امام موسي صدر و رژيم صهيونيستي
سعيد پورعلي
در تاريخ تفكر معاصر شيعه، كمتر شخصيتي را مي‌توان يافت كه همانند امام موسي صدر، موضوع صهيونيسم و رژيم اسراييل را با نگاهي چند بعدي، ريشه‌اي و آينده‌نگر روايت و تحليل كرده باشد؛ نگاهي كه هم برجسته‌ساز هويت ديني-تمدني منطقه است و هم دعوتي فراگير به وحدت، مقاومت و آگاهي. امام موسي صدر، نه صرفا به عنوان رهبر شيعيان لبنان، بلكه به عنوان انديشمندي اخلاقي و انساني، بارها و بارها درباره ماهيت رژيم صهيونيستي، راه مقابله با آن و وظيفه تاريخي ملت‌هاي منطقه سخن گفته است. گشوده شدن دوباره پرونده فلسطين و جنگ تحميلي صهيوني، امريكايي و اروپايي عليه كشور عزيزمان، يادآور آن است كه هنوز انديشه‌هاي او، راهنماي عمل و الهام‌بخش مقاومت است.
صهيونيسم؛ پروژه‌اي ضدانساني، نه صرفا ضداسلامي- امام موسي صدر در تحليل مباني فكري و عملي رژيم صهيونيستي، صراحتا اين پروژه را فراتر از تقابل با يك جغرافيا يا دين تعريف مي‌كند. او مي‌گويد: «صهيونيسم يك انديشه تجاوزكارانه و توسعه‌طلب است كه حقوق انسان را نه‌تنها در فلسطين كه در سراسر جهان تهديد مي‌كند. هيچ مرزي براي طمع‌ورزي آن نمي‌توان متصور شد؛ مگر اينكه ملتي هوشيار و متحد در برابر آن ايستادگي كند.» (سخنراني در مجلس اعلاي شيعيان، ۱۳۵۰ ش/۱۹۷۱ م) از ديدگاه امام صدر، صهيونيسم چيزي فراتر از خصومت با مسلمانان است؛ يك تهديد وجودي و يك پروژه ضدبشري است كه بر پايه اشغال، پاكسازي قومي و نژادي و نفي هويت‌هاي بومي بنا شده است. او بارها تاكيد داشت كه اين رژيم نه يك دولت عادي، بلكه يك پادگان نظامي است كه براي تداوم اشغال و سلطه طراحي شده است.
فلسطين؛ روح يك امت، نه صرفا يك خاك- محوريت فلسطين در انديشه امام صدر از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. او فلسطين را تنها يك سرزمين يا يك ملت نمي‌دانست، بلكه آن را «نبض جهان اسلام» و «عقيده و ايمان» مي‌دانست.
اين نگاه ريشه‌اي، وظيفه مقابله با رژيم صهيونيستي را از يك مساله سياسي و جغرافيايي، به يك تكليف ديني و انساني براي هر انسان آزاده‌اي ارتقا مي‌داد. او معتقد بود: «فلسطين، تنها مساله عربي يا اسلامي نيست، بلكه مساله انساني است. هر كس كه وجدان انساني دارد، بايد از فلسطين و ملت فلسطين دفاع كند. قدس، قبله اول مسلمين و نماد كرامت همه اديان ابراهيمي است.» (سخنراني در بيروت، ۱۳۵۵ ش/۱۹۷۶ م)
مساله فلسطين را زنده نگه داريم- امام موسي صدر بر اهميت زنده نگهداشتن مساله فلسطين و آگاه ساختن نسل‌هاي جوان نسبت به واقعيت‌هاي اين فاجعه تاريخي تاكيد فراوان داشت. او معتقد بود كه فراموشي اين مساله، بزرگ‌ترين خدمتي است كه مي‌توان به دشمن كرد. او بارها هشدار داده بود: «بزرگ‌ترين خيانتي كه مي‌توان در حق فلسطين و نسل‌هاي آينده كرد، به فراموشي سپردن اين قضيه و عادي‌سازي اشغال است. بگذاريد نام فلسطين، خون شهدا و آوارگي مظلومان، همواره در وجدان‌ها زنده بماند.» (سخنراني در جمع دانشجويان، ۱۳۵۲ ش/۱۹۷۳ م)
مقاومت؛ نه صرفا دفاع نظامي، بلكه يك فرهنگ و اراده - امام صدر برخلاف برخي كه مقاومت را صرفا به معناي اقدامات نظامي محدود مي‌كنند، آن را يك «فرهنگ» و يك «اراده جمعي» مي‌دانست. او باور داشت كه ايستادگي در برابر ظلم، نه فقط وظيفه نظاميان، بلكه مسووليت هر فرد، هر نهاد و هر دولتي است. او در اين باره مي‌گويد: «مقاومت در برابر اسراييل، فقط حمل سلاح نيست، بلكه مقاومتي است فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي و سياسي. بايد هر كوچه و خياباني، هر دانشگاه و مدرسه‌اي، سنگري براي مقاومت باشد.» (ديدار با جوانان لبناني، ۱۳۵۴ ش/۱۹۷۵ م) اين ديدگاه نشان‌دهنده عمق نگاه راهبردي او به مقاومت است؛ مقاومتي كه براي پيروزي، نيازمند بسيج همه نيروها و امكانات يك ملت است.
وحدت؛ تنها راه پيروزي- يكي از اساسي‌ترين اركان راهبرد امام صدر در مواجهه با رژيم صهيونيستي، «وحدت» بود. او در شرايطي كه لبنان در آستانه جنگ داخلي بود و اسراييل تلاش مي‌كرد با ايجاد تفرقه، از ضعف داخلي لبنان بهره‌برداري كند، بيش از هر زمان ديگري بر لزوم وحدت ملي و بين‌المللي تاكيد مي‌كرد. او در پيام‌هاي خود به ملت لبنان مي‌گفت: «دشمن ما [اسراييل] از تفرقه ما تغذيه مي‌كند. وحدت ملي، تنها سپر ما در برابر توطئه‌هاي صهيونيستي است. شيعه، سني، مسيحي، همه در يك جبهه و براي يك هدف، بايد دست در دست هم دهيم.» (پيام راديويي، ۱۳۵۶ ش/۱۹۷۷ م) اين تاكيد بر وحدت، نه تنها محدود به لبنان، بلكه شامل وحدت امت اسلامي و همبستگي انساني با تمام آزادي‌خواهان جهان نيز مي‌شد.
آينده‌نگري و هشدارها - امام موسي صدر بارها به خطرات بلندمدت ادامه اشغالگري و سياست‌هاي توسعه‌طلبانه اسراييل هشدار داده بود. او معتقد بود كه سكوت در برابر ظلم امروز، به ظلمي بزرگ‌تر در آينده منجر خواهد شد. او در يكي از سخنراني‌هاي خود گفت: «اين لكه [اشغالگري اسراييل] بر دامان انسانيت پاك نخواهد شد مگر با فداكاري و ايثار. اگر امروز براي آن نجنگيم، فردا براي آزادي خود بايد بجنگيم.» (سخنراني در ميان اهالي جنوب لبنان، ۱۳۵۰ ش/۱۹۷۱ م) . اين سخنان، بيانگر ديدگاه عميق و راهبردي او نسبت به تحولات منطقه و آينده‌نگري تاريخي‌اش بود.
نتيجه‌گيري: ميراث زنده امام صدر- انديشه امام موسي صدر در مواجهه با رژيم صهيونيستي، ميراثي زنده و پوياست. او از يك سو، با رويكردي معرفتي و فلسفي، ماهيت اين رژيم را نه صرفا يك تهديد سياسي، بلكه يك پروژه هويتي و تمدني ضدبشري معرفي كرد. از سوي ديگر، با ديدگاهي عملياتي و راهبردي، نقشه راه مقاومت را در ابعاد مختلف (فرهنگي، سياسي، اجتماعي و نظامي) ترسيم كرد و بر اركان اساسي «وحدت» و «آگاهي» براي پيروزي تاكيد ورزيد. در شرايط كنوني منطقه كه بار ديگر چهره واقعي رژيم صهيونيستي و خوي تجاوزطلبانه آن با جنگ تحميلي به ايران و سياست‌هاي اشغالگرايانه آن به جهانيان نمايان شده، بازخواني انديشه‌ها و سخنان امام موسي صدر، نه‌تنها يك ضرورت تحليلي، بلكه يك چراغ راهنما براي همه كساني است كه به دنبال تحقق عدالت، آزادي و صلح پايدار در منطقه و جهان هستند. نگاه او، از ريشه‌هاي ظلم مي‌گويد و به سوي حقيقت مقاومت رهنمون مي‌شود.
عضو هيات علمي پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات اجتماعي جهاد دانشگاهي - معاون سياسي، امنيتي و اجتماعي استاندار لرستان