جاويد قربان‌اوغلي در گفت‌وگو با «اعتماد» مطرح كرد
شكست همزمان آيپك با جمهوريخواهان در سناي امريكا
محمدابراهيم ترقي نژاد/ ناكامي ديگر مخالفان توافق هسته‌اي ايران و گروه 1+5 با شكست جمهوريخواهان در راي نياوردن كفايت بررسي مذاكرات در سنا رخ داد. هفت سناتور جمهوريخواه روز پنجشنبه درخواست كفايت بررسي و انجام راي‌گيري را دادند تا از اين طريق، راه را براي انجام ترفند فيلي‌باستر از سوي دموكرات‌ها ببندند اما 42 راي حاميان برجام به 58 راي مخالفان برجام چربيد و باعث شكست طرح جمهوريخواهان شد. با توجه به اين مساله مي‌توان گفت كه پرونده بررسي توافق در كنگره بسته شده است و برجام از كنگره عبور كرد. درباره اين مساله گفت‌وگويي با جاويد قربان‌اوغلي داشته‌ايم كه در ادامه مي‌آيد:
ارزيابي‌تان از اتفاقات رخ داده در روز پنجشنبه كنگره امريكا چيست؟
هرچه به ضرب‌الاجل بررسي توافق هسته‌اي در كنگره كه مدت‌زماني 60روزه است و در 17 سپتامبر به پايان مي‌رسد، نزديك مي‌شويم، اختلافات و چالش‌هاي دروني موافقان و مخالفان برجام در كنگره امريكا افزايش مي‌يابد. اتفاقات روز پنجشنبه كنگره، چه در مجلس سنا و چه در مجلس نمايندگان امريكا نيز بازتابي از اين اختلافات است. اگرچه اين بررسي توافق در ظاهر با رويكردي دموكراتيك مورد بررسي قرار مي‌گيرد، اما براساس اخبار و شواهد اين بررسي در راستاي تلاش‌هاي آيپك و ديگر لابي‌هاي مخالفت توافق است كه به اين منظور هزينه‌هاي هنگفتي را خرج كرده‌اند و با توجه به اين مساله مي‌توان گفت كه شكست جمهوريخواهان براي نيل به خواست‌شان، يك پيروزي بزرگ براي كاخ سفيد است. اتفاق رخ داده در مجلس سنا اين بود كه هفت سناتور جمهوريخواه براي مانع از اجرا شدن فيلي‌باستر از سوي دموكرات‌ها، درخواست كفايت بررسي توافق و انجام راي‌گيري در اين باره داشتند اما راي 42 سناتور در مقابل 58 راي مانع از خواست اين افراد شد. من درباره اتفاق رخ‌داده در مجالس امريكا مي‌توانم بگويم كه اقدام جمهوريخواهان يك اقدام انفعالي بود و به تعبيري مي‌توان از آن به عنوان جرزني ياد كرد زيرا هيچ استدلالي پشت حرف‌هاي‌شان نبود. آنها با توجه به اينكه مي‌دانند دموكرات‌ها با فيلي‌باستر مانع از رد توافق در كنگره مي‌شوند مدعي شدند كه نقشه راه امضاشده ميان ايران و آژانس، يكي از ضمائم برجام است كه دولت اوباما آن را به كنگره تحويل نداده است و براي همين گفتند كه اصولا دوره بررسي هنوز شروع نشده است. جالب است كه همين درخواست نيز از سوي برخي از نمايندگان ما نيز اخيرا مطرح شده است و آنها خواستار تحويل اين توافقنامه به مجلس هستند كه درخواستي خارج از عرف تلقي مي‌شود.
ميچ مك‌كانل، رهبر اكثريت جمهوريخواه سنا گفته است كه آنها درصدد هستند تا در اين باره دست به راي‌گيري بزنند. به نظر شما آنها در راي‌گيري مجدد موفق خواهند شد؟
براساس قوانين داخلي امريكا، آنها مي‌توانند تا 17 سپتامبر بارهاي بار دست به راي‌گيري مجدد بزنند اما من فكر نمي‌كنم كه موفق شوند. پيش‌بيني من در اين باره آن است كه اگر مخالفان برجام در سنا دست به اقدام نامتعارف اينچنيني بزنند نه تنها بار ديگر شكست مي‌خورند بلكه حتي به تعداد حاميان برجام افزوده مي‌شود و از تعداد آراي آنها از 58 راي كنوني، كاسته خواهد شد. به عبارت ديگر، بي‌ترديد توافق هسته‌اي ايران و گروه 1+5 از سد كنگره عبور كرده است و ديگر اين افراد نمي‌توانند موجب متوقف شدن آن شوند. از سوي ديگر، من فكر نمي‌كنم كساني كه ديروز از برجام حمايت كردند و به درخواست مخالفان نه گفتند، از راي‌شان عقب‌نشيني كنند زيرا اقدام مخالفان توافق در كنگره - مبني بر اينكه در سنا، درخواست كفايت بررسي‌ها را دادند يا در مجلس نمايندگان، خواستار گرفتن توافق ايران و آژانس شدند - نوعي اقدام براساس عصبانيت و خارج از عقلانيت بود. حتي جاش ارنست ،سخنگوي كاخ سفيد نيز در اين باره بيان كرد كه نگرش مخالفان به برجام براساس منافع حزبي و جناحي است تا منافع ملي. من درباره تهديد رهبر اكثريت جمهوريخواه در سنا نيز بايد بگويم كه به هر حال آنها شكست خورده‌اند و حرف‌هاي‌شان از سر استيصال و فرافكني و فرار از شكست ديروز است. با اين وجود، آنها براي عبور از اين چالش بايد از دو سد عبور كنند؛ نخست اينكه بتوانند از اين 42 نفر حامي برجام كاسته شود و دوم اينكه باز هم از تعداد حاميان برجام در سنا كاهش يابد تا اگر باراك اوباما نظر كنگره را وتو كرد، آنها نتوانند از وتوي اوباما حمايت كنند كه هر دوي اين مسائل، بعيد و نشدني به نظر مي‌رسد و همان‌طور كه بيان كردم من فكر نمي‌كنم كساني كه ديروز از برجام حمايت كردند و به درخواست مخالفان نه گفتند، از راي‌شان عقب‌نشيني كنند.
جان بينر، رييس مجلس نمايندگان تهديد به شكايت اوباما كرده است. فكر مي‌كنيد اين شكايت، نتيجه‌اي براي مخالفان توافق خواهد داشت؟
سازوكار حقوقي امريكا، بسيار قانونمند و بسيار سيستماتيك و البته پيچيده است. من فكر نمي‌كنم كه اولا اين اقدام صورت گيرد و در ثاني در صورت شكايت هم به جايي برسد. بايد يادآور شوم كه اين مساله سياسي است تا حقوقي و فني. مذاكرات هسته‌اي ايران و گروه 1+5 نيز سياسي بود تا حقوقي و فني. اتفاقي كه در كنگره امريكا افتاد، يك شكست تلخ براي جمهوريخواهان و بيشتر از آن براي لابي آيپك پس از نيم قرن سابقه بود. آيپك بازوي قدرتمندي براي پيشبرد اهداف اسراييل بود كه سايه‌اش همواره بر سياست‌هاي امريكا و سياستمداران امريكايي سنگيني مي‌كرد. اين يك پيروزي بزرگ براي اوباما بود. بيش از اوباما هم پيروزي براي ديپلماسي بود. در واقع پيروزي ديپلماسي بر نظامي‌گري و پيروزي عقلانيت بر جنگ بود. اگر از نظر حقوقي نيز به اين مساله نگريسته شود، اوباما و هم‌حزبي‌هاي دموكرات وي از سازوكارهاي قانوني استفاده كردند. با توجه به اين مساله، در مجموع اين يك تهديد و بلوف سياسي است و من فكر نمي‌كنم به سرانجامي برسد. فشار افكارعمومي امريكا نيز اجازه نخواهد داد تا اين مساله به سرانجامي برسد.
با توجه به اينكه، برجام مورد استقبال جامعه جهاني قرار گرفته است، ريشه مخالفت‌هاي جمهوريخواهان نسبت به اين مساله از چه چيزي نشات مي‌گيرد؟
مخالفت حق هر انساني است و هر فردي حق دارد نظر و برداشت شخصي خود را درباره موضوعي براساس سازوكارهاي حقوقي بيان كند، اما اشكال كار از آنجا ناشي مي‌شود كه اين مخالفت‌ها به خاطر اغراض سياسي و اهداف جناحي است. اين غرض‌ورزي هم فرق نمي‌كند چه از سوي امريكايي‌ها صورت گيرد يا ما. با اين وجود، من مخالفت جمهوريخواهان با توافق هسته‌اي را در سه مساله مشاهده مي‌كنم؛ نخست عدم درك درست جمهوريخواهان از موضوع است. معروف است كه بخش عمده سناتورها درك درستي از سياست خارجي ندارند و بيشتر درگير مسائل داخلي‌شان هستند. بخش ديگري از اين مخالفت‌ها، به دليل كشمكش‌هاي دروني و جناحي امريكا است و نزديك شدن به انتخابات رياست‌جمهوري سال 2016 نيز به اين مساله دامن زده است. دليل سوم اين مخالفت‌ها به عملكرد لابي‌هاي نيرومند مخالف برجام و از جمله لابي‌هاي حامي اسراييل بازمي‌گردد. شما به اقدامات نتانياهو و لابي‌هاي حامي وي در امريكا نگاه كنيد. نتانياهو در اين مدت دست به هر اقدامي كه فكر كنيد، زد. او رايزني‌هاي بسياري با سران كشورهاي دنيا كرد و از مسكو تا واشنگتن سفر كرد تا مانع از دستيابي به توافق شود. البته در كنار اسراييل، برخي كشورهاي ديگر مانند عربستان و برخي كشورهاي منطقه ما نيز مخالف توافق بودند و آنها و لابي‌هايشان نيز هزينه‌هاي بسياري كردند. البته علت مخالفت آنها نشات گرفته از مسائل منطقه‌اي بود چون آنها مي‌دانند كه اگر اين چالش حل شود و اجماع جهاني عليه ايران شكسته شود، ايران قدرت بلامنازعه جهان خواهد شد و اين موجب تنازل جايگاه آنها مي‌شود و براي همين در كنار اسراييل ايستاده‌اند.
جمهوريخواهان تهديد به تشديد تحريم‌ها كرده‌اند. آيا اعمال تحريم‌ها عليه ايران به بهانه حقوق بشر و تروريسم براي روند اجراي برجام اثر خواهد گذاشت؟
در دنياي سياست احتمال هر اقدامي وجود دارد و اين احتمال نيز دور از ذهن نيست. بايد دانست كه برجام يك معاهده بين‌المللي نيست بلكه يك برنامه همكاري براساس اقدامات داوطلبانه و در يك چارچوب زماني است كه در يك جاده پر سنگلاخ و پر فراز و نشيب قرار دارد. از جمله اين سنگ‌اندازها، اقدامات تندروانه است. اين تندروي هم فرقي نمي‌كند از طرف آنها باشد يا ما. جمهوريخواهان تهديدات بسياري براي توقف برجام كرده‌اند. يكي از آنها اعمال تحريم‌هاي بيشتر عليه ايران است. يكي ديگر، اين است كه كانديداهاي رياست‌جمهوري جمهوريخواه گفته‌اند كه اگر رييس‌جمهور شوند، روند برجام را متوقف مي‌كنند هرچند كه طرفين تضمين‌هاي اجرايي را در برجام مورد توجه قرار داده‌اند و روساي جمهوري بعدي نمي‌توانند آن را ملغي كنند يا نمي‌توانند به بهانه‌هاي نامرتبط تحريم‌هاي ملغي شده را بازگردانند. با اين وجود، من مي‌خواهم بگويم كه اتفاقات رخ‌داده در ماه‌هاي گذشته نشان داده است كه برجام، مخالفان تندرو بسياري دارد كه از هيچ تلاشي فروگذار نخواهند بود و به كارشان ادامه خواهند داد. منطق حكم مي‌كند كه ما به آنها بهانه‌اي ندهيم و از جار و جنجال پرهيز شود زيرا به اعتقاد من، برجام صد در صد به نفع كشورمان است و مي‌تواند مقدمه تحول در خاورميانه باشد و ما بايد از اين فضاي جديد استفاده كنيم. بايد آگاه باشيم كه امريكايي‌ها ناچارا تن به معامله با ايران دادند.