افق‌هاي تازه در روابط ايران و اتحاديه اروپا
مجيد تفرشي ٭
سفر مسوول روابط خارجي اتحاديه اروپا به تهران، از جهات مختلفي رويداد مهم كليدي در روند رو به رشد مناسبات ايران با جامعه بين‌المللي و به خصوص با كشورهاي اروپايي است. فدريكا موگريني و هفت مسوول ارشد ديگر اتحاديه اروپا در سفر روز شنبه خود به تهران، ضمن گشايش دفتر رسمي اتحاديه اروپا در تهران، بر آنند كه اراده اروپا در گسترش همكاري با ايران در ابعاد مختلف، تصميم قطعي و جدي اتحاديه اروپا در انجام كامل و بي‌اما و اگر توافق هسته‌اي را به دولت حسن روحاني نشان دهند. دوران حدودا دو ساله مذاكرات اخير هسته‌اي ايران با پنج قدرت بزرگ جهاني، دستيابي به توافق تاريخي و تاريخ ساز موسوم به برجام و شرايط پسابرجام دو روي سكه دوستان و دشمنان شامل شدن كامل و واقعي ايران در عرصه جهاني در داخل و خارج از كشور را نشان داد. در اين دوران، دشمنان ايدئولوژيك، سياسي و اقتصادي بهبود تدريجي مناسبات بين‌المللي ايران، در هر دو سوي جهان، از هيچ كوشش مجزا و ائتلاف آشكار و پنهاني براي به شكست كشاندن برجام و تبعات مبارك آن براي ايران خودداري نكردند. در همين زمان بود كه بدخواهان ايران به جاي خوشحالي و قدرشناسي نسبت به اين توافق سرنوشت‌ساز، براي نخستين‌بار بي‌هيچ پرده‌پوشي و انكاري، بدترين و تندروترين جريان‌هاي ضدايراني در امريكا، اروپا، كشورهاي عربي و اسراييل هم گام و همزبان و هم قلم با دشمنان داخلي برجام از همه ابزارهاي رسانه‌اي و تبليغاتي عليه اين دستاورد بزرگ ملت ايران و جامعه جهاني خودداري نكردند. مي‌توان به تفصيل درباره خسارت‌ها و مصايب وارد شده به سياست خارجي ايران، در دوران هشت ساله محمود احمدي‌نژاد سخن گفت، ولي يكي از مهم‌ترين و تاثيرگذارترين اين موارد، توفيق در ايجاد اتحاد كامل بين اروپا و امريكا، عليه ايران بود. اين در حالي بود كه در طول سال‌هاي بعد از انقلاب اسلامي، ايران به درستي و با درايت موفق به تامين منافع ملي خود از وجود اختلاف ديدگاه و عدم سياست يكسان اروپا و امريكا در برابر ايران شد. با اين همه، به تدريج و به دنبال پيروزي تاريخي روحاني در انتخابات رياست‌جمهوري 1392و همچنين در در دوران نوين مذاكرات پس از رسيدن به توافق برجام، اروپا با تغيير گام به گام رويكرد و عملكرد و بر اساس منافع خود و مصالح جهاني، به درست به اين نتيجه رسيد كه دوران پيروي كامل و بي‌چون و چرا از سياست امريكا در قبال ايران به سر آمده و سياست نويني در برابر ايران در پيش گرفت. تغيير رويكرد و ديدگاه كشورهاي عضو اتحاديه اروپا در قبال ايران، ناشي از رسيدن به رويكرد برد-برد و درك جدي و عميق از بي‌حاصل بودن سياست ناكام و ناكارآمد تلاش براي تضعيف، دور زدن، ناديده گرفتن و ايران در چالش‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي تصميم مثبتي در تعيير اين رويكرد گرفت. پس از امضاي توافق برجام نيز باوجود كارشكني‌هاي موجود بر سر دستيابي ايران به مواهب و منافع ناشي از برجام، اتحاديه اروپا به صراحت و در عمل نشان داده كه علاقه‌مند به گسترش روابط با ايران بوده و خواهان اعاده اتحاد ضدايراني با واشنگتن نيست. سفر موگريني و گشايش دفتر اتحاديه اروپا در تهران ابعاد مختلف اقتصادي، سياسي، نظامي و راهبردي دارد. از نظر منابع انرژي، چه در بعد صادرات نفت و گاز و فرآورده‌هاي نفتي، چه در بعد تجارت و سرمايه‌گذاري در نوين‌سازي صنعت نسبتا فرسوده نفت ايران شركت‌هاي اروپايي مي‌توانند با ايران همكاري درازمدت و دو سر سودي را رقم بزنند. صنايع دچار چالش جدي خودروسازي در اروپا، به درستي واقف هستند كه ايران چه از نظر سرمايه‌گذاري مشترك براي طراحي يا ساخت انواع خودرو، چه از نظر تبديل شدن به يك مركز منطقه‌اي توليد و صادرات خودرو و چه از نظر بازار مستعد و مهياي فروش مي‌تواند شريكي مطمئن و عرصه جديدي براي بهره‌وري متقابل باشد. علاوه بر اين نوع مذاكرات، مقامات اتحاديه اروپا وعده داده‌اند كه در مذاكرات خود در تهران، شرايط لازم و كافي براي هموارسازي راه عضويت هرچه زودتر ايران در سازمان تجارت جهاني را مهيا كند. اين سفر همچنين قرار است كه به بدعهدي‌هاي بانك‌هاي اروپايي تحت فشارها و تهديدهاي آشكار و پنهان امريكا در عدم گشايش مالي براي فعاليت‌هاي بازرگاني مربوط به ايران رسيدگي كرده و طبق تعهدات برجام اين موانع غيرقانوني و بي‌دليل را مرتفع كنند. براساس گزارش‌هاي منتشر شده اخير، اكنون تداوم مشكلات بانكي در نقل و انتقالات مالي ايران، مهم‌ترين چالش بر سر اجراي كامل برجام از سوي غرب به شمار مي‌رود و مسووليت اخلاقي و قانوني سران اتحاديه اروپا مويد ضرورت رفع اين موانع است. از بعد سياسي، نظامي و راهبردي، اروپا به اين باور رسيده كه حل بسياري از مسائل و چالش‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي، به خصوص جنگ داخلي در سوريه، مشكلات عراق، مبارزه با تروريسم داعشي و غيرداعشي، كنترل بحران مهاجرت و پناه‌جويي و مبارزه با توليد و قاچاق منطقه‌اي و جهاني مواد مخدر بدون مشاركت و تعامل با ايران ناممكن است. سفر موگريني و هيات همراهش به تهران كه بلافاصله پس از سفر پربار نخست وزير ايتاليا صورت مي‌گيرد، به خوبي نشان مي‌دهد كه برخلاف تلاش‌ها و اقدامات ايذايي بدخواهان منطقه‌اي و بين‌المللي ايران و شركاي داخلي آنان، دوران تضعيف، انزوا و ناديده گرفتن ايران و كاسبي سياسي و مالي از راه تحريم به سرآمده و اين آب رفته را به جوي نمي‌توان بازگرداند. اتحاديه اروپا اين واقعيت را شناخته و پذيرفته كه به دوران تحريم و تضعيف ايران نمي‌توان بازگشت. تا كي باشد كه بدخواهان ايران به اين واقعيت رسيده و اعتراف كنند.
٭تاريخ‌نگار و تحليلگر مناسبات ايران و اروپا