نشستي درباره كتاب تاريخ انديشه سياسي غربِ مكللند
ناگفته‌هاي مترجم
رضا نصيري حامد / آثار و نوشته‌هاي متعددي درباره تاريخ انديشه‌هاي سياسي نوشته و منتشر شده است با اين وجود همچنان نگارش آثاري از اين دست با توجه به رويكردها و منظرهاي گوناگون به اين موضوع، ادامه دارد. بخش قابل توجهي از اين آثار به فارسي نيز ترجمه شده است. يكي از اين آثار كتاب تاريخ انديشه سياسي غرب از يونان باستان تا عصر روشنگري نوشته جان مكللند ترجمه جهانگير معيني علمداري است كه جلد نخست آن در سال 1393 از سوي نشر ني انتشار يافت. نظر به ضرورتي كه همچنان درباره رجوع و بازگشت به انديشه‌هاي سياسي و شرح و نقد آنها احساس مي‌شود و همچنين با توجه به روال آموزشي چنين نوشته‌هايي، جلسه نقد و بررسي اين كتاب اواسط اسفند 1394 با همكاري و مشاركت كميته انديشه سياسي انجمن علوم سياسي ايران و جهاد دانشگاهي دانشگاه تهران در دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران برگزار شد. علاوه بر نقد و بررسي كتاب از سوي منتقدان محترم آقايان دكتر قدير نصري و دكتر احمد بستاني، اين جلسه فرصتي بود براي مترجم اثر كه برخي ناگفته‌ها و نظرات و دلايل خويش براي ترجمه اين اثر را بازگويد.
دكتر معيني علمداري در مقام مترجم اثر، ابتدا به انگيزه ترجمه اين كتاب اشاره كرد. وي بيان داشت كه امروزه با انبوهي از موضوعات و مسائل سياسي مختلف مواجهيم كه داراي كثرت و پيچيدگي‌هاي خاصي هستند كه بررسي جامع آنها باعث توجه مجدد به مباحث اساسي و كلاسيك انديشه سياسي شده است. توجه به اين اثر و انگيزه ترجمه آن نيز از همين زاويه در دستور كار قرار گرفته است. از سوي ديگر عمل سياسي بدون داشتن پايه و اساس (base) در انديشه سياسي ممكن نيست و همين موضوع احساس نياز به بازگشت به ديدگاه‌هاي كلاسيك را به پيش مي‌كشد و اين همان چيزي است كه پلامناتز از آن به عنوان طرح پرسش‌ها و سوالات اساسي بشري ياد مي‌كند. مترجم كتاب در ادامه به چندين خصوصيت مهم اين اثر اشاره كرد از جمله اينكه اثر مكللند در بيان و شرح انديشه‌ها به زمينه (context) توجه دارد و در اين راستا مولف ابتدا اوضاع و شرايط مربوط به زمانه هر انديشمند را شرح مي‌دهد و سپس بعد از بيان انديشه‌هاي هر متفكر، تاثيراتي را كه آن انديشه بر جاي گذاشته است نيز تبيين مي‌كند. ويژگي ديگر اين اثر در نثر ساده و روان آن است كه امكان ارتباط مناسبي با مخاطب را فراهم مي‌آورد، بر اين اساس در ترجمه نيز تلاش شده است كه اين رواني و سهل بودن متن حفظ شود. يكي از سوالات مطرح درباره كتاب تاريخ انديشه سياسي مكللند، جايگاه اين اثر به لحاظ نوآوري و بديع بودن مطالب آن است. مترجم با كساني كه اثر فوق را داراي چندان مطالب جديدي برنمي‌شمارند، همدلي كرده و تصريح كرد كه با وجود مزيت‌هاي اثر مذكور، ولي اين كتاب را لزوما نمي‌توان اثري قوي و داراي نوآوري خاصي برشمرد، با اين حال در آن تلاش شده علاوه بر توجه به زمينه هر انديشمند، به بازخواني انديشه‌هاي سياسي انديشمندان مختلف از منظر مسائل روزگار معاصر بپردازد. به باور مترجم كتاب تاريخ انديشه سياسي مكللند، كه جلد دوم آن نيز در حال ترجمه است، كتاب داراي بخش‌هاي مختلفي درباره انديشمندان مختلف است كه البته همه آنها از وزن و كيفيت يكساني برخوردار نيستند و سطوح مختلفي در اثر قابل تشخيص است، براي نمونه بخش‌هاي مربوط به هابز، اگوستين قديس و آكوئيناس قوي‌تر از بخش‌هايي همانند ارسطو و ماكياولي است. با وجود اين تنوع در سطح مختلف مطالب، از نظر مترجم جلد دوم در بردارنده مباحثي است كه شايد مضامين آن كمتر در آثار فارسي وجود داشته باشد و اين مي‌تواند امتياز جلد دوم نسبت به جلد نخست باشد. از جمله بحث‌هايي كه در جلد دوم اين كتاب آمده است، مي‌توان به بحث‌هايي همانند انديشه آباي سياسي قانون اساسي امريكا و نيز انديشه‌هاي هيوم اشاره كرد.
سطح علمي و تخصصي كتاب به گونه‌اي است كه شايد براي پژوهشگران و طيف علوم سياسي خوان چندان داراي مطالب نوين و بديع آموزنده نباشد و حداكثر مخاطبان آن را مي‌توان دانشجويان دوره‌هاي كارشناسي دانست كه البته براي مخاطبان عامي هم كه مباحث انديشه سياسي را به شكل خيلي جدي و تخصصي دنبال نمي‌كنند، مي‌تواند مثمرثمر باشد و آنها را با بخشي از تاريخ انديشه‌هاي سياسي آشنا سازد. از جمله نقدهاي ديگر وارد بر اين اثر داوري مولف درباره انديشه‌هاي مختلف است؛ مترجم كتاب در پاسخ به اين نقد آن را قبول كرده و توضيح دادند كه انجام داوري درباره انديشه‌هاي سياسي امكان ارتباط با مخاطب عام را بيشتر مي‌كند چرا كه اين طيف عموما خواهان اين است كه بيان و شرح تاريخ انديشه از حالت خنثي به درآمده و موضع‌گيري نويسنده درباره انديشه‌هاي مختلف نيز از سوي نويسنده آن آرا اعلام شود كمااينكه بررسي موضوعات معاصر در پرتو بصيرت‌هاي انديشه‌هاي گذشته و تلاش براي يافتن پاسخ‌هايي براي آنها در تاملات كلاسيك براي مخاطبان عمومي‌تر جذابيت‌هاي خاص خود را دارد. در كنار اين امتيازي كه اثر دارد، نمي‌توان منكر شد كه داوري بدين شكل درباره انديشه‌ها تا حدودي از عمق پژوهشي و تحقيقاتي اثر كم كرده و جنبه داوري آن را پررنگ‌تر مي‌كند. در عين حال مكللند چنان كه خود نيز در ابتداي اثر بيان كرده است، تاريخ انديشه سياسي خود را به شيوه سنتي به رشته تحرير درآورده و از تئوري‌ها و نظريات مدرن استفاده نكرده است. در واقع وي تعمد دارد كه از ارايه چارچوبي نظام‌مند و سيستماتيك همانند لئو اشتراوس براي مطالعه انديشه‌هاي سياسي خودداري كند. معيني علمداري تصريح دارد كه شيوه مكللند ولو به شيوه سنتي و بدون نظام‌بندي خاص، كمتر از شيوه كساني مثل اشتراوس جانبدارانه است، در حالي كه تصويري كه اشتراوس از برخي انديشمندان از جمله ماكس وبر و روسو و ديگران به دست مي‌دهد، مقتضيات خود را داشته و داراي جانبداري بيشتري است. در نهايت اينكه كتاب تاريخ انديشه سياسي غرب مكللند، به پراتيك و عمل سياسي در كنار توصيف انديشه‌هاي سياسي اهميت مي‌دهد و نسبت نظر و عمل از دغدغه‌هاي جدي در اين اثر است.