پاكستان نيز بايد در گردونه همكاري‌هاي منطقه‌اي باشد
عبدالرضا فرجي‌راد
استاد ژئوپولتيك دانشگاه
ايران و هند دو كشور مهم واقع در اقيانوس هند هستند كه قبل از جدايي پاكستان از هندوستان از طريق خشكي نيز همسايه بوده‌اند. ريشه‌هاي فرهنگي و تمدني دو كشور آنقدر قوي بوده كه تا گذشته نه‌چندان دور زبان فارسي به عنوان زباني تشريفاتي در اين كشور به كار مي‌رفته است. هر چند در دهه‌هاي اخير به خاطر تحولات منطقه‌اي و جهاني تا حدودي از ميزان فعاليت‌هاي فرهنگي دو كشور كاسته شده ولي علاقه‌مندي بسياري بين مردمان و مقامات دو كشور براي توسعه روابط وجود دارد. با توجه به زمينه‌ها و بسترهاي خوب فرهنگي كه بين دو كشور وجود دارد ولي متاسفانه دو كشور تاكنون نتوانسته‌اند سطح روابط اقتصادي و تجاري خود را به سطحي كه شايسته توانايي‌ها و ظرفيت‌هاي‌شان هست برسانند.
در چند سال اخير، هندوستان با تغيير استراتژي اقتصادي خود و تعامل بهتر با كشورهاي جهان توانسته به يكي از اقتصادهاي داراي رشد سريع تبديل شود به طوري كه متخصصين پيش‌بيني مي‌كنند در آينده اين كشور همچون چين به يكي از قدرت‌هاي مهم اقتصادي و نظامي جهان تبديل خواهد شد.
در يكي دو دهه اخير هر دو كشور ايران و هند علاقه‌مند بودند روابط تجاري و اقتصادي خود را گسترش دهند، ولي تحريم‌هاي سنگين بين‌المللي و به ويژه در يك دهه اخير عليه جمهوري اسلامي ايران محدوديت‌هايي براي توسعه و روابط ايجاد كرده بود. توافق هسته‌اي ايران با 1+5 فرصتي پديد آورده كه دو كشور بتوانند هم از نقطه نظر اقتصادي و هم سياسي و امنيتي همكاري‌هاي نزديك‌تري را با يكديگر داشته باشند. هندوستان و ايران از چند جهت به توسعه روابط دوجانبه نيازمندند. هندوستان اهداف بزرگي را براي قدرتمند شدن خود در سر مي‌پروراند. براي رشد و توسعه سريع نيازمند است تا نفوذ اقتصادي، تجاري و حتي سياسي در كشورهاي حوزه پيراموني داشته باشد. ضمن اينكه براي رسيدن به اين هدف بايد با رقباي منطقه‌اي خود يعني پاكستان وچين نيز به رقابت بپردازد.
در اين راستا، آسياي مركزي، افغانستان و جنوب و شرق روسيه اهميت پيدا مي‌كنند به همين دليل توجه هندوستان به توسعه بندر چابهار معطوف شده است. ضمن اينكه جمهوري اسلامي ايران نيز به خاطر رفع توسعه يافته و تامين امنيت در شرق و جنوب شرق خود نيازمند به فعاليت‌هاي توسعه‌اي در اين منطقه است كه از توجه هندي‌ها به اين منطقه از كشور استقبال مي‌كند. علاوه بر آن توسعه بندر چابهار به موازات توسعه بندر گواتر در پاكستان است كه چيني‌ها در آن منطقه سرمايهگذاري كرده‌اند.از سوي ديگر امروزه انرژي يكي از پشتوانه‌هاي اساسي در توسعه هر كشوري به ويژه كشورهاي در سطح جهاني است كه هندوستان نيز مي‌خواهد از اين پشتوانه برخوردار باشد. منابع غني گاز و نفت در ايران و پتانسيل‌هاي خوبي كه براي سرمايهگذاري در كشور وجود دارد محركي است براي دولتمردان هندي كه بتوانند از اين ظرفيت در حمايت از رشد و توسعه خود بهره‌مند شوند.
هرچند كه اين منابع در درون كشورهاي عرب جنوب خليج فارس نيز يافت مي‌شود و هندوستان نيز هم‌اكنون بخشي از نيازهاي خود را از اين طريق تامين مي‌كند ولي بخش سرمايهگذاري در اين كشورها عمدتا در اختيار كشورهاي غربي است كه نمي‌تواند پشتوانه خوبي براي اقتصاد در حال رشد سريع هندوستان به حساب آيد. به همين جهت لازم است سعي كنند راهي را چه از طريق دريا و چه از طريق خشكي براي آماده‌سازي انتقال گاز جنوب ايران به هندوستان از طريق خط لوله پيدا كنند. به جز همكاري در توسعه بندر چابهار و بخش انرژي پتانسيل‌هاي ديگري در زمينه‌هاي اقتصادي و تجاري همچون توسعه خطوط راه‌آهن، امور مربوط به پتروشيمي، معادن، IT، گردشگري و فن‌آوري‌هاي پيشرفته و حتي هسته‌اي وجود دارد كه مي‌تواند تحول بزرگي را در روابط اقتصادي دو كشور به وجود آورد.
علاوه بر زمينه‌هاي توسعه روابط تجاري و اقتصادي، زمينه‌هاي همكاري سياسي و امنيتي نيز مي‌تواند دو كشور را به يكديگر نزديك كند. هندوستان عضوي از پيمان شانگهاي است و روابط خوبي با روسيه دارد. از سوي ديگر پس از امضاي معاهده هسته‌اي غيرنظامي بين امريكا و هند در سال 2008 ميلادي روابط اين كشور با امريكا نيز رو به توسعه گذاشته لذا هرچه تعامل سياسي جمهوري اسلامي ايران با هندوستان نزديك‌تر شود، مي‌تواند امتيازات بيشتري در امنيت و ثبات منطقه‌اي ايجاد كند. همكاري‌هاي خوب ايران و هندوستان به همكاري نزديك‌تر افغانستان با ايران و هند منجر مي‌شود و به همين دليل در هنگام سفر نخست‌وزير هندوستان به ايران آقاي اشرف غني، رييس‌جمهور افغانستان نيز به طور همزمان به ايران سفر كرده كه بتواند از امتيازات توافق سه‌جانبه بهره‌مند شود.
از نظر امنيتي، بنيادگرايي و تحركات تروريستي در منطقه امنيت هر سه كشور را به خطر انداخته است. هر سه كشور علاقمندند ارتباطات امنيتي‌شان تقويت شود. هر چند كه اين نوع همكاري‌ها و حتي همكاري اقتصادي مورد علاقه پاكستان نيست كه دو كشور ايران و افغانستان رابطه نزديكي با هندوستان داشته باشند. بعيد نيست كه اعلام همزماني سفر دو رهبر هند و افغانستان به ايران و اعلام اين خبر جعلي كه از سوي رسانه‌هاي پاكستاني كه پس از كشته شدن ملا اختر منصور رهبر طالبان در بلوچستان پاكستان گذرنامه‌اي يافت شده كه در آن ويزاي سفر به ايران در آن ثبت شده بي‌ارتباط با اين سفرها نباشد.
پاكستان همسايه مهم شرقي جمهوري اسلامي ايران است و در سفر اخير نخست‌وزير آن كشور به تهران تلاش‌هايي به عمل آمد كه روابط دو كشور بهبود يابد. هم‌اكنون نيز وضع روابط سياسي و اقتصادي ايران و پاكستان بهتر از گذشته است.
ولي هندوستان و افغانستان نيز دو كشور نزديك به ايران هستند كه ظرفيت‌هاي بالايي براي توسعه روابط دوجانبه و سه‌جانبه دارند. بايد تلاش كرد كه پاكستان نيز در اين گردونه همكاري‌ها قرار گيرد. شايد رسيدن به يك توافق در زمينه انتقال گاز از طريق پاكستان و درك نگراني‌هاي امنيتي كشورهاي همسايه بتواند زمينه‌ها را براي توسعه همكاري‌هاي چهارجانبه فراهم سازد.