تقويم تاريخ
1 اسفند
امضاي عهدنامه تركمنچاي بين «فتحعليشاه قاجار» و «پاسكويچ» روسي (1206ش)
در زمان فتحعليشاه، دو دوره جنگ بين ايران و روسيه درگرفت كه هر دو جنگ با شكست ايران به پايان رسيد. پس از شكست دوم، اول اسفند 1206 ش (5 شعبان 1243 ق، 21 فوريه 1828 م) عهدنامهاي بين ايران و روس در قريه تركمانچاي به امضا رسيد. به موجب اين معاهده، ولايات ايروان و نخجوان به روسيه واگذار و مرزها معين شد و علاوه بر غرامتي كه ايران پرداخت كرد، حق كشتيراني در درياي خزر مجددا براي روسها تاييد شد. به علاوه، اتباع روسيه در ايران از حقوق كاپيتولاسيون و مصونيت قضايي برخوردار شدند. دولت روسيه در برابر آن همه منافع، تنها وليعهدي عباس ميرزا و رساندن او را به تخت سلطنت تاييد كرد.
2 اسفند
درگذشت «باروخ اسپينوزا» فيلسوف معروف هلندي (1677م)
باروخ اسپينوزا، فيلسوف معروف هلندي در 24 نوامبر 1632م در خانوادهاي يهودي در هلند به دنيا آمد. باروخ از كودكي مايل بود كه به جاي آن همه كينه و ستم كه يهوديان و مسيحيان به هم روا ميدارند، به محبت روي آورند. انتشار اين افكار باعث شد كه ارباب كنيسه، اسپينوزا را در 24 سالگي به واسطه داشتن افكاري برخلاف تورات از جامعه يهود طرد كنند و از آن زمان تا پايان عمر مجبور و محكوم بود كه به تنهايي به سر برد. وي در اين سال‌ها با صيقل دادن عدسي تلسكوپها روزگار ميگذرانيد و به مطالعه و پيريزي بنياد فلسفي و فكري خود مشغول بود. وي دو رساله منتشر كرد كه در رساله دوم با نام «رساله الهيات»، عقايد خود را در تفسير تورات و ترتيب زندگاني اجتماعي مردم بيان كرده است. علاوه بر دو رساله او، كتاب علم اخلاق وي نيز به فارسي ترجمه شده است. باروخ اسپينوزا سرانجام در بيست و يكم فوريه 1677م در 45 سالگي به مرض سل در لاهه هلند درگذشت.
3 اسفند
درگذشت نويسنده و شاعر بزرگ «اديب‌الممالك فراهاني» (1296ش)
ميرزا محمدصادق حكيم، ملقب به اديب‌الممالك فراهاني در سال 1239ش (1277ق) در تهران به دنيا آمد. وي سرودن شعر را با مديحهگويي آغاز كرد و لقب اديب‌الممالك از طرف مظفرالدين شاه قاجار به وي اعطا شد. اديب‌الممالك با انتشار روزنامه ادب، در بيداري افكار عمومي ملت ايران و افشاي ظلم و فساد حاكمان قاجار نقشي سازنده ايفا كرد. وي پس از صدور فرمان مشروطه، به سردبيري روزنامه مجلس برگزيده شد. اديب‌الممالك فراهاني را مي‌توان يكي از بنيانگذاران يا دست‌كم پيشروان شعر متعهد سياسي در ادبيات فارسي معاصر ناميد كه از او ديوان اشعاري شامل قصايد، غزليات، رباعيات و... به جاي مانده است. وي سرانجام در سوم اسفند 1296ش (1336ق) در 57 سالگي درگذشت و در حرم عبدالعظيم مدفون شد.
4 اسفند
زادروز دكتر حسابي (1281ش)
پروفسور محمود حسابي، فيزيكدان برجسته و دانشمند معاصر ايراني در تاريخ چهارم اسفندماه سال ۱۲۸۱ هجري شمسي زاده شد. در هفت سالگي تحصيلات ابتدايي خود را در مدرسه كشيش‌هاي فرانسوي آغاز كرد. در 17 سالگي، ليسانس ادبيات و در 19 سالگي ليسانس بيولوژي را اخذ كرد. پس از آن در رشته مهندسي راه و ساختمان از دانشكده فرانسوي مهندسي در بيروت فارغالتحصيل شد. در سال ۱۹۲۷م در 25سالگي دانشنامه دكتراي فيزيك خود را با درجه عالي از دانشگاه سوربن فرانسه دريافت كرد. حسابي در دانشگاه پرينستون امريكا تحت نظر پروفسور انيشتين، فرضياتي درباره «بينهايت بودن ذرات» و «عبور نور از مجاورت ماده» ارايه كرد. وي پس از بازگشت به كشور، براي نخستينبار، موضوع پيشرفت‌هاي اتمي جهان را در ايران مطرح كرد. بنابراين مي‌توان او را نخستين پايهگذار انرژي اتمي ايران دانست. نشان «اوفيسيه دولالژيون دونور» و همچنين نشان «كوماندور دولالژيون دونور»، بزرگ‌ترين نشانهاي كشور فرانسه، به وي اهدا شد. پروفسور حسابي از سوي جامعه علمي جهان به عنوان «مرد اول علمي جهان» در سال ۱۹۹۰م برگزيده و در كنگره 60 سال فيزيك ايران در سال ۱۳۶۶ش نيز ملقب به «پدر فيزيك ايران» شد. پروفسور حسابي سرانجام در تاريخ دوازدهم شهريورماه سال ۱۳۷۱ هجري شمسي در بيمارستان دانشگاه ژنو به هنگام معالجه قلبي، در ۹۰ سالگي دار فاني را وداع گفت.
5 اسفند
انتشار نخستين شماره از روزنامه «عروةالوثقي» در پاريس (1301 ق)
سيدجمال‌الدين اسدآبادي، براي تحقق آرمان خود، مبني بر اتحاد ملل اسلامي، انجمني به نام «عروه‌الوثقي» داير كرد و پس از مدتي، روزنامهاي نيز به همين نام در پاريس منتشر ساخت. سيدجمال‌الدين با همكاري شيخ محمد عبده، با درج مقالات اسلامي و نيز مصاحبه با دانشمندان و سياستمداران، نظر مسلمانان را به انديشه‌هاي خود و شعار اتحاد ملل اسلامي جلب كرد. سرانجام اين روزنامه، در اثر فشارهاي سياسيِ برخي از دولت‌هاي آن زمان، در ماه ذي‌الحجه همان سال (1301) پس از چند ماه انتشار در اروپا، هند، مصر، ايران و چندين كشور عربي توقيف شد.
روز بزرگداشت دانشمند شهير امامي «خواجه نصيرالدين طوسي»
ابوجعفر محمدبن محمد معروف به خواجه نصيرالدين طوسي و ملقب به استاد البشر و محقق طوسي در سال 597 ق در طوس به دنيا آمد. وي در ابتدا علوم عقلي و نقلي و حكمت مشاء را آموخت و در سال‌هاي بعد رياضيات، فقه، فلسفه، نجوم و ادبيات را خواند به طوري كه در علوم روز به تبحر و استادي تمام رسيد. پس از فتح بغداد و سقوط عباسيان، خواجه نصير ماموريت يافت تا رصدخانه مراغه را ترتيب دهد. او جماعتي از رياضيدانان بزرگ را گرد آورد و كار احداث رصدخانه را در سال 657 ق آغاز كرد. وي همچنين آثار متعددي را در علوم مختلف به نگارش درآورد كه اخلاق ناصري، تجريد العقايد، ذيج ايلخاني، اوصاف الاشراف، اساس الاقتباس و تذكره نصيريه و بيش از 60 اثر ديگر در اصول دين، اخلاق، منطق، هندسه، هيات، نجوم و عروض و شعر از آن جملهاند. خواجه نصيرالدين سرانجام در سال 672 در 75 سالگي درگذشت و در كاظمين به خاك سپرده شد.
6 اسفند
تصويب قانون احداث راه آهن سراسري ايران (1305ش)
به موجب قانون احداث راه‌آهن جنوب ايران كه در ششم اسفند ماه سال 1305 ق به تصويب مجلس شوراي ملي رسيد، مخارج ساختمان راه‌آهن ايران از محل عوارض
قند و شكر و چاي تامين و قرار شد تا خط آهن از خورموسي به خرمشهر و از آنجا به تهران متصل شود. در نهايت نخستين كلنگ احداث راه‌آهن ايران در 23 مهر سال 1306ش در تهران به زمين زده شد و همزمان عمليات ساختماني راه آهن از مركز و شمال و جنوب آغاز شد. سرانجام عمليات ساخت راه‌آهن ايران در سوم شهريور سال 1317 ش خاتمه يافت و كار حمل و نقل مسافر و بار آغاز شد. طول راه‌آهن سراسري ايران در آن سال در حدود 1400 كيلومتر بود كه از بندر امام خميني (شاهپور سابق) در جنوب به
بندر تركمن در شمال متصل مي‌شد.
7 اسفند
درگذشت علامه «علياكبر دهخدا» نويسنده لغتنامه بزرگ دهخدا (1334ش)
علياكبر دهخدا در 5 اسفند 1258ش در تهران ديده به جهان گشود. وي علوم ابتدايي و سطوح عالي را در ايران سپري و سپس براي تكميل علوم جديد به اروپا سفر كرد و مدت پنج سال به تحقيق و تفحص پرداخت. بازگشت دهخدا به ايران مصادف با نخستين طليعه افكار آزاديخواهانه و شروع مبارزات جنبش مشروطيت در ايران بود. دهخدا در ايام جنگ جهاني اول و مهاجرت آزاديخواهان، در يكي از ايلات بختياري منزوي شد و در آنجا مقدمات تدوين لغتنامه بزرگ خود را پيريزي كرد. اين اثر مهم علمي و ادبي دهخدا را مي‌توان يكي از شاهكارهاي بزرگ زبان فارسي در قرن اخير دانست. دهخدا همچنين با گردآوري كتاب امثال و حكم كه مجموعهاي از 24 هزار ضرب‌المثل فارسي است، نخستين فرهنگنامه عرفي و عاميانه را در زبان فارسي تدوين كرد. وي سرانجام در هفتم اسفند 1334ش در 76 سالگي در تهران درگذشت و در قبرستان ابن بابويه در ري مدفون شد.
تولد «ابوحامد امام محمد غزالي»، دانشمند شهير و فيلسوف نامي ايران (450 ق)
ابوحامد امام محمد غزالي، در سال 450 هجري قمري در طوس به دنيا آمد. در مدت كمي بر اثر ذكاوت فطري، مقدمات را فرا گرفت و سپس عازم نيشابور شد و در حوزه درس امام الحرمين جُوِيني مراتب كمال را پيمود. پس از مدتي كه آوازهاش همه جا را فرا گرفته بود، بر اثر تحول عظيم روحي درس و بحث و مقام را رها كرد و عزلت گزيد و پس از مدتي از بغداد هجرت كرد. وي سرانجام به طوس رفت و در آنجا به تدريس پرداخت و طريقت صوفيه را برگزيد. امام محمد غزالي داراي تاليفات فراواني است از جمله: احياء علوم الدين، كيمياي سعادت، تفسيرُ القرآن، الاقتِصاد و المُسْتصْغي. غزالي سرانجام در سال 505 ق در 55 سالگي در طوس درگذشت.