انتشارات علمي و فرهنگي، نهادي كه ريشهاش در خاطره چند نسل از اهل كتاب تنيده شده، در سالهاي اخير به جايي رسيده بود كه كمتر كسي نسبت به آينده اين انتشارات، اميد و آيندهاي متصور بود؛ نهادي با هفتاد سال سابقه، هزاران عنوان كتاب مرجع و نقش مهمي در شكلگيري فرهنگ مكتوب ايران، اما گرفتار ركود، بدهيهاي سنگين و ساختاري فرسوده. براي بسياري از ما كه سالها مستقيم و غيرمستقيم كتابهاي اين انتشارات را خواندهايم، ديدن چنين وضعيتي بسيار دردناك بود. با اين حال، در ميان انبوهي از نااميدي، از اواخر سال گذشته كورسوي اميدي شكل گرفت؛ درست زماني كه مديريت جديد كار خود را شروع كرد.
بازسازي از دل آشفتگي
وقتي مديريت جديد كار را تحويل گرفت، وضعيت انتشارات بسيار نابسامان بود. بدهيهاي سنگين، فرآيندهاي مالي و حقوقي بلاتكليف، ساختاري فربه و ناكارآمد، تجهيزات مستهلك، حقوقهاي عقب مانده، كتابهاي چاپ نشده و انبارهاي متروكهاي كه كتابها در آنها خاك ميخوردند؛ اما احيا از نقطه صفر كاري بس دشوار بود و كمتر كسي احتمال موفقيت را ميداد. با همه سختيها، كار شروع شد. اصلاح ساختار مالي، بهروز كردن اسناد و صورتها، كوچكسازي سازمان، چابكسازي فرآيندها و كنار هم آوردن دوباره اجزايي كه سالها رها شده بودند.
در ادامه، با همه مخالفتهايي كه وجود داشت، راهبرد احيا بر چهار محور كليدي استوار شد: بازسازي سيستمها، چابكسازي نيروي انساني، بازآفريني توليد و محتوا و مولدسازي داراييها. از ادغام شركتهاي ناكارآمد گرفته تا فعالسازي چاپ ديجيتال و سپردن چاپخانه بزرگ، اما زيانده به بخش خصوصي، تصميمهايي كه مخالفان و بالطبع انتقادات زيادي را به همراه داشت، اما بايد اتخاذ ميشد تا يك گام ديگر براي احياي انتشارات برداشته شود.
نفس تازه فروشگاهها و داراييهاي نيمهفراموششده
يكي از نقاط تحول، احياي فروشگاههاي انتشارات بود؛ فضاهايي كه به دليل ساختار اداري دولتي عملا كمرونق و ناكارآمد شده بودند. امروز اين فروشگاهها با مشاركت بخش خصوصي فعال شدهاند و بزرگترين فروشگاه اين انتشارات يعني گلفام، بعد از مدتها تعطيلي، دوباره تبديل به محلي امن براي علاقهمندان به خريد كتاب شده است.
از سوي ديگر، آرشيو بزرگ كتابها از انبار قديمي سرخهحصار به يك انبار مدرن در طبقه بالاي فروشگاه گلفام منتقل شد كه نشان ميدهد مديريت جديد تنها به بازسازي ظاهري اكتفا نكرده و به دنبال ايجاد شبكهاي منسجم براي توزيع و فروش كتاب هم هست.
در ادامه فرآيند احيا، ساختمان مركزي انتشارات كه بخشهايي از آن بدون استفاده مانده بود، در حال تبديل شدن به فضاي كار اشتراكي براي فعالان حوزه نشر، فرهنگ و فناوري است؛ اقدامي كه هم درآمد پايدار براي انتشارات ايجاد ميكند و هم حلقهاي تازه ميان نسل جديد و يك موسسه فرهنگي ديرينه را ميسازد.
بازگشت به ماموريت اصلي: توليد محتوا
اما احيا فقط با تعمير ساختمانها و اصلاح ساختار مالي معنا پيدا نميكند. جان يك انتشارات، محتواي آن است. در دوران مديريت جديد، شوراي علمي دوباره فعال و ارتباطات بينالمللي براي دريافت حقوق نشر آثار معتبر از سر گرفته شد. همچنين گروهي از مترجمان و نويسندگان برجسته نيز مجدد همكاري خود را با اين انتشارات آغاز كردهاند.
نشر كتابهاي جديد، تجديد چاپ آثار و حركت به سمت كتابهاي صوتي و الكترونيك، همه و همه از بازگشت تدريجي انتشارات علمي و فرهنگي به مسير اصلي و حرفهاي خود حكايت دارد.
همچنين شركت فرهنگفيلم تهران كه سالها در حاشيه مانده بود، احيا شد و نخستين محصولات تصويري اين مجموعه آماده انتشار است.
بازگشت يك نام قديمي
امروز نشانهها ميگويند كه انتشارات علمي و فرهنگي، پس از سالها افول و ركود، كمكم در حال احيا شدن است. احيا نه با هياهو، بلكه با كار مداوم، اصلاح ساختارها و بازآفريني هويت فرهنگي. اگرچه مسير بسيار سخت است، اما احيا شدن اين انتشارات ميتواند احياي بخشي از حافظه فرهنگي ايران باشد.