ارج، نامي كه مي‌شناسيد و به آن افتخار مي‌كنيد
روزنامه اعتماد
شوراي نويسندگان
خبر كوتاه بود، مثل نام كوتاهش «ارج». گفته شد كه كارخانه ارج تعطيل شد. رسانه‌هاي اصولگرا خوشحال از اينكه يك برند 80 ساله و از معدود كارخانه‌هاي با نام و نشان قديمي كشور در شرايط پسابرجام تعطيل شده است. البته اين خبر بلافاصله اصلاح و تعطيلي آن تكذيب شد ولي در اصل ماجرا تغييري حاصل نشد. آنان كه خوشحال بودند تا نشان دهند اوضاع اقتصاد و توليد در پسابرجام نه تنها بهبودي نيافته است، ناشيانه به كاهدان زدند، زيرا ارج و ارج‌هاي گوناگون چند دهه است كه تعطيل شده‌اند. اگر تعطيل نبودن را معادل چند ده يا چند صد نفر كارگر مشغول به كار بدانيم كه توليدي هم دارند، بله به اين معنا ارج تعطيل نشد، و ممكن است، تعطيلي كنوني آن نيز موقتي باشد، ولي اگر تعطيلي را به منزله ركود و عدم پيشرفت بگيريم، در اين صورت بخش خصوصي ايران چند دهه است كه دچار اين سكته شده است. نه از مينو خبري است و نه از آزمايش و ارج و كفش ملي، پارس‌الكتريك، نساجي مازندران و نه حتي بعضي از خودروسازها، هنگامي كه آنها را با برندهاي مشابه در كشوهاي هم‌رديف ايران در گذشته مقايسه كنيم. وقتي برندهاي معروف كره را مي‌بينيم، ديگر بودن كارخانجات آزمايش و ارج با توليدات فعلي چه معنايي از حيات اقتصادي دارد؟ البته متذكر بايد شد كه در حال حاضر برندهاي خوبي در ايران هست و اعتبار خوبي هم در عرصه منطقه‌اي دارند، از اين نظر جاي اميدواري هست، ولي پرسشي كه بايد ذهن ما را به خود مشغول كند اين است كه چرا تعطيلي يك برند و كارخانه را فقط مترادف با بسته شدن آن مي‌دانيم؟ در دنياي امروز تعطيلي يك كارخانه از زماني است كه آن كارخانه يا برند، قدرت رقابت و نوآوري را از دست مي‌دهد. به محض آنكه در رقابت و نوآوري عقب مانديم كار تمام و شمارش معكوس آغاز خواهد شد. بنابراين اگر دوستان اصولگرا نسبت به بسته شدن اين كارخانه و برند غصه‌دار هستند، پس بايد به زماني برگرديم كه قدرت توليد رقابتي خود را در برابر توليدات مشابه خارجي از دست داديم. سياست‌هايي كه اين وضع را ايجاد كرد كدام است؟ آيا حاضريم در آن سياست‌ها تجديدنظر كنيم؟ اجازه دهيد برخي از اين سياست‌هاي مخرب را با يكديگر مرور كنيم.
1- مهم‌ترين عامل فقدان امنيت براي نهاد مالكيت است. تا وقتي كه نتوانيم اين مساله را به نحو موثر و دقيق حل كنيم، ممكن نيست كه برندهايي صد ساله و دويست ساله شكل بگيرد.
2- پس از آن شاخص كسب‌وكار است. شاخص كسب‌وكار مولفه‌هاي گوناگوني دارد، اوضاع جامعه ما در بيشتر اين شاخص‌ها اصلا مطلوب نيست. براي نمونه در دو سال پيش رتبه ما در بازار كار و انعطاف آن، در ميان كشورها 137 است كه خيلي بد محسوب مي‌شود. رتبه ثبت مالكيت نيز 153 است. شاخص حمايت از سرمايه‌گذاري 165 است! كه عملا جزو آخرين كشورها محسوب مي‌شويم. شاخص ما در تجارت فرامرزي 134 است، واضح است كه با اين اوصاف امكان برندسازي و رقابت با توليدات كشورهاي ديگر وجود نخواهد داشت.
3- مشكل ديگر جامعه ما سرمايه‌گذاري اندك براي فعاليت تحقيق و توسعه است. در بسياري از كشورها انواع و اقسام تسهيلات براي فعاليت‌هاي تحقيق و توسعه بنگاه‌ها در نظر گرفته مي‌شود، از تخصيص وام و معافيت‌هاي مالياتي تا انواع حمايت‌هاي مالي را انجام مي‌دهند. بدون تحقيق و توسعه R&D ممكن نيست كه شركت‌هاي ايراني يا هر كشور ديگر در مدار رقابت قرار گيرند. رقابت‌هاي امروز به قول معروف ميليمتري است. اينكه دل‌مان را خوش كرده‌ايم كه مقاله مي‌نويسم و از نظر توليد علم موفق هستيم، هيچ كمكي به كشور و توليد نمي‌كند. مگر اينكه اين مقالات در خدمت صنعت و توليد باشند، در اين صورت چه بسا مقالات توليد شده منتشر نشود، زيرا موسسات و شركت‌ها مقالات خوب خود را به سرعت منتشر نمي‌كنند. آنان در پي بالا رفتن رتبه علمي خود نيستند، بلكه در پي افزايش بهره‌وري و نوآوري در توليد و جلو زدن از رقبا هستند.
4- مشكل بعدي جامعه شاخص‌هاي نظام تدبير است. كافي است گفته شود وضع اين شاخص‌ها نيز در ايران بسيار عقب‌مانده‌تر از آن چيزي است كه انتظار داشته باشيم برندهاي ايراني در اقتصاد داخلي و جهاني حرفي براي گفتن داشته باشند. براي نمونه كافي است كه بگوييم شاخص‌هاي نظام تدبير در سال 1392 در ايران چنين بوده است. كيفيت تنظيم مقررات برابر 5 حاكميت قانون 14 و كنترل فساد 35 است، يعني وضع ايران فقط از اين درصد از كشورها در هر يك از اين زمينه‌ها بهتر بوده است.
اين وضعيت نه محصول اين دولت است و نه حتي هدف اين نوشته پيدا كردن مقصر است. هدف بايد رفع مشكل باشد. اگر ما خواهان اصلاح وضعيت خود هستيم، بايد به الزامات بهبود اين شاخص‌ها پاي‌بندي نشان دهيم، در غير اين صورت برندهاي موجود نيز در راه ارج گام برخواهند داشت. بزرگ‌تر‌ها اين تبليغ براي ارج را به ياد دارند كه: «ارج نامي كه مي‌شناسيد و به آن افتخار مي‌كنيد». ولي امروز چه؟