از منتقدان مديريت آقاي دكتر صالحي‌اميري در وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي بودم و برخي كاستي‌ها و نارسايي‌هاي سياستي و اجرايي ايشان را مورد نقد قرار داده‌ام. در مقطعي ارزيابي اوليه‌ام اين بود كه رويكردهاي اتخاذشده بيش از آنكه واجد ظرفيت تحول‌آفريني باشد، جنبه شعاري و مقطعي دارد و نمي‌تواند پاسخگوي نيازهاي اساسي اين حوزه در شرايط پرچالش كنوني باشد.
با اين حال، بررسي دقيق‌تر اقدامات وزارتخانه در اين چندماه اخير و مطالعه مستندات و پيامدهاي سياستي آن، نشان مي‌دهد كه بخشي از اين داوري‌ها نيازمند بازنگري منصفانه است. ابتكاراتي همچون تشكيل شوراي راهبردي ميراث فرهنگي و گردشگري، ايجاد اتاق‌هاي فكر استاني، برقراري ارتباط مستمر با رسانه‌ها و نخبگان و تلاش براي تقويت گفتمان مشاركت‌محور، حاكي از آن است كه اين دوره مديريتي واجد نوآوري‌هايي است كه نمي‌توان آنها را ناديده گرفت.
از اين منظر، نوشتار حاضر تلاشي است براي بازخواني منصفانه اقدامات و ابتكارات آقاي صالحي‌اميري در وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي و بررسي اين پرسش كه آيا اين سياست‌ها مي‌توانند زمينه‌ساز نهادمندسازي مشاركت، ارتقاي سرمايه اجتماعي و بازتعريف جايگاه گردشگري در اقتصاد ملي باشند يا خير؟
ميراث فرهنگي و گردشگري در بستر چالش‌ها
ميراث فرهنگي و گردشگري ايران در يكي از پرچالش‌ترين مقاطع خود قرار گرفته است. تحريم‌هاي اقتصادي، ركود سرمايه‌گذاري، كاهش ورود گردشگران خارجي به دليل جنگ‌ها و نااطميناني‌هاي منطقه‌اي و همچنين فرسودگي زيرساخت‌ها، همگي شرايطي را رقم زده‌اند كه صنعت گردشگري كشور را به يكي از «بخش‌هاي نحيف اقتصاد» بدل كرده است. در چنين بستري، هر اقدام نوآورانه‌اي براي بازتعريف سياست‌هاي اين حوزه اهميت ويژه‌اي پيدا مي‌كند.
ابتكارات وزارت ميراث فرهنگي در دوره اخير
وزارت ميراث فرهنگي و گردشگري در دوره اخير با ابتكاراتي چون:
تشكيل شوراي راهبردي ميراث فرهنگي و گردشگري
راه‌اندازي اتاق‌هاي فكر استاني
برگزاري نشست‌هاي منظم با رسانه‌ها، پيشكسوتان و چهره‌هاي ماندگار
تلاش براي تقويت گفتمان مشاركت‌محور
كوشيده است راهي تازه براي بازسازي اعتماد و ارتقاي جايگاه اين حوزه بيابد.
پيامدهاي مثبت ابتكارات وزير
۱- سياستگذاري جمعي به جاي فردگرايي
شوراها و اتاق‌هاي فكر اين امكان را فراهم كرده‌اند كه فعالان دانشگاهي، بخش خصوصي، انجمن‌هاي محلي و پيشكسوتان حوزه ميراث فرهنگي در سياستگذاري سهيم شوند. چنين رويكردي نه‌تنها كيفيت تصميمات را ارتقا مي‌دهد، بلكه باعث افزايش حس تعلق و مسووليت‌پذيري اجتماعي مي‌شود.
۲- تقويت سرمايه اجتماعي و شفافيت
نشست‌هاي رسانه‌اي و گفت‌وگوهاي مستمر با نخبگان، موجب شده ميراث فرهنگي و گردشگري بيش از گذشته در افكار عمومي ديده شود. شفافيت و گفت‌وگو با جامعه، اعتمادسازي را تقويت كرده و مي‌تواند به جذب سرمايه‌هاي داخلي نيز كمك كند.
۳- توجه به ظرفيت‌هاي بومي و اقتصاد محلي
۴- ايجاد اتاق‌هاي فكر استاني اقدامي ارزشمند است، زيرا سياست‌هاي ملي گردشگري اگر بدون درك واقعيات محلي طراحي شوند، معمولا ناكام مي‌مانند. اين ساختارها مي‌توانند پل ارتباطي ميان توانمندي‌هاي بومي و سياست‌هاي كلان كشور باشند.
نقش‌آفريني رسانه‌ها سفرهاي استاني و بين‌المللي
يكي از ويژگي‌هاي برجسته صالحي‌اميري، توجه ويژه به رسانه‌ها به عنوان بازوي اصلي توسعه گردشگري است. او تنها وزير كابينه بوده كه در روز خبرنگار، شخصا به ديدار بخش قابل توجهي از رسانه‌ها رفت و در عمل نشان داد كه براي گفت‌وگو با افكار عمومي ارزش قائل است.
سفرهاي مرتب استاني او، ارتباط مستقيم با فعالان محلي، پيشكسوتان و مديران استاني را ممكن ساخته و موجب تقويت پيوند سياست‌هاي ملي با ظرفيت‌هاي محلي مي‌شود. همچنين سفرهاي بين‌المللي و منطقه‌اي وزير جايگاه ايران را در بازار جهاني گردشگري ارتقا داده و زمينه جذب سرمايه‌گذاري خارجي و همكاري‌هاي بين‌المللي را فراهم كرده است.
تفاهمنامه‌ها و تعاملات كلان با دولت
صالحي‌اميري در دوره مسووليت خود، تفاهمنامه‌هايي با وزارتخانه‌ها و سازمان‌هايي مانند محيط زيست امضا كرده است تا هماهنگي ميان‌بخشي در گردشگري پايدار و حفاظت از منابع فرهنگي و طبيعي افزايش يابد.
علاوه بر اين، او جلسات مهمي با ساير وزرا و معاونان رييس‌جمهور برگزار كرده است تا جايگاه وزارت ميراث فرهنگي و گردشگري در سطح دولت تقويت شود و پروژه‌هاي ملي و استاني با حمايت كلان اجرايي شوند.
ضرورت نهادمندسازي و آينده‌نگري
موفقيت اقدامات اخير تنها زماني تضمين خواهد شد كه اين ساختارها به شكل نهادينه، بودجه‌مند و ساختاريافته ادامه يابند. شوراها و اتاق‌هاي فكر بايد بخشي از نظام حكمراني گردشگري كشور تلقي شوند. همچنين استفاده از ديپلماسي گردشگري، فرهنگي و اقتصادي و سفرهاي بين‌المللي مي‌تواند گردشگري را به يكي از معدود حوزه‌هايي بدل كند كه در شرايط تحريم نيز ظرفيت تعامل با جهان را حفظ مي‌كند.
نهادمندسازي شوراها و اتاق‌هاي فكر با تدوين آيين‌نامه الزام‌آور و تثبيت جايگاه حقوقي آنها در ساختار وزارتخانه، تعريف منابع مالي پايدار از طريق رديف بودجه‌اي مشخص و مشوق‌هاي سرمايه‌گذاري خصوصي، در كنار تمركز بر پروژه‌هاي كوتاه‌مدت با اثر ملموس مانند بازسازي مراكز اقامتي سنتي، توسعه روستاهاي هدف و ديجيتالي‌سازي خدمات، مي‌تواند مبناي تحول پايدار باشد.
رويكرد صالحي‌اميري در مشاركت‌محوري، رسانه‌گرايي هوشمندانه، سفرهاي استاني و بين‌المللي، تعاملات كلان با دولت و توجه به ظرفيت‌هاي بومي، گامي مثبت در مسير بازآفريني سياست گردشگري كشور است. اين ابتكارات، اگرچه در شرايط دشوار اقتصادي و سياسي آغاز شده‌اند، اما ظرفيت آن را دارند كه به پايه‌اي براي تحول پايدار بدل شوند. موفقيت اين مسير در گرو آن است كه ابتكارات به شكل اجرايي، نهادمند و بودجه‌مند دنبال شوند. تنها در اين صورت است كه گردشگري ايران مي‌تواند از يك حوزه كم‌رمق به يكي از موتورهاي توسعه فرهنگي و اقتصادي كشور بدل شود.
مدير پيشين سرمايه‌گذاري و توسعه كسب‌وكار در شركت توسعه گردشگري ايران