وقتي مديري، داغ نقض حقوق مالكيت فكري را تازه كرد

 اخيرا كنسرت موسيقي مهران مديري در امارات متحده عربي با استقبال زيادي روبه‌رو شد. با اين حال، اجراي اثر «سوغاتي» (كار مشترك حيدري و ناصر چشم‌آذر) در اين كنسرت، نقدهايي در پي داشت. اين اتفاق در فضاي فرهنگي ايران بي‌سابقه نيست. نمونه‌هاي ديگري همچون اجراي آهنگ «خداي آسمونها» (اثر ناصر چشم‌آذر) در برنامه «كارناوال» با صداي روزبه حصاري، اجراي قطعات عيدانه در برنامه «شباهنگ» و اعتراضات مكرر استاد شجريان به پخش آثارشان در صدا و سيما، گوياي وجود مشكلي ساختاري در حوزه حقوق پديدآورندگان آثار هنري هستند. در تيرماه 1391، در شماره 2428 روزنامه «اعتماد» مقاله‌اي با عنوان «تاملي در ضرورت حمايت از مالكيت فكري» به قلم اينجانب منتشر شد كه در آن بر ضرورت بازنگري در قانون حمايت از حقوق مولفان و مصنفان مصوب 11/10/1348 تاكيد شده بود. اكنون پس از گذشت بيش از 13 سال، هنوز قدم موثري در اين زمينه برداشته نشده است.
تاكنون 182 كشور براي حمايت از آثار ادبي و هنري به كنوانسيون برن ملحق شده‌اند كه متاسفانه ايران بينشان نيست. اين كنوانسيون، يك معاهده بين‌المللي در خصوص حق تكثير و حق مولف است كه 139 سال پيش در شهر برن سوييس تصويب شد. 
مطابق اصول 19 و 20 قانون اساسي، قانون براي همگان ارزش يكساني دارد و همه ملزم به تبعيت از آن هستند، اما وقتي قانوني با استانداردهاي جهاني فاصله داشته باشد يا پاسخگوي نيازهاي جامعه نباشد، مساله فرق مي‌كند. قانون فعلي حمايت از حقوق مولفان و مصنفان از اين دسته قوانين است. اين قانون، اگرچه در زمان خود مترقي محسوب مي‌شد، اما امروزه پاسخگوي نيازهاي جامعه نيست. اين قانون، مصوب 1348 با 33 ماده، براي اولين‌بار در ايران از حقوق مادي صاحبان آثار ادبي و هنري با معيار انتشار يا اجراي اثر حمايت مي‌كند. مهم‌ترين ايراد وارد بر آن، معيار «نخستين انتشار يا اجرا در ايران» است كه زمينه سوءاستفاده از حقوق مالكيت ادبي-هنري را فراهم مي‌كند. مطابق اين قانون، حقوق پديدآورنده شامل دو بخش است: 1. حقوق مادي: شامل حق انحصاري نشر، پخش، عرضه، اجراي اثر و حق بهره‌برداري اقتصادي كه قابل نقل و انتقال است. 2. حقوق معنوي: شامل حمايت از نام و اثر كه دايمي، ابدي و جدا نشدني از شخصيت پديدآورنده است. در يك اثر موسيقيايي كه چندين نفر در خلق آن نقش دارند، مساله «پديدآورنده» به بخش‌هاي مختلف اثر بستگي دارد. ما با چندين اثر مجزا و در نتيجه چندين پديدآورنده از جمله شاعر/ترانه‌سرا، آهنگساز، دارندگان حقوق مرتبط مانند تنظيم‌كننده و...، خواننده و نوازنده و... روبه‌رو هستيم. حال اگر شخصي بدون اجازه آهنگساز، اثر او را اجرا كند، آيا مرتكب نقض حق مالكيت فكري شده است؟ پاسخ به‌طور قاطع مثبت است. اجراي يك اثر موسيقيايي، بخشي از حقوق انحصاري است كه قانون براي آهنگساز و شاعر در نظر گرفته. هر شخصي براي «بازخواني» يا «اجراي مجدد» يك اثر، بايد مجوز استفاده از اثر اصلي موسيقي و اثر ادبي را از پديدآورندگان مربوطه كسب كند. هرگونه بهره‌برداري از اثر موسيقيايي، بدون اجازه از پديدآورنده، مصداق نقض حقوق مالكيت فكري و قابل پيگيري قانوني است.
قدر مسلم ضرورت دارد كه قانون حمايت از حقوق پديدآورندگان آثار ادبي-هنري با شرايط روز جامعه هماهنگ شود تا شاهد تكرار موارد نقض حقوق هنرمندان نباشيم و هر كسي نتواند به راحتي با اجراهاي ضعيف از منافع اقتصادي برخوردار ‌شود. 
* وكيل دادگستري (متخصص حقوق مالكيت فكري)