پاسكاري بيكاري بين وزارتخانه و خانواده‌ها

 گروه اقتصادي |شايد بتوان بيكاري را به نوعي پاشنه آشيل دولت‌هاي مختلف دانست چرا كه هريك از كانديداهاي رياست‌جمهوري در زمان تبليغات خود براي كاهش نرخ بيكاري برنامه‌هاي مختلفي را ارايه مي‌كنند؛ موضوعي كه موجب خرسندي خيل عظيم بيكاران جامعه مي‌شود. با روي كار آمدن دولت يازدهم نرخ بيكاري كمي دستخوش تغيير شد و نرخ بيكاري از 4/10 درصد در تابستان 92 در يك سال به 5/9 درصد در تابستان 93 رسيد كه نويد‌دهنده پاسخگويي برنامه‌هاي دولت تدبير و اميد، بود. اما به يكباره با افزايش نرخ بيكاري در پاييز 93 گويا دولت نيز متوجه خارج شدن افسار نرخ بيكاري از دست خود شد، به گونه‌يي كه رسيدن مجدد نرخ بيكاري به 5/10 درصد و موج انتقادات مجدد از اين نرخ بيكاري موجب شد تا حسن طايي، معاون كارآفريني و توسعه اشتغال وزير تعاون، كار و رفاه اجتماعي پرده از آمار ديگري در وزارت كار بردارد و از هفت ميليون بيكاري صحبت كند كه به گفته وي نبايد به آنها لقب «بيكار» را اطلاق كرد كه لقب «علاف» برازنده آنهاست.
وي حتي با توضيح لقب «علاف» در لغت مي‌گويد: «اين افراد نه اشتغال دارند و نه مهارت و در عين حال به دنبال اشتغال هم نمي‌گردند. در اصطلاح خارجي به اين گروه از بيكاران «neet» گفته مي‌شود كه در دوره‌يي به دنبال كار مي‌روند، ولي پس از مدتي به صورت ابر پراكنده شده و خبري از آنها نيست و در اصطلاح عاميانه به اين بيكاران، «علاف» نيز گفته مي‌شود.»
به اين جهت طايي با بيان اينكه «اين گروه بيكاران مي‌توانند براي بازار كار و اقتصاد ما مشكل‌ساز شوند»، مي‌افزايد: «به نظر مي‌رسد بايد راهكاري اساسي براي مهارت‌آموزي و اشتغال اين گروه انديشيده شود.»
اين اظهارات طايي در حالي است كه چندي پيش با اعلام دو نرخي شدن نرخ بيكاري در پاييز، برخي از تحليلگران و كارشناسان از عدم موفقيت دولت در مهار نرخ بيكاري خبر داده بودند و با تحليل اين شرايط از موج جديد بيكاران تحصيلكرده در آينده خبر داده بودند؛ بيكاراني كه به گفته طايي هم‌اكنون «علاف» ناميده مي‌شوند و چند صباحي ديگر «ارتش بيكاران تحصيلكرده» را تشكيل مي‌دهند.
در مهرماه سال جاري بود كه دولت آمار نرخ بيكاري تابستان كشور را اعلام كرد و خرسند از تك‌رقمي شدن نرخ بيكاري اين آمار را به عنوان بخشي از تحقق وعده‌هاي خود برشمرد. اما در همان زمان برخي صاحب‌نظران و كارشناسان اقتصادي كشور نظر مركز آمار درخصوص نرخ بيكاري را به دور از واقعيت‌هاي اقتصادي كشور خواندند. شايد در همان زمان اين گروه نيم‌نگاهي به موضوع «علافان» مورد توجه معاون وزير كار داشتند اما به گونه‌يي ديگر به اين خيل عظيم علافان مي‌نگريستند. اين گروه توجه خاصي به دانشجوياني دارد كه به دليل توجه خاص خانواده تمام نيازهاي خود را به جاي جست‌وجو براي يافتن شغلي جديد از خانواده تامين مي‌كنند. اين گروه همان‌هايي هستند كه از سوي طايي «علاف» ناميده مي‌شوند.
اين تحليلگران آماري كه هنوز هم به آمارهاي تابستاني مركز آمار نظر دارند، معتقدند «اگرچه در نگاه اول، تك‌رقمي شدن نرخ بيكاري با وجود كاهش 670 هزار نفري شاغلان در تابستان سال جاري، گوياي تناقض در آمارهاي رسمي است، اما بررسي‌هاي دقيق‌تر حاكي از آن است كه نرخ اعلام شده منافاتي با حقايق بازار كار كشور ندارد. اگرچه صدها هزار نفر در تابستان سال 93 نسبت به فصل مشابه سال قبل از بازار خارج شده‌اند اما در عوض حدود يك ميليون نفر از متقاضيان كار نيز كاسته شده است. از اين رو كاهش نرخ بيكاري نيز غيرمنطقي و دور از دسترس به نظر نمي‌رسد. نكته حايز اهميت در اين آمار، كاهش يك ميليون نفري جمعيت فعال كشور است (اين يك ميليون نفر از تفاضل جمعيت فعال 92 به 93 حاصل شده است) كه برخي صاحبنظران اقتصادي آن را نشانه خوبي براي بازار اشتغال كشور نمي‌دانند. اين صاحبنظران معتقدند جمعيت جوياي كار كشور به دليل اينكه نتوانسته‌اند شغل مناسبي بيابند، راهي دانشگاه‌ها شده‌اند تا در مقاطع كارشناسي ارشد و دكترا فعلا به ادامه تحصيل بپردازند.»

 ظهور ارتش بيكاران

در اين باره داود سوري، مدرس دانشكده اقتصاد و مديريت دانشگاه صنعتي شريف با آسيب‌شناسي بازار ايجاد شده براي تحصيل دانشجويان در مقاطع ارشد و دكترا مي‌گويد: «هم‌اكنون ارتش بيكاران وارد دانشگاه‌ها شده‌اند تا در سال‌هاي آينده شاهد پديده‌يي به نام «ارتش بيكاران تحصيلكرده» باشيم. متاسفانه دولت‌ها مي‌خواهند ورود اين ارتش و سيل بيكاري را به تعويق بيندازند و خود پاسخگو نباشند، از اين رو هر دولتي اين قضيه را به دولت بعدي ارجاع مي‌دهد. افرادي كه در حال حاضر با تحصيلات كم بيكار هستند تبديل به بيكاراني مي‌شوند كه تحصيلات بالا دارند اما شغلي ندارند. اين هم به آن دليل است كه اين افراد انتظار شغل‌هاي به اصطلاح يقه‌سفيد را دارند و ديگر حاضر نيستند به هر شغلي تن دهند.»
وي ادامه مي‌دهد: «دوم هم اينكه آموزش دادن افراد مهم است، ما در آينده يك نيروي انساني بي‌كيفيتي را خواهيم داشت؛ نيروي‌هاي انساني‌ كه بي‌كيفيت هستند و به پشتوانه تحصيلات‌شان توقع شغل‌هاي آنچناني را دارند و اين خود يك مشكل بسيار اساسي براي ما به وجود خواهد آورد.»

 پاييز و دورقمي شدن نرخ بيكاري

در عين حال معاون وزير كار و امور اجتماعي در حالي به يكباره از لفظ «علافان بيكار» استفاده مي‌كند كه در فاصله چند ساعتي مركز آمارنرخ رشد بيكاري در فصل پاييز را منتشر مي‌كند و رسما اعلام مي‌كند كه، با وجود هدف‌گذاري دولت براي كاهش بيكاري، اما نرخ رشد بيكاري در فصل پاييز يك درصد افزايش يافته و مجددا قله آمال و آرزوي دولت براي كاهش نرخ بيكاري فرو ريخته و دولت يازدهم هم موفق نشد تك‌رقمي بودن نرخ بيكاري را حفظ كند.
بر اساس آمار اعلامي از سوي مركز آمار؛ نرخ بيكاري پاييز به 5/10 درصد رسيده است. به اين جهت نرخ بيكاري فصل پاييز سال 93 با يك درصد افزايش نسبت به فصل تابستان به         5/10 درصد رسيد. بر اساس اين آمار نرخ بيكاري براي مردان دراين فصل 7/8 درصد و براي زنان       3/20 درصد است. بنابراين گزارش، همچنين نرخ بيكاري مناطق شهري 7/11 درصد و مناطق روستايي 4/7 درصد، مشاركت اقتصادي مردان 9/62 و زنان 8/11 درصد در فصل پاييز بوده است.
براساس اين گزارش همچنين نرخ مشاركت اقتصادي در مناطق شهري 9/36 و روستايي    6/38درصد بوده است. نرخ بيكاري جوانان15تا 24 ساله 7/25درصد است كه به تفكيك براي مردان و زنان به ترتيب 9/21 و 8/42درصد گزارش شده است.
همچنين سهم اشتغال در بخش‌هاي كشاورزي 8/16، صنعت 4/34 درصد و خدمات 8/48 درصد است. براساس اين گزارش سهم اشتغال ناقص     5/9 درصد است كه براي مردان 3/10 و زنان    8/4 درصد است. در اين آمار استان‌هاي كرمانشاه با 3/15 درصد و مركزي با 5/5 درصد بيشترين و كمترين نرخ بيكاري را در ميان استان‌هاي كشور به خود اختصاص داده‌اند. طبق اين گزارش، تعداد بيكاران در كشور 2ميليون و 517هزار و 674 نفر است كه بيش از 2 ميليون نفر آنان درمناطق شهري و بقيه (485هزار و 31 نفر) در مناطق روستايي كشور زندگي مي‌كنند.
به اين ترتيب با تك رقمي شدن نرخ بيكاري تابستان دولتي‌ها اميدوار بودند كه نرخ بيكاري روند نزولي خود را ادامه دهد، اما نرخ بيكاري پاييز با يك درصد رشد نسبت به تابستان به      5/10 درصد رسيد و خبري از تاثير رشد اقتصادي در ايجاد اشتغال مشاهده نشد. براساس آمار نرخ بيكاري نرخ مشاركت اقتصادي كه تعداد شاغلان و بيكاران را در كشور نشان مي‌دهد، رشد 6/0 درصدي نسبت به پاييز 92 داشته و همچنين يك درصد نسبت به فصل تابستان نيز افزايش يافته است. بنابر گزارش مركز آمار نرخ بيكاري 2 درصد نسبت به پاييز 92 و يك درصد نسبت به فصل پيش رشد داشته است.
كارشناسان بازار كار معتقدند مشاغل فصلي كه در فصل تابستان ايجاد مي‌شود، مهم‌ترين عامل در كاهش نرخ بيكاري بوده و خبري از تاثيرات رشد مثبت اقتصادي در كاهش نرخ بيكاري و عوامل توليد و ديگر بخش‌ها نيست. با وجود اينكه آمارهاي رشد اقتصادي از سوي بانك مركزي در فصل بهار و تابستان مثبت گزارش شده، اما همچنان تاثيري در روند كاهش نرخ بيكاري مشاهده نمي‌شود و حتي در پاييز نرخ بيكاري يك درصد افزايش يافته است.
اين در حالي است كه كارشناسان اقتصادي معتقدند، هر يك درصد رشد اقتصادي بايد 700 تا 800 هزار شغل ايجاد كند و اين موضوع از سوي وزير تعاون، كار و رفاه اجتماعي و ديگر مسوولان اقتصادي بارها گفته شده است با اين وجود هنوز تاثيرات اين رشد نمود عيني در ايجاد شغل و رونق بازار از منظر كاهش بيكاري ندارد. در حال حاضر نرخ بيكاري فصل پاييز به 5/10 درصد رسيده كه در تابستان امسال اين نرخ تك‌رقمي شده و به 5/9 رسيد و تحليل‌ها نشان مي‌دهد، مشاغل فصلي و موقت را همچنان مهم‌ترين عامل در كاهش نرخ بيكاري فصل دوم سال است.
به اين ترتيب اين آمارها در كنار آمارهاي اعلامي مركز آمار نشان مي‌دهد كه 7 ميليون نفر علاف مورد نظر معاون وزير كار در آمارهاي مركز آمار جايي ندارند و چنانچه اين آمار را به امار بيكاران مركز آمار اضافه كنيم نرخ رشد بيكاري بيش از اعداد فعلي افزايش خواهند يافت.

يكه تازي افغان‌ها در بازار ايران

نكته جالب ديگر مورد تاكيد طايي، معاون وزير كار بازار كاري است كه در اختيار افغانه در ايران است. بر اساس گفته‌هاي طايي «براساس آمار برآوردي، حدود يك ميليون و 500هزار فرصت شغلي در بازار كار ايران در دست افاغنه است. البته بر اساس آمار، شمار افاغنه ساكن در ايران مي‌تواند بيش از اين رقم باشد كه اين ميزان فرصت شغلي در دست آنان است. اين گروه از اتباع خارجي، برخي از فرصت‌هاي شغلي سخت را در اختيار دارند كه به نظر مي‌رسد بيكاران ما در ايران كمتر به اين نوع مشاغل علاقه‌مندند يا حاضر به انجام آن نيستند. كارفرماياني كه به دنبال به كارگيري كارگر خارجي براي واحدهاي توليدي خود هستند، بايد مراحل قانوني را بگذرانند.»