روزهاي سرنوشت‌سازازبكستان
اميرحسن كشاورززاده
اسلام كريموف، رييس‌جمهور ازبكستان بعد از 25 سال سكانداري كشور ازبكستان سرانجام در هفته گذشته در سن
87 سالگي به علت سكته مغزي درگذشت. مرگ اسلام كريموف را مي‌توان سر آغاز كشمكش‌هاي داخلي و سهم خواهي گروه‌هاي مختلف در ازبكستان دانست. در دوره رياست‌جمهوري كريموف، ازبكستان همراه با جو سنگين امنيتي بود كه هر گونه اعتراض را در نطفه خفه مي‌كرد. از حوادث مهم دوره ديكتاتوري كريموف مي‌توان به فاجعه انديجان اشاره كرد. در بامداد 13 مه 2005 ماموران امنيتي ازبكستان واردزنداني در شهر فرغانه از ايالت انديجان شدند و تعدادي از تجار محلي را به جرم افراطي‌گري اسلامي به گلوله بستند. در پس اين حادثه معترضان صلح‌طلب در ميدان اصلي شهر براي اعتراض تجمع كردند اما در جواب، نيرو‌هاي دولتي به روي آنان آتش گشودند و صد‌ها تن را از پاي درآوردند. حال پس از مرگ اسلام كريموف مي‌توان دسته‌هايي كه خواستار قدرت هستند را به چهار گروه تقسيم كرد.
نخستين گروه، اسلام‌گرايان هستند كه عمدتا در شهر‌هاي سمرقند و بخارا به فعاليت مي‌پردازند البته اين امكان بسيار ضعيف است كه يك جريان فكري اسلام‌گرا سكان قدرت را در دست گيرد زيرا اقدامات اسلام كريموف در زمان حكومتش به گونه‌اي بود كه اين گروه‌ها پس از طي يك مسير قهقرايي نقش‌شان كم رنگ شد كه از نمونه اين اقدامات مي‌توان به حوادث انديجان اشاره كرد. علاوه بر اين شرايط منطقه‌اي ازبكستان به گونه‌اي است كه ترس از اسلام‌گرايي افراطي عملا مانعي براي قدرت‌گيري اين گروه‌ها به حساب مي‌آيد.گروه دوم گروه‌هايي هستند كه تمايل به آن دارند كه كشور ازبكستان را همانند گذشته به روسيه نزديك كنند كه عمدتا مركز فعاليت آنها تاشكند، پايتخت ازبكستان است. اين گروه، مخالفان سرسختي چون قزاق‌ها دارد. قزاقستان به عنوان كشور همسايه و رقيب ازبكستان همواره كوشيده كه از پيوند ازبكستان و روسيه جلو‌گيري كند اگر چه خود اسلام كريموف نيز تمايل بيشتري به غرب داشت تا به شرق و مناسبات اقتصادي – سياسي خود را نيز بر پايه روابط به غرب بنا گذاشته بود به طوري كه ازبكستان براي امريكا در آسياي ميانه به يك كشور استراتژيك و اهرمي براي سياست‌هاي امريكا تبديل شده بود.ازبكستان را مي‌توان در منطقه خود تنها كشوري دانست كه با غرب رابطه تنگاتنگي دارد اين در حالي است كه قسمتي از مردم ازبكستان روس هستند كه به يادگار از شوروي سابق بر جاي مانده‌اند و تقريبا تمام مردم ازبكستان زبان روسي را مي‌دانند و در روابط روزمره خود بيشتر از روسي استفاده مي‌كنند تا ازبكي، گروه بعدي گروهي هستند كه به غرب تمايل دارند يا به بياني ديگر مي‌توان آنان را حاميان سياست‌هاي ديكتاتورمآبانه اسلام كريموف دانست. اين گروه كه شامل افراد موثري چون تاتيانا كريموف همسر اسلام كريموف و رستم اينايتوف رييس پليس مخفي ازبكستان است و مي‌توانند نقش موثري در آينده ازبكستان ايفا كنند؛ رستم اينايتوف كسي بود كه با فشار بر اسلام كريموف، گلناره كريموا دختر وي را به دليل فساد مالي محكوم به حبس خانگي كرد.اين نكته نيز حايز اهميت است كه گلناره كريموا، كانديداي به دست گرفتن قدرت در آينده ازبكستان نيز در اين گروه قرار دارد اگرچه با وجود از دست دادن محبوبيتش و نيز داشتن مخالفان سرسختي چون اينايتوف اين امركمي دور از انتظار است. اما گروه آخر را مردم ستمديده ازبكستان مي‌توان تلقي كرد زيرا ممكن است رنج سال‌هاي حكومت اسلام كريموف آنان را به تكاپو وا دارد و آنان را به جرياني وا دارد كه در ازبكستان چندان هم بي‌سابقه نيست. اين امكان وجود دارد كه مردم ازبكستان روزهاي پر تنشي را در آينده نه چندان دور براي خود رقم بزنند و البته يك احتمال ضعيف‌تر هم وجود دارد كه آن، تشكيل گروه‌هاي ميليشيايي با حمايت كشور‌هاي همسايه ازبكستان است. به هر حال ازبكستان آبستن حوادث مهمي است و بايد در روزهاي آتي منتظرخبر‌هاي مهمي از اين كشور باشيم.