترامپ براي مديريت بحران است. از سوي ديگر، اسراييل همچنان به‌دنبال حفظ ابتكار عمل از طريق تفسير دلخواه مفاد توافق، تحركات محدود و استفاده از بهانه‌هايي است كه بتواند راه را براي ادامه درگيري باز نگه دارد.
ديپلمات اسبق ايران در سازمان ملل در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در باب باز بودن مسير ديپلماسي ميان تهران و واشنگتن در مقطع كنوني تاكيد كرد: با درنظر گرفتن اتفاقاتي كه طي روزهاي اخير رخ داده چه حملات نظامي امريكا به تاسيسات هسته‌اي ايران موثر بوده باشند و چه نه، مسير ديپلماسي و گفت‌وگو همچنان يكي از عناصر كليدي روندي است كه در آينده پيش روي طرفين قرار دارد. به باور احمدي مذاكره همچنان بخشي جدايي‌ناپذير از راهبرد ايالات متحده باقي خواهد ماند. به نظر مي‌رسد امريكايي‌ها در پي آن ‌باشند كه پرونده غني‌سازي اورانيوم در ايران را در سطح رسمي نيز پيگيري و نهايي كنند. اگرچه ادعا مي‌كنند با حملات اخير به اهداف مشخصي در برنامه هسته‌اي ايران ضربه زده‌اند، اما اين صرفا بعد نظامي ماجراست؛ آنها در ادامه ممكن است به‌دنبال آن باشند كه ايران به‌صورت رسمي، پايبندي خود را به توقف يا محدودسازي برنامه غني‌سازي اعلام كند. احمدي همچنين تاكيد كرد: آنها ممكن است مدعي شوند كه نگراني اصلي شان ازسرگيري مخفيانه فعاليت‌هاي هسته‌اي از سوي ايران است. در حال حاضر، ايران مقادير قابل توجهي اورانيوم غني‌شده در سطوح مختلف در اختيار دارد؛ از جمله حدود 400 كيلوگرم اورانيوم با غناي ۶۰درصد و چند هزار كيلوگرم ديگر با غناي ۲۰درصد يا كمتر از 5درصد. مقامات ايراني نيز اعلام كرده‌اند كه اين مواد در نقاط امني جابه‌جا و ذخيره شده‌اند. با اين حال، مطابق مقررات پادمان و تعهدات ايران در قالب معاهده عدم اشاعه (NPT)، همه اين مواد بايد تحت نظارت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي باقي بماند. احمدي در پايان به «اعتماد» گفت: از اين رو، كاملا قابل پيش‌بيني است كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، در مرحله پس از بحران جاري، به‌دنبال فعال‌سازي مجدد بازرسي‌هاي خود باشد؛ به‌ويژه در تاسيساتي كه هدف حملات قرار گرفته‌اند. اين مسير، راه را براي آغاز يك فاز جديد از مذاكرات و رايزني‌هاي فني و سياسي هموار مي‌كند. بي‌ترديد، مسير پرپيچ ‌و خم ديپلماسي ادامه خواهد يافت.