ضرر تاخير در توسعه ميادين نفتي مشترك
سيدمحمود مرعشي
مجري طرح آزادگان
ميدان نفتي به محدوده يا ناحيه‌اي جغرافيايي گفته مي‌شود كه در آن بتوان چاه‌هاي متعدد را حفر و از آن نفت خام استخراج كرد. با حفر هر چاه و آغاز برداشت از آن، علاوه بر كاهش نفت ذخيره شده، انرژي توليدي مخزن نيز كه علت اصلي جريان يافتن نفت به سطح زمين است كاهش مي‌يابد.
بنابراين توليد از هر چاه، هم در محدوده توليدي آن چاه و هم به صورت گسترده‌تري در انرژي كل مخزن تاثيرگذار است. شدت اين تاثير وابسته به مشخصات هر ميدان متفاوت بوده اما در علم مهندسي مخازن مهم‌ترين پارامتري است كه در محاسبات پيش‌بيني حداكثر توليد هر ميدان به آن توجه مي‌شود.
مهندسان مخزن همواره در تلاش هستند تا با استفاده از اطلاعات موجود، ميزان مناسب توليد از هر چاه، مخزن يا ميدان نفتي را به صورتي كه به بهترين حالت ممكن از انرژي توليدي آن استفاده شود، تعيين كنند. اين ميزان توليد بهينه يا سناريوي بهينه توليد، حجم تاسيسات مورد نياز براي توسعه ميدان مانند نوع و تعداد چاه توليدي، تجهيزات انتقال، واحدهاي بهره‌برداري و فرآورش نفت و گاز را مشخص مي‌سازد.
در توسعه ميادين مشترك به دليل عدم اطلاع از پارامترهاي فني و ميزان توليد آن بخش از ميدان كه خارج از تسلط است، پيچيدگي برنامه‌ريزي توسعه ميدان بيشتر مي‌گردد. با پيشرفت تكنولوژي حفاري افقي طي 20 سال گذشته، نگراني از توليد رقبا حتي هزاران متر در داخل مرزهاي جغرافياي كشور افزايش يافته كه خود بر اهميت توليد هر چه زودتر از اين ميادين افزوده است.
ايران ميادين مشترك نفتي متعددي دارد كه در برداشت نفت از آنها با برخي كشورهاي همسايه سهيم (در واقع رقيب) است. كشورهاي همسايه و ميادين مشترك نفتي به شرح زير هستند:
1- عراق: نفت شهر، دهلران، پايدار غرب، آذر، آزادگان، ياران و يادآوران
2- عربستان: اسفنديار و فروزان و بنا بر بعضي مطالعات فارس 1 و فارس 2
3- امارات: مبارك، سلمان، نصرت و فرزام
4- قطر: رشادت
5- عمان: هنگام
اگرچه ميزان و كيفيت نفت اين ميادين و سهم مشاركتي آنها متفاوت است، اما اهميت استراتژيك افزايش توليد از هر يك از آنها و جلوگيري از زيان تاخير و تعلل در توليد از اين ميادين در مقايسه با توليد از ميادين مستقل (كه تمامي توان برداشت از آنها تنها به ايران تعلق دارد) در تمامي آنها مشترك است.
برآورد مي‌شود برداشت عربستان از چهار ميدان نفتي مشترك با ايران، بيش از 10 برابر و برداشت عراق از ميادين مشترك بيش از دو برابر ايران باشد. تاثير اين ميزان توليد توسط رقبا را بر حداكثر توليد مخازن مشترك نمي‌توان با قطعيت مشخص كرد. با اين وجود با قطعيت مي‌توان گفت كه تمامي كشورهاي رقيب، حداكثر توان خود را بر توليد از نقطه صفر مرزي متمركز كرده‌اند.
صف تمام‌نشدني دكل‌هاي حفاري كه توسط شركت‌هاي بزرگ بين‌المللي نفتي در داخل كشور عراق و در نقاط صفر مرزي با ايران برپا شده‌اند، شاهد خاموش اين واقعيت است. بديهي است شرط عقل حكم مي‌كند زودتر از رقيب و شريك! ذخاير انرژي باارزش نفت و گاز تجديدناپذير را از محدوده‌اي برداشت كنيم كه مشترك است. توليد از ميادين مستقل را مي‌توان در فرصت مناسب و با دغدغه كمتر انجام داد.
ميزان ضرر وارده بر كشور در صورت تاخير در توليد از ميادين مشترك سرسام‌آور است.
براي نمونه مي‌توان به وضعيت توليد ميدان آزادگان اشاره كرد. ميدان آزادگان، يكي از بزرگ‌ترين ميادين نفتي ايران است كه در فاصله ۱۰۰ كيلومتري غرب شهر اهواز و در منطقه دشت آزادگان واقع شده است.
اين ميدان در سال ۱۳۷۶ توسط مديريت اكتشاف شركت ملي نفت ايران، در محدوده‌اي به وسعت ۲۰ در ۷۵ كيلومتر، كشف شد. ميدان آزادگان از شمال در مجاورت ميدان مجنون عراق قرار دارد. حجم ذخيره درجاي نفت خام اين ميدان در حدود ۳۳ ميليارد بشكه تخمين زده مي‌شود.
توليد ايران از اين ميدان از سال 1386 با حدود 25000 بشكه در روز آغاز و پس از مدتي به حدود 50000 بشكه در روز و از ابتداي تابستان امسال با راه‌اندازي واحد بهره‌برداري آزادگان شمالي به حدود 120000 بشكه در روز رسيد.
از سوي ديگر توسعه ميدان آزادگان در بخش عربي كه به ميدان نفتي مجنون معروف است توسط شركت رويال داچ شل با سرعت انجام مي‌شود. عراق با همكاري كمپاني‌هاي نفتي بين‌المللي از جمله شركت ملي نفت چين، كار توسعه تاسيسات و استخراج نفت را به سرعت به پيش برده و از شهريور ماه سال ۱۳۹۲ تنها از ميدان مجنون روزانه ۱۷۵ هزار بشكه نفت استخراج مي‌كند و اميدوار است اين ميزان را به زودي به ۴۰۰ هزار بشكه در روز برساند. اگر به دليل توليد بيشتر رقيب عراقي، تنها 1 درصد كمتر از حجم نفت درجاي اين ميدان مشترك توليد نماييم، عدد فاجعه‌بار 300 ميليون بشكه نفت به دست مي‌آيد. با قيمت 40 دلار كنوني براي هر بشكه نفت، زيان حاصله 12 ميليارد دلار خواهد شد!
اين نكته را هم نبايد فراموش كرد كه توسعه ميادين نفتي نمي‌تواند بدون همياري ديگر دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها و انتخاب استراتژي مناسب صورت پذيرد. تعدادي از دلايل توسعه نيافتن ميادين مشترك اساسا به وزارت نفت ارتباطي نداشته و يك «معضل فرادستگاهي» محسوب مي‌شود. از اين جمله مي‌توان به نامشخص بودن رژيم‌هاي حقوقي و جغرافياي سياسي، اقتصادي و عمومي بين دو كشور مجاور، استقبال اندك پيمانكاران خارجي در ورود به ميادين مشترك و محدوديت منابع مالي داخلي اشاره كرد. دلايل هر چه باشد، واقعيت اين است كه موضوع عدم توسعه بهره‌برداري ازميادين مشترك، يك «موضوع ملي» است و در نتيجه همت ملي را مي‌طلبد.