نقدي بر ادعاي اخير دونالد ترامپ از منظر تفكر علمي *
«آيا مصرف استامينوفن در دوره بارداري باعث اوتيسم مي‌شود؟!»
محمدرضا واعظ
صبحي را تصور كنيد كه زني باردار با تب يا كمردرد از خواب بيدار مي‌شود. نخستين انتخاب او همان دارويي است كه سال‌ها پزشكان توصيه كرده‌اند: استامينوفن يا تايلنول. اما در همان روز، رييس‌جمهور امريكا در مراسمي رسمي مقابل دوربين‌ها مي‌گويد: «تايلنول در بارداري نگيريد؛ تحقيقات نشان داده اين دارو مي‌تواند باعث اوتيسم شود.» همين يك جمله كافي است تا اضطراب، اعتماد عمومي به پزشكان و حتي تصميم روزمره بيماران متزلزل شود. دارويي كه سال‌ها امن‌ترين انتخاب شناخته مي‌شد، ناگهان به هيولايي در ذهن ميليون‌ها نفر بدل مي‌شود. اين همان لحظه‌اي است كه مرز سياست، رسانه و علم در هم مي‌شكند
و نياز جامعه به تفكر نقاد بيش از پيش روشن مي‌شود.
(Associated Press, 2025؛ Reuters, 2025)
شواهد علمي چه مي‌گويند؟
وقتي به پژوهش‌هاي دقيق علمي نگاه كنيم، تصوير متفاوت مي‌شود. مطالعه‌اي ملي در سوئد كه نزديك به ۲.۵ ميليون كودك را بررسي كرده، با طراحي سخت‌گيرانه «مقايسه درون‌خانوادگي» نشان داد هيچ ارتباطي ميان مصرف استامينوفن در بارداري و افزايش خطر اوتيسم يا ADHD وجود ندارد. آن ارتباط‌هاي ضعيفي كه در مطالعات مشاهده‌اي قبلي گزارش شده بود، به محض كنترل عوامل خانوادگي و ژنتيكي از بين رفتند.
(Ahlqvist et al., 2024؛ NIH, 2024) كالج متخصصان زنان و زايمان امريكا (ACOG) نيز در بيانيه رسمي سپتامبر ۲۰۲۵ تاكيد كرد: استامينوفن، اگر در كوتاه‌ترين مدت و كمترين دوز مصرف شود، همچنان امن‌ترين انتخاب براي تب و درد در دوران بارداري است. (ACOG, 2025) انجمن متخصصان كانادا نيز همين موضع را گرفت. (SOGC, 2025) در واقع، جايگزين‌هايي مثل NSAIDها، مخصوصا در سه‌ماهه سوم، خطرهاي بيشتري براي مادر و جنين دارند.
(Reuters Explainer, 2025) با وجود اين، ترامپ بارها تكرار كرد: «مصرف تايلنول مناسب نيست و زنان باردار نبايد از آن استفاده كنند، مگر در موارد خيلي شديد.» چنين سخناني در تضاد آشكار با اجماع علمي و راهنماهاي معتبر است.
مغالطات در سخنان ترامپ:
براي فهم بهتر، بياييد مغالطه‌هاي نهفته در اين جملات را بررسي كنيم:
۱- توسل به ترس (Appeal to Fear):
ترامپ با اشاره به اوتيسم به عنوان خطري هولناك، با احساسات مخاطبان بازي مي‌كند. او مي‌گويد: «ما بايد از بچه‌هايمان محافظت كنيم. تايلنول خطرناك است و مي‌تواند اوتيسم بياورد.» اين سخن، بدون بيان اندازه اثر يا سطح شواهد، صرفا اضطراب ايجاد مي‌كند. علم اما يادآور مي‌شود كه ارتباط علّي تاييد نشده و ترس بي‌پايه مي‌تواند به تصميم‌هاي نادرست منجر شود. (AP, 2025)
۲- خلط همبستگي با علّيت:
برخي مطالعات مشاهده‌اي همبستگي‌هايي اندك ميان مصرف استامينوفن و برخي اختلالات رشدي يافته‌اند. ترامپ اين همبستگي‌ها را به عنوان «اثبات قطعي» معرفي كرد: «شواهد نشان داده‌اند مصرف تايلنول موجب اوتيسم مي‌شود.» اما مطالعات قدرتمندتر، مثل مطالعه سوئدي، اين ارتباط را رد كردند. (Ahlqvist et al, 2024؛ Nature, 2025) در تفكر علمي، همبستگي هرگز به‌خودي‌خود دليل علّيت نيست.
۳- گزينش شواهد (Cherry-picking):
ترامپ تنها به بخشي از پژوهش‌ها اشاره كرد، آنهايي كه به نفع او بودند و مطالعات بزرگ‌تر و دقيق‌تر را ناديده گرفت. اين همان چيزي است كه در استدلال‌هاي غيرعلمي رايج است: انتخاب داده‌هايي كه داستان مطلوب را تاييد مي‌كنند و چشم‌پوشي از بقيه. (Nature, 2025)
۴- اتكا به مرجعيت نامرتبط (False Authority):
وقتي رييس‌جمهور در پوشش يك مقام سياسي چنين توصيه‌اي مي‌كند، شنونده به‌طور طبيعي آن را جدي مي‌گيرد. اما يك مقام سياسي به‌خودي‌خود صلاحيت علمي يا پزشكي ندارد. اينكه ترامپ خود را به عنوان مرجع علمي معرفي مي‌كند، نمونه‌اي از اتكا به مرجعيتي است كه هيچ ارتباطي به موضوع ندارد. (ABC News, 2025) لاكاتوش توضيح مي‌داد كه پژوهش‌ها وقتي پيش‌رونده‌اند كه در برابر آزمون‌هاي جديد سربلند بيرون بيايند.
(Lakatos, 1978) مرتون هم بر «شك سازمان‌يافته» به عنوان هنجاري بنيادي در علم تاكيد مي‌كرد. (Merton, 1973) همه اين مفاهيم در ماجراي تايلنول به چشم مي‌آيد: ادعايي مطرح شد، آزموده شد و با شواهد قوي‌تر اصلاح گرديد. ادعاي ترامپ درباره خطر قطعي تايلنول در بارداري، نه‌تنها پشتوانه علمي ندارد، بلكه سرشار از مغالطات است: از ترساندن مردم تا خلط همبستگي و علّيت، از گزينش شواهد تا تكيه بر مرجعيت نامرتبط. علم اما مسيري ديگر دارد: فروتنانه مي‌پذيرد كه ممكن است اشتباه كند، فرضيه‌ها را مي‌آزمايد و در صورت رد شدن، مسير را اصلاح مي‌كند. امروز اجماع علمي روشن است: استامينوفن، وقتي به‌قدر نياز و با نظر پزشك مصرف شود، همچنان امن‌ترين گزينه براي زنان باردار است. خطر واقعي نه در اين دارو، بلكه در تصميم‌هاي شتاب‌زده‌اي است كه بر پايه ترس و مغالطه گرفته شوند.
*فهرست كامل منابع به دليل محدوديت حجم مطلب در دفتر روزنامه موجود است.
پژوهشگر مطالعات علم