جنون در شبه‌جزيره
دولت آل سعود به بهانه حمله به سفارتخانه خود
رابطه ديپلماتيك و اقتصادي با تهران را قطع كرد
بحرين و سودان روابط نداشته‌با تهران را قطع‌كردند
امارات سطح روابط خود را به كاردار كاهش داد
سارا معصومي / دومينوي تنش در رابطه ايران و عربستان سعودي يك به يك مهره‌هاي بيشتري را افقي مي‌كند. در دو سال گذشته منازعه‌هاي پشت پرده در چهار دهه گذشته جاي خود را به تنش‌هاي عيان و حتي درگيري‌هاي لفظي دادند. در چهار روز گذشته هم آن درگيري‌هاي شفاهي ميان مقام‌هاي وزارت امور خارجه دو كشور همسايه و مسلمان جاي خود را به احضار و اخراج ديپلمات‌هاي دو كشور از تهران و رياض بخشيدند. دو كشوري كه از سال 2011 و همزمان با خيزش‌هاي مردمي در برخي كشورهاي اسلامي هربار نام مصر، سوريه و يمن به ميان آمده است در دو قطب مقابل هم قرار گرفته‌اند ديگر تعارف‌هاي ديپلماتيك و حداقل استانداردهاي حسن همجواري را به حاشيه رانده و به آنچه بعضا از آن با عنوان «جنگ سرد» نام برده مي‌شود، روي آوردند. شايد چندان هم دور از ذهن نباشد كه اعدام شيخ شيعه مورد حمايت ايران در عربستان، شعله‌هاي آتش را به سفارتخانه آل سعود در تهران و مشهد مي‌كشاند. اقدامي كه توسط جريان‌هاي خودسر و تندرو ايراني انجام شد و با در زمين ايران قرار دادن توپ ،پس از گل به خودي آل سعود با اعدام شيخ نمر، حداقل در سطح رسانه‌اي و شايد كوتاه‌مدت به نفع رياض تغيير داد. رياض در ساعت‌هايي كه گمان مي‌شد عقلانيت به دستگاه ديپلماسي اين كشور حاكم شده و به دنبال تنش‌آفريني بيشتر نيست، سفير و كارمندان سفارت ايران در عربستان را از خاك خود اخراج كرد و اين در حالي بود كه پيش از انتشار خبر اين قطع رابطه، كارمندان سفارت عربستان در ايران راهي دوبي شده بودند. سير حوادث ميان ايران و عربستان سعودي به شكل غيرقابل پيش‌بيني جلو مي‌رود و عملا امكان پيشگويي گام بعدي از سوي هركدام از اين دو كشور غيرممكن است اما با قطع رابطه ديپلماتيك ميان دو كشور در برخي از رسانه‌هاي غربي چون گاردين از احتمال تنش نظامي ميان تهران و رياض هم به عنوان يكي از گزينه‌هاي محتمل نام برده شده است. اعدام شيخ نمر و حمله به سفارتخانه عربستان در ايران عملا رابطه ميان تهران و رياض را به سطح جوش رساند. گاردين در اين خصوص مي‌نويسد: آنچه ميان ايران و عربستان رخ داد تنها در سطح رابطه دو كشور همسايه تاثيرگذار نخواهد بود و به نظر مي‌رسد دست عملگراها هم در ايران و هم در عربستان بسته‌تر خواهد شد و البته كه در داخل هر دو كشور هم عده‌اي تنش بيشتر در رابطه را به دليل اعدام نمر از يك سو و حمله به سفارتخانه عربستان در تهران و مشهد از سوي ديگر خواهند دانست. عربستان در حالي طناب رابطه بسيار نازك با ايران را گسست كه جامعه بين‌المللي براي حل بحران در سوريه و يمن به تنش زدايي از رابطه تهران و رياض اميد داشت. جهان در حالي وارد سال 2016 براي اميد به حل اختلاف‌ها شد كه دقيقا همان ناآرامي‌هاي خاورميانه از سال 2015 به سال نو هم به ارث رسيد؛ همان خاورميانه ملتهب مجهز به ناآرامي‌هاي قومي و تنش هاي شيعه و سني، همان خاورميانه چند تكه زخم خورده از جريان‌هاي تكفيري. هرچند كه تصاوير حمله به سفارتخانه عربستان در تهران به عكس يك تمام رسانه‌هاي بين‌المللي در روزهاي تعطيلي سياست در ژانويه بدل شد اما در تمام تحليل‌هايي كه نگاهي فراسطحي دارند انگشت اتهام براي شعله‌هاي تنش به راه افتاده ميان ايران و عربستان به سمت رياض نشانه رفته است. موج انتقادها از سياست‌هاي تند و لجبازي‌هاي عربستان در معادلات منطقه‌اي در رسانه‌هاي بين‌المللي هر روز بيشتر از ديروز مي‌شود. يك رسانه انگليسي در همين روزها از جنون آل‌سعود مي‌نويسد و رسانه ديگري از تلاش‌هاي اين كشور براي تغيير دادن نتيجه بازي باخته.
بهانه براي رياض مهيا شد
ساعات پاياني روز يكشنبه به وقت ايران بود كه وزير امور خارجه عربستان سعودي در كنفرانسي خبري آب پاكي را بر رابطه دوجانبه تهران و رياض ريخت. الجبير، سياستمداري ميانسال كه رفتارهاي ديپلماتيكش رنگ و بوي ناپختگي دارد در گفت‌وگوهاي اخير پيش از اعدام شيخ نمر ادعا كرده بود كه كشورش خواهان رابطه حسنه با تهران است اما سخنان وي در كنفرانس خبري شامگاه يكشنبه در رياض نمايي از حسن نظر نداشت. وي به خبرنگاراني كه ساعت‌ها بود انتظار شنيدن اين خبر را مي‌كشيدند اعلام كرد كه رابطه ديپلماتيك با تهران را قطع مي‌كنم و هيات ديپلماسي ايران در رياض 48 ساعت فرصت براي ترك خاك عربستان دارند. «عادل الجبير» در اين كنفرانس خبري مدعي شد كه نيروهاي ايراني هيچ تلاشي براي جلوگيري از تجاوز به ساختمان سفارت و كنسولگري انجام ندادند: «حمله به سفارت، نقض آشكار قوانين بين‌المللي است و اين موضوع به شوراي امنيت گزارش شده است. حكومت ايران كارنامه طولاني در تجاوز به هيات‌هاي ديپلماتيك دارد.» رييس دستگاه ديپلماسي عربستان در اين كنفرانس خبري براي چندثانيه هم در جامه وزير جنگي فرو رفت كه در روزهاي تب و تاب منطقه حريف براي نبرد مي‌طلبد و هشدار داد كه كشورش براي مقابله با ايران به هنگام تهديد امنيت خود مهيا است. در اين سوي ميدان، رييس دستگاه ديپلماسي كشورمان تا اين لحظه اظهارنظر مشخصي در خصوص تنش در رابطه ميان تهران و رياض نكرده است. محمد جواد ظريف كه در چندماه اخير به مناسبت شركت ايران در نشست‌هاي سوريه در وين و نيويورك چندين بار با همتاي عربستاني خود رودررو شده است اين روزها در پشت پرده مشغول رايزني‌هاي منطقه‌اي است و برخلاف الجبير علاقه‌اي به هياهو‌سازي‌هاي رسانه‌اي ندارد. پس از اظهارات الجبير اين حسين اميرعبداللهيان، معاون وزير امور خارجه كشورمان بود كه به اين حركت غيرضروري رياض واكنش نشان داد. حسين اميرعبداللهيان در گفت‌وگو با خبرگزاري فارس، در خصوص اظهارات عادل الجبير، وزير خارجه عربستان درباره قطع روابط ديپلماتيك رياض با تهران، با اشاره به تجمع شنبه شب مقابل سفارت عربستان در تهران گفت: هيچ آسيبي به ديپلمات‌هاي سعودي در تهران و مشهد وارد نشده است. عربستان سعودي پيش از اين نيز با خطاي راهبردي و اتخاذ رويكردهاي شتابزده و نسنجيده ناامني‌ها در منطقه را تشديد كرد، باعث رشد تروريسم و افراط‌گرايي شد و با توطئه كاهش قيمت نفت به مردم كشورش و كشورهاي مسلمان منطقه آسيب رساند و در مذاكرات هسته‌اي صلح‌آميز ايران و شش كشور تلاش كرد نقش مخرب و غيرسازنده ايفا كند. اكنون نيز خطاي راهبردي جديد مقامات سعودي اعدام آيت‌الله شهيد شيخ نمر النمر، رجل عاليقدر ديني است كه به جهان اسلام تعلق دارد و نه يك كشور خاص. رياض با اعلام تصميم به قطع رابطه با تهران نمي‌تواند بر خطاي بزرگ اعدام رجلي ديني سرپوش گذارد. ايران يكي از امن‌ترين كشورهاي منطقه است و همه ديپلمات‌ها در امنيت كامل به وظايف خود ادامه مي‌دهند.
متحدان عربستان به صف شدند
از نخستين ثانيه‌هاي پررنگ شدن شايعاتي در خصوص قطع رابطه ديپلماتيك ايران و عربستان، بسياري از گمانه‌زني‌هاي اوليه حاكي از اين بود كه پس از عربستان سعودي، كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس هم به تبع رياض اقدام به تغيير دادن سطح همكاري‌هاي خود با تهران خواهند كرد. نخستين كشورهايي هم كه در اين گردونه نام آنها به ميان آمد بحرين و امارات بودند. دو كشوري كه بيشترين وابستگي سياسي – اقتصادي و ايدئولوژيك را با عربستان سعودي دارند. پيش‌بيني‌ها هم درست از كار درآمد و منامه تنها چند ساعت پس از تعيين‌تكليف از سوي عربستان اعلام كرد كه رابطه ديپلماتيك خود با تهران را قطع مي‌كند و هيات ديپلماسي ايراني در منامه تنها 48 ساعت براي ترك خاك اين كشور فرصت دارند. سودان نيز كه در چند سال اخير رابطه پرتنش ايدئولوژيكي را با تهران تجربه كرده است به تبع رياض دست به اقدام مشابه زده و خارطوم هم سومين كشور عربي شد كه به رابطه سياسي با ايران «نه» گفت. امارات اما گام‌هاي معقولانه‌تري برداشت و اعلام كرد كه سطح رابطه خود با تهران را از سطح سفير به كاردار كاهش خواهد داد. در ميان اين مربع تنها امارات است كه به نوعي در دو سال گذشته پس از دولت يازدهم تلاش كرده رابطه خود با تهران را تا حدودي آرام و كم تنش نگاه دارد و دو كشور سودان و بحرين عملا پيش از حمله به سفارتخانه عربستان در ايران هم رابطه سياسي پرطمطراقي با تهران نداشته‌اند. ناگفته پيداست كه رياض با تشويق و شايد هم تحت فشار قرار دادن متحدان منطقه‌اي خود به دنبال جوسازي‌ها و فضاسازي سياسي عليه ايران در منطقه است. پروژه ايران‌هراسي كه در سال‌هاي تحميل تحريم‌هاي رنگارنگ بر ايران به بهانه فعاليت‌هاي هسته‌اي در سايه برنامه جامع اقدام مشترك رنگ باخته است، بايد دوباره با عنواني جديد و بهانه‌اي نو در منطقه به راه مي‌افتاد كه اقدام رياض در اعدام شيخ نمر و انتظار براي واكنش تند از سوي ايران اين بهانه را به دست داد. رياض در شرايطي از به خطر افتادن جان ديپلمات‌هاي خود در تهران سخن مي‌گويد كه در شرق عربستان سعودي شيعياني كه متولد همان آب و خاك هستند محكوم به سكوت و محروم از بديهي‌ترين حقوق سياسي هستند. در ميان كشورهاي عضو شوراي همكاري، كويت از تلاش براي تصميمي جمعي در خصوص تنش ميان عربستان و ايران خبر داد. در اين راستا، رييس مجلس امت (پارلمان) كويت حمله به سفارت عربستان را محكوم كرد و افزود: براي بررسي مواضع سريع فعلي (در واكنش به حمله به سفارت عربستان) جلسه اضطراري تشكيل مي‌دهد. «مرزوق غانم» رييس مجلس امت (پارلمان) كويت حمله به سفارت عربستان در تهرات و كنسولگري اين كشور در مشهد را محكوم كرده و مدعي شد اين تعرض، نقض آشكار تعهد كشورها به حمايت از هيات‌هاي ديپلماتيك (كشورهاي ديگر) و تضمين امنيت كارمندان آن است. اوضاع كنوني منطقه و تحولات اخير آن اين را مي‌طلبد كه نمايندگان پارلمان به عنوان نمايندگان مردم بيدار و دورانديش باشند. در ميان كشورهاي عربي روز گذشته مصر، ليبي و تونس هم به حمله به سفارتخانه عربستان در تهران اعتراض كردند.
جابري انصاري در پاسخ به «اعتماد» مطرح كرد:
تلاش عربستان براي خروج از انزوا
روز گذشته حسين جابر انصاري، سخنگوي وزارت امور خارجه كشورمان در جلسه هفتگي با اصحاب رسانه در پاسخ به اين سوال «اعتماد» كه تهران براي كاستن از تاثيرپذيري رابطه‌اش با كشورهاي عربي و كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس از تنش با رياض چه برنامه‌اي پيش رو دارد، گفت: دولت عربستان سعودي به اين دليل كه احساس مي‌كند در فضاي منطقه‌اي و بين‌المللي به عنوان متهم درجه يك حمايت از تروريست و جريان‌هاي تكفيري شناخته شده و در انزوا قرار دارد، سياستي را مبتني بر ادامه تنش و بحران‌آفريني‌هاي جديد سرلوحه كار خود قرار داده است. اين كشور براي آنكه از تنها بودن در اتخاذ چنين اقدام‌هاي غيرمنطقي و غيرمبتني بر واقعيت‌ها و روندها نجات پيدا كند، فشارهايي بر برخي دولت‌ها براي قطع رابطه با ايران وارد مي‌كند. ايران سياست آشكار و شفافي در زمينه گسترش تعامل و همكاري با همه همسايگان خود و كشورهاي جهان را دنبال مي‌كند و از روابط سطح عالي با بسياري از دولت‌هاي منطقه و به‌طور مشخص دولت‌هاي عربي هم برخوردار است. اميدوار هستيم كه با تدابير درست و هوشيارانه دولت‌ها، سياست عقيم عربستان سعودي براي بحران‌آفريني اجازه موفقيت بيشتر و پيشرفت را پيدا نكند.
تلاش‌هاي بين‌المللي براي كاستن از تنش ميان تهران - رياض
تنش ميان عربستان و ايران آخرين چيزي بود كه منطقه خاورميانه به آن نياز داشت اما سياست‌هاي تند و تيز آل‌سعود عملا به كابوس غرب در اين خصوص جامه عمل پوشاند. شايد مهم‌ترين خبر روز گذشته در خصوص تلاش‌ها براي كاستن از تنش ميان ايران و عربستان به ادعاي نيويورك‌تايمز مبني بر ورود جان كري به اين منازعه اختصاص داشت. روزنامه امريكايي «نيويورك‌تايمز» گزارش كرد كه «جان كري» وزير خارجه امريكا از خانه خود در «آيداهو» روز يكشنبه (ديروز) با «محمدجواد ظريف»، وزير خارجه ايران گفت‌وگوي تلفني كرده است. بر اساس اين گزارش، مقامات دو كشور، محتويات اين تماس تلفني را منتشر نكرده‌اند اما جان كري به وضوح تلاش داشته تهران را متقاعد كند كه به اقدامات تلافي‌جويانه دست نزند. به گزارش اين روزنامه امريكايي، مقام‌هاي دولت امريكا اعلام كرده‌اند كه تفرقه ميان عربستان و ايران نشانه خوبي براي تلاش‌هاي صلح‌آميز جامعه بين‌الملل نيست زيرا اين تلاش‌ها به مصالحه دو كشور عربستان و ايران نياز دارد. طبق اين گزارش، امريكا خواستار گفت‌وگو ميان تهران و رياض شده است. بر اين اساس «جان كربي» سخنگوي وزارت خارجه امريكا گفت: ما معتقديم كه تعامل ديپلماتيك و گفت‌وگوي مستقيم همچنان براي رفع اختلافات ضروري است و ما همچنان رهبران منطقه را ترغيب مي‌كنيم تا گام‌هاي محكمي براي آرام كردن تنش‌ها بردارند. در ميان كشورهاي اروپايي هم فرانسه نخستين كشوري بود كه تلاش كرد با برقراري ارتباط ميان تهران و رياض، روند رو به صعود تنش‌ها را كنترل كند. به گزارش خبرگزاري فرانسه، «استفان لوفول» سخنگوي دولت اين كشور در اظهاراتي در اين خصوص اعلام كرد: «فرانسه خواستار كاهش تنش‌ها ميان عربستان سعودي و ايران به دليل اعدام روحاني برجسته شيعه به خاطر انتقاد از دولت سعودي است. برگ برنده فرانسه امكان گفت‌وگو و مذاكره آن با تمام دنياست و «لوران فابيوس» وزير امور خارجه فرانسه نيز با تاكيد بر اين موضوع بر لزوم كاهش تنش‌ها ميان ايران و عربستان تاكيد كرده است.» به گزارش فارس، وزارت خارجه فرانسه همچنين با صدور بيانيه‌اي با تقبيح اعدام 47 نفر در عربستان سعودي اعلام كرد كه فرانسه بار ديگر مخالفت هميشگي خود با مجازات اعدام را اعلام مي‌كند. فرانسه در اين بيانيه با اشاره به تنش‌ها در منطقه به واسطه اعدام آيت‌الله النمر، از رهبران منطقه خاورميانه خواست تمامي تلاش‌هاي لازم را براي اجتناب از وخامت تنش‌هاي فرقه‌گرايانه انجام دهند. در شرايطي كه ظريف و مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا پس از آغاز تنش ميان تهران و رياض با هم تماس تلفني طولاني مدتي داشتند، روز گذشته سخنگوي فدريكا موگريني نيز در جمع خبرنگاران به موضوع تنش‌هاي اخير بين عربستان سعودي و ايران واكنش نشان داد. كاترين ري، سخنگوي مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در‌اين‌باره گفت: «ما از نزديك به دنبال كردن تحولات و وضعيت (ناشي از تنش‌ها بين ايران و عربستان سعودي) ادامه مي‌دهيم و تماس‌هايي در تمامي سطوح با شركاي‌مان در جريان است. اتحاديه اروپا از همه قدرت‌هاي منطقه‌اي مي‌خواهد در منطقه ناآرام خاورميانه مسوولانه رفتار و اقدام كنند . در ميان كشورهاي همسايه ايران هم وزارت خارجه روسيه ضمن ابراز نگراني از تشديد تنش ميان ايران و عربستان، اعلام كرد آمادگي دارد تا براي حل اختلاف بين دو كشور، ميانجيگري كند. در‌اين‌راستا خبرگزاري اينترفكس، به نقل از منبعي در وزارت خارجه روسيه نوشته است كه مسكو آمادگي دارد تا در صورت لزوم براي حل اختلافات تهران و رياض بين دو كشور ميانجيگري كند. به گزارش فارس، اين منبع به اين خبرگزاري گفت: «اميدواريم اين اتفاق لطمه‌اي به روند مذاكرات وين براي صلح در سوريه وارد نكند.»در ادامه واكنش‌هاي بين‌المللي به تنش در رابطه تهران - رياض، ديويد كامرون نخست‌وزير انگليس نيز نوسان‌هاي پيش آمده در اين رابطه دوجانبه را نا‌اميد‌كننده خواند. وي با اشاره به اينكه ما خواستار ثبات در خاورميانه هستيم ،گفت: رفع اين تنش به يقين براي حل بحران سوريه به عنوان عامل بسياري از مشكل‌ها ضروري است.
عربستان را تحريم تسليحاتي كنيد
در شرايطي كه اقدام‌هاي خودسرانه و خالي از تدبير عربستان سعودي در منطقه عملا صداي اعتراض اروپا را هم بلند كرده، قطع رابطه با تهران بر ميزان آشكارسازي نارضايتي‌هاي قاره سبزنشين‌ها به سياست‌هاي آل‌سعود افزوده است. روز گذشته در شرايطي كه عربستان گمان مي‌كرد در حال بسيج كردن منطقه عليه تهران است، رهبر حزب سبز آلمان از برلين خواسته است تا با توجه به افزايش تنش‌ها ميان رياض و تهران قانون منع فروش سلاح به عربستان را تصويب كند. به گزارش خبرگزاري اسپوتنيك، كم اوزلمير، رهبر حزب سبز آلمان گفت: اين حزب با توجه به اقدام اخير عربستان در اعدام رهبر شيعيان اين كشور از دولت آلمان خواسته است تا قانون منع فروش تسليحات به عربستان را تصويب كند. ما هر دوطرف را درك مي‌كنيم اما اين موضوع براي دولت مركزي آلمان ضروري است كه گفت‌وگوهاي روشن و صريحي را با دولت عربستان سعودي داشته باشد و اينكه نبايد به هر نحوي تسليحات مورد نياز اين كشور را فراهم كند. اعضاي حزب سبز خواستار آن شدند كه روابط تجاري آلمان با عربستان سعودي به حالت تعليق درآيد و دولت طرح منع فروش سلاح به عربستان را هرچه سريع‌تر تصويب كند.
عربستان خط پروازي و كليه روابط تجاري با ايران را لغو كرد
عادل الجبير، وزير خارجه عربستان روز دوشنبه در مصاحبه با خبرگزاري رويترز، از قطع روابط تجاري، لغو پروازها و ممنوعيت سفر اتباع سعودي به ايران خبر داد و بارديگر به اتهام‌زني به ايران پرداخت. به گزارش فارس، الجبير در اين مصاحبه گفت كه اين كشور قصد دارد كليه خطوط پروازي بين ايران و عربستان را لغو كند. او همچنين گفت عربستان كليه روابط تجاري با ايران را قطع مي‌كند. جبير در ادامه اظهارات خصمانه‌اش، گفت تمام اتباع عربستان از سفر به ايران منع خواهند شد. وي با اين حال گفت كه عربستان همچنان از حجاج ايراني استقبال مي‌كند. جبير در مصاحبه با رويترز مدعي شد قطع روابط با ايران، «پس از سال‌ها سياست‌هاي خصمانه» ايران صورت گرفته است. وي مدعي شد كه شيخ نمر «يك تروريست» بوده و جهان بايد عربستان را به دليل اعدام وي «تشويق كند.»وزير خارجه عربستان با تكرار ادعاهاي خود تاكيد كرد كه پيش از آنكه روابط دو كشور از سر گرفته شود، ايران بايد مانند يك «كشور نرمال» و نه يك «كشور انقلابي» رفتار كند!