حسن بهشتي‌پور
در گفت‌وگو با «اعتماد» :
زمان قطع اميد از برجام فرانرسيده است
محمد ابراهيم ترقي‌نژاد| در طول روزهاي گذشته رايزني‌ها براي سرعت بخشيدن به روند لغو تحريم‌ها در نيويورك و وين براي اينكه برجام درست‌تر و سريع‌تر از آنچه اكنون جريان دارد، پيش رود،ادامه داشت. در رابطه با اين رايزني‌ها، گفت‌وگويي با حسن بهشتي‌پور، تحليلگر مسائل سياست خارجي داشته‌ايم كه مشروح آن در ادامه مي‌آيد.
جان كري در ديدار با وزير امور خارجه كشورمان تاكيد كرده است كه امريكا مانع مبادلات بانك‌هاي خارجي با ايران نخواهد شد؛ امريكا براي رفع اين مساله چه اقدامات فراتر از كاغذي مي‌تواند انجام دهد؟
اين مساله بيش از آنكه مربوط به وزارت امور خارجه امريكا باشد، منوط به اقدامات وزارت خزانه‌داري امريكا است. البته در هفته‌هاي اخير ما شاهد بوديم كه جاكوب‌لو، وزير خزانه‌داري امريكا و معاون او درباره تحريم‌هاي ايران اظهاراتي داشته‌اند و سخنان كري نيز با توجه به اين اظهارات است. با اين حال، در وزارت خزانه‌داري امريكا، بخش ويژه‌اي در رابطه با ايران وجود دارد كه از پنج سال پيش تا به امروز، روند تحولات ايران و تحريم‌هاي كشورمان را مورد بررسي قرار مي‌دهد. اين بخش مي‌تواند با صدور اطلاعيه‌ها و رفت و آمدهايي كه با نهادهاي مالي و همچنين اقتصادي اروپايي، كره‌اي، ژاپني و هندي دارد، در آنها به نوعي اطمينان براي مراودات بانكي و تجاري با كشورمان ايجاد كند و بگويد مانعي براي همكاري‌هاي مالي و اقتصادي با ايران نيست. اين كار دقيقا برعكس همان اقدامي است كه آنها قبل از دستيابي به برجام انجام دادند. آنها در سال‌هاي پيش با رفت و آمدهاي مكرر و تعاملاتي كه با بخش‌هاي مختلف كشورهاي مختلف داشتند، فضاي تحريم را ايجاد كردند و اكنون نيز با همان مكانيزم بايد آن فضاي باقي مانده از زمان تحريم را از بين ببرند. از سوي ديگر، ما بايد متوجه باشيم كه تحريم‌ها ابزار و گزينه‌اي براي اعمال فشار براي ايران هستند و براي مقابله با آن، بايد بتوانيم از يك‌سو اقتصاد مقاومتي را به صورت عملي‌تر پيش برده و از سوي ديگر، فعالانه‌تر در پي تعامل با نهادها و بخش‌هاي مختلف اقتصادي و بانكي كشورهاي مختلف باشيم تا امريكا به ناكارآمدي ابزار تحريم بيش از پيش پي ببرد.
چگونه مي‌توان به تفكيك و پايبندي امريكا به تعهدات خود مطمئن شد؟
تحريم ابزاري براي امريكا براي اعمال فشار است و در مقابل اين مساله، آنها به صورت قطره‌چكاني براي رفع تحريم‌ها اقدام مي‌كنند. آنها همچنان مي‌خواهند از اين ابزار استفاده كنند و زماني هم آن را كنار مي‌گذارند كه متوجه شوند تحريم ديگر كارآمدي ندارد. برجام يك نوع شوك به اين نوع نگاه ايجاد كرد اما هنوز در امريكا اين جمع‌بندي ايجاد نشده است و مي‌خواهند با استفاده از اين ابزار در رفتارهاي ايران تغيير ايجاد كنند.
اظهارات اينچنيني تا چه اندازه فضاي رواني ايجاد شده را از بين خواهد برد؟
اين اظهارات قطعا موثر خواهد بود و به نفع ايران است و بايد تداوم هم يابد ولي بيش از هر چيزي، اقدامات وزارت خزانه‌داري امريكا در از بين رفتن اين فضا موثر است. به همين خاطر لازم است تعاملات ما افزايش يابد. در اين راستا، آقاي سيف، رييس بانك مركزي ايران با جاكوب لو ديدار داشت و در شوراي روابط خارجي ايران نيز سخنان خوبي را مطرح و مطالبات و انتظارات ايران را بيان كرد. متاسفانه برخي از اظهارات آقاي سيف سوءاستفاده كرده و برخي آن را ناشيانه دانستند، در حالي كه او به درستي مطالبات ايران را مطرح كرد و با چانه‌زني موجب شد تا وزارت خزانه‌داري امريكا اندكي فعال‌تر شود. من فكر مي‌كنم بهتر است اين نوع ديدارها بيشتر صورت بگيرد و مقامات ايراني انتظارات ايران را مطالبه‌گرانه مطرح كنند. اين سخنان مي‌تواند براي آنها هشدار باشد و امريكايي را متوجه اين مساله كند كه برجام فرصتي است كه تكرار نخواهد شد و براي همين بهتر است فعال‌تر شوند.
پس از جلسه كميسيون مشترك طرفين تصميم به تشكيل گروه كاري رفع تحريم‌ها گرفته‌اند. اين گروه بر اساس چه مكانيزم‌هايي مي‌تواند در روند رفع تحريم‌ها تسريع ايجاد كند؟
براساس برجام، كميسيون مشترك بايد هر چهار ماه يا هر شش ماه يك‌بار تشكيل شده و روند اجراي برجام را مورد بررسي قرار دهد. با اين حال، از آنجايي كه سرعت روند رفع تحريم‌ها مورد انتظار ايران نبوده است، تصميم گرفته شد تا در ذيل اين كميسيون، كارگروهي تشكيل شود و هرجا كه ايران احساس كند تحريم‌ها برداشته نشده در آن كارگروه بررسي شود و در واقع، روند اجراي برجام را سرعت ببخشد. با اين حال، هنوز جزيياتي در رابطه با مكانيزم‌هاي آن مطرح نشده است.
نماينده روسيه از زمانبر بودن رفع تحريم‌هاي ايران سخن گفته است. آيا اين مساله در تضاد با متناظر بودن اقدامات طرفين نيست؟
از نظر تئوري تحريم‌ها برداشته و پايه‌هاي حقوقي آن نيز لغو شده‌اند. با اجرايي شدن برجام ما شاهد بوديم كه شش قطعنامه شوراي امنيت و 12 قطعنامه شوراي حكام لغو شدند كه اين دستاورد بزرگي است و نبايد آن را ناديده گرفت هرچند كه برخي آن را دل‌خوش‌كننده توصيف مي‌كنند. با اين حال، بايد متوجه بود كه تحريم‌ها عليه ايران در طول 12 سال اعمال شده و به مرور هم از بين خواهند رفت. ما نبايد انتظار داشته باشيم كه تحريم‌ها يك شبه از بين روند. در اين مدت هم دستاوردهاي بزرگي در بخش‌هايي نظير نفت، گاز، پتروشيمي، كشتيراني و بيمه‌اي انجام شده است. با اين حال، در كنار صبوري ما بايد در ديدارها مطالبه‌گرانه برخورد كنيم و شرايط را براي رفع هرچه زودتر تحريم‌ها فراهم كنيم.
ظريف گفته است كه تنها زماني كه مردم ايران بتوانند اين تغييرات پس از برجام را احساس كنند مي‌توانيم به روند اجرايي شدن برجام ادامه دهيم. در صورتي كه مشكلات روند رفع تحريم‌ها به درازا كشيده شود، آيا اين مساله روند اجراي برجام را با تهديد روبه‌رو نمي‌كند؟
ايران مكانيزم‌هاي مختلفي را در دست دارد تا به آنها بفهماند كه روند رفع تحريم‌ها نمي‌تواند تا ابدالدهر ادامه يابد و فكر نكنند كه هميشه مي‌توانند از اين ابزار استفاده كنند. البته بايد متناسب با هر مرحله، موضوعات مطرح شوند و به نظرم هنوز زود است كه ايران نشان دهد چه اقداماتي را مي‌تواند انجام دهد تا طرف مقابل، در رفتارهايش تجديد نظر ايجاد كند. با اين حال، زمان قطع اميد درباره برجام هنوز فرانرسيده است. بايد اميدوار بود و تلاش كرد تا روند رفع تحريم‌ها سرعت يابد. با اين حال، دست ايران بسته نيست و مي‌تواند اقدامات موثري را انجام دهد و لازم هم نيست هم‌اكنون همه گزينه‌هايش را مطرح كند بلكه بايد متناسب با شرايط، گزينه‌هاي خود را علني سازد.