مذاكرات بي‌زبان
و اجراي برجام
مهرداد پشنگ‌پور
همان‌گونه كه از آغاز كار تدوين و تنظيم برنامه جامع اقدام جامع مشترك «برجام» قابل پيش‌بيني بود و دور از انتظار نمي‌نمود، اجراي مفاد سندي تا اين حد مهم با مشكلات و مصايب خاص در روابط بين‌الملل همراه و مواجه خواهد بود. اجرا مفاد قراردادها حتي در نظام حقوقي داخلي، مساله‌اي دشوار و سخت است. پيش‌بيني راهكار‌هايي مانند حق حبس در قانون مدني در راستاي تسهيل اجراي قراردادها براي همين منظور است. اگرچه با وجود اين تمهيدات، تخلفات ناشي از نقض تعهدات قراردادي موضوع دعاوي حقوقي بسياري است. اين پديده نشان و دلالت خوبي دارد كه اجراي يك توافق بين‌المللي تا چه اندازه مي‌تواند حساس، سخت، پيچيده و فني باشد. ميزان اقناع اطراف يك توافق هم وابسته و پيوسته به عوامل مختلف و گوناگوني است. به همين دليل نمي‌توان به سادگي ادعاي عدم اجراي يك قرارداد را طرح كرد. اين مساله بي‌شك امري نسبي است. برجام به لحاظ ماهيت، شكل، گستردگي زمينه اجرا، اطراف توافق و زمينه‌ها و اوضاع و احوالي كه پيش از انعقاد و بعد از آن و تا مرحله كنوني، بر آن حاكم بوده و هست، طبيعتا براي اجرا با موانع و سختي‌هايي روبه‌رو هست و خواهد بود. خيال اجراي ساده و بي‌دغدغه برجام و دستيابي في‌الفور منافع و آثار و تلقي آن چون عصاي موسي نبي و دم مسيحايي، خيالي بس خوش‌بينانه و باوري به غايت ساده انگارانه است. اجراي توافقات بين‌المللي معمولا خود موضوع مذاكراتى هستند، گاه در سطح سياسي و گاه و البته غالبا فني و كارشناسي. برجام بي‌شك ملاحظات و ساز و كار ويژه خود را اقتضا مي‌نمايد. به همين دليل بايد سخنان چند روز پيش جناب رييس كل بانك مركزي در امريكا را در راستاي تمهيد زمينه‌هاي لازم و بلا فصل اجراي بهتر و سريع‌تر برجام در نظر گرفت. شان نزول سخنان جناب سيف، در حالي كه در برابر وزير خزانه‌داري امريكا به عنوان مجري اصلي و مهم اعمال و رفع تحريم‌ها قرار دارد را بايد در تفسير و چرايي اين سخنان مورد توجه و مداقه قرارداد. اگر در فضاي بين‌المللي تاثير توسل به تاكتيك مذاكرات بي‌زبان را در نظر بگيريم، سخنان ايشان را مي‌توان اين‌گونه معنا كرد؛ نخست آنكه آنچه تاكنون به تاييد رياست محترم جمهور از برجام اجرا شده مطلوب نظر نيست. دوم؛ اين ميزان از اجراي برجام حتي حداقل انتظار مهم‌ترين طرف اين توافق را برآورده نكرده است. سوم؛ تاثير در و براي تغيير رويه طرف مقابل توافق. چهارم، حاصل برجام هيچ نبوده، چون از يك سو آثار و منافع فوري آن مانند حذف صرافي‌ها از مبادلات بين‌المللي با باز گشايي كد سوييفت منافع خود را ايجاد كرده‌اند و از سويي تاكنون هيچ‌يك از اطراف به عقيم ماندن برجام اشاره‌اي نكرده‌اند و تنها گله از كندي انجام اين امور بوده است. پنجم، بايد قواعد و آداب بازي، سخن در عرصه بين‌المللي را در نظر گرفت به اين ترتيب الزاما رفتار متفاوت بين‌المللي نمي‌تواند همان معنا و اثر را داخل داشته باشد يا انعكاس واقعيت‌هاي دروني باشد. به همين دليل اظهاراتي مانند آنچه مورد نظر اين قلم است مي‌تواند در روند اجرا مفاد بر جام موثر باشد.
در نتيجه؛ سخن جناب سيف آن‌گونه كه منتقدان برجام از آن چون يك هديه از غيب خشنود شده و فرجام برجام را هيچ دانسته و بر آسياب آن آب فراوان مي‌ريزند؛ نه تنها هيچ نيست بلكه تاب چنين تفسيري را ندارد. اگر از منظر منافع ملي به آنچه مستند منتقدان و مخالفان براي نافرجامي برجام واقع شده بنگريم، در واقع اقدامي كاملا مصلحت‌گرايانه و در راستاي منافع ملي است. اقدامي جز اين به دليل مقام گوينده كه مسوول اجراي بخش‌هاي مهمي از سند برجام است، حتما مي‌توانست و بايد به عنوان اقدامي خلاف مصلحت برجام و اجراي آن مورد تامل و توجه قرار مي‌گرفت. از طرفي ديگر، شايسته بود و هست كه مسوولان ذي‌ربط به تفكيك آثار برجام را؛ اگرچه مدتي از وقت اين اقدام سپري شده، تبيين كنند. چنان‌كه در تمامي انواع توافقات مرسوم و معمول است، آثار ناشي از يك توافق اعم از آثار فوري و موجل هستند؛ به اين ترتيب بي‌شك اعتماد مردم به اين توافق ارزشمند در هجمه بي‌منطق مخالفان و منتقدان آسيب نمي‌بيند.