آزمايش اتمي كره شمالي؛ مجموعه‌اي از فرصت‌ها و تهديدها
سيدعلي خرم
استاد حقوق بين‌الملل دانشگاه
كره شمالي بامداد ديروز، دومين آزمايش اتمي خود در طول هشت ماه گذشته و پنجمين آزمايش اتمي خويش در طول حيات نزديك به 65 ساله‌اش را انجام داد كه براساس پيش‌بيني‌ها، اين آزمايش بزرگ‌ترين آزمايش يك بمب اتمي توسط كره شمالي بوده است. با انجام پنجمين آزمايش سلاح اتمي از سوي پيونگ‌يانگ، بسياري از كشورها و سازمان‌هاي بين‌المللي به محكوم ساختن اين عمل پرداختند و انتظار مي‌رود آن اقدام موجب تشديد فشارها نسبت به كره شمالي از سوي كشورهاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي شود. آزمايش اين سلاح اتمي در حالي صورت مي‌گيرد كه سلاح اتمي براي كره شمالي به ابزاري براي اعلام هويت و شخصيت او و در واقع، موجوديت در برابر دنياي امروز و به ويژه كشورهاي پيرامون شبه جزيره كره محسوب مي‌شود كه در تمام سال‌هاي گذشته مايل نبوده‌اند و نخواسته‌اند او را مورد شناسايي قرار داده و مشكلاتش را مورد بررسي و حل وفصل قرار دهند. بر اثر تشديد فشارها و اعمال سنگين‌ترين تحريم‌ها عليه پيونگ‌يانگ، كره شمالي در دهه‌هاي گذشته به سخت‌ترين و پيچيده‌ترين بحران‌ها و مشكلات گرفتار شده است و مردم اين كشور در فقر دست و پا مي‌زنند و كشورهايي مانند امريكا نتوانستند عنايت زياد به حل و فصل مسائل و مصائب مردم كره شمالي داشته باشند. در رهگذر اين رهيافت، كره شمالي در طول چند دهه گذشته از سلاح اتمي به عنوان ابزاري براي گفت‌وگو با كشورهاي منطقه و غرب به ويژه امريكا استفاده كرده است. در واقع، پيونگ‌يانگ با انجام اين آزمايش‌ها در برابر دنياي متخاصم بيرون خود قدرت‌نمايي كرده و اين پيام را مي‌دهد كه غرب و منطقه شبه جزيره كره بايد با اين كشور در يك موقعيت احترام متقابل وارد مذاكره شوند. با اين حال، اگرچه كره شمالي همواره اعلام كرده است از سلاح‌هاي اتمي‌اش براي دفاع از خود در برابر حملات غرب استفاده مي‌كند ولي بايد دانست كشوري به دنبال از بين بردن و حمله به كره شمالي از طريق نظامي نيست چرا كه كره شمالي جز براي كره جنوبي طعمه‌اي محسوب نمي‌شود به‌علاوه هرگونه حمله نظامي به كره شمالي مي‌تواند منجر به پرتاب كلاهك‌هاي اتمي از سوي پيونگ‌يانگ به مناطق مختلف دنيا شود و اين مساله مي‌تواند فاجعه‌هاي انساني بزرگي را رقم بزند. در واقع، كشورهايي مانند امريكا تلاش مي‌كنند از رهگذر عدم ارسال كمك‌هاي يك‌جانبه غذايي و اعمال فشارهاي اقتصادي، كره شمالي را مهار كنند و از سويي، با آشنا ساختن مردم اين كشور با پيشرفت‌هاي كره جنوبي، چين و ژاپن تمايلات آنها را براي زندگي در جهان آزاد بيشتر كنند و در واقع نظام كره شمالي را به بن‌بست برسانند. كره شمالي نيز با علم به اين مساله، پيشرفت در عرصه هسته‌اي و ساخت سلاح‌هاي اتمي را به سپري دفاعي تبديل كرده است تا نفوذي به كشورش نشود. به عبارت ديگر، توليد انواع پيشرفته سلاح‌ها و موشك‌هاي اتمي به آخرين سنگر پيونگ‌يانگ تبديل شده است زيرا اگر آنها از اين سلاح برخوردار نباشند، كره شمالي فراموش مي‌شود و مردمش از گرسنگي تلف شده و نظام اين كشور فرومي‌پاشد. با اين حال، آزمايش‌هاي اتمي كره شمالي، مجموعه‌اي از فرصت‌ها و تهديدها براي بازيگران منطقه و فرامنطقه‌اي مهيا ساخته است. به سخني، اين آزمايش از آن جهت فرصت تلقي مي‌شود كه مي‌تواند هم‌گرايي قدرت‌هاي منطقه و فرامنطقه‌اي را فراهم سازد. چين، كره جنوبي، ژاپن و امريكا چهار بازيگر عمده اين منطقه هستند كه هر كدام از آنها اين روزها خطر كره شمالي را بيش از پيش احساس مي‌كنند و در حالي كه با يكديگر رقيب هستند، مي‌خواهند اين تهديد مشترك را دفع كنند و همين موجب مي‌شود تا به اين خاطر با يكديگر همفكري كنند. از سوي ديگر، آزمايش‌هاي كره شمالي از آن جهت تهديد محسوب مي‌شود كه هر زمان اين احتمال وجود دارد كه كلاف از دست رهبر جوان كره شمالي رها شود و يك فاجعه انساني و تاريخي در آن منطقه رخ دهد. مردم منطقه شبه‌‌جزيره كره هم در شرايط كنوني بيش از هر زمان ديگري احساس ناامني مي‌كنند زيرا برداشت‌شان آن است كه حكومت عاقل و مدبري در كره شمالي روي كار نيست و رهبر جوان كنوني اين كشور ممكن است هر لحظه از روي عصبانيت اقدامي را انجام بدهد كه صلح و امنيت جهاني را به خطر بيندازد. با اين حال، با پنجمين آزمايش اتمي كره شمالي، موجي از محكوميت‌ها به راه افتاد. شوراي امنيت سازمان ملل متحد نيز اعلام كرده است در نشستي فوق‌العاده به بررسي اين موضوع خواهد پرداخت اما به نظر نگارنده اين سطور، نه شوراي امنيت سازمان ملل و نه هيچ بازيگر ديگري اقدام خاصي نمي‌تواند بكند. آنها هر اقدامي تاكنون مي‌توانستند صورت دهند، انجام داده‌اند. آنها به صورت نمادين موج محكوميت به راه مي‌اندازند، به صورت نمادين جلسه مي‌گذارند و به صورت نمادين قطعنامه عليه كره شمالي صادر مي‌كنند ولي اين را هم مي‌دانند كه اقدامات‌شان آتش شعله‌ور در حال افزايش خشم كره شمالي را خاموش نمي‌كند. راهي براي حل اين چالش با تداوم بخشيدن روش‌هاي پيشين وجود ندارد. شايد تنها راه كاهش عصبانيت پيونگ‌يانگ باشد. دستيابي به خواست از طريق ارسال كمك‌هاي انسان‌دوستانه به اين كشور و احياي كمك‌هايي كه سابقا از مجاري چين صورت مي‌گرفت و هر كمكي كه منجر به تسكين دردها و كاهش مشكلات كره شمالي مي‌شود، مي‌تواند انجام شود تا پيونگ‌يانگ احساس كند كشورهاي منطقه و كشورهاي غربي حرف‌هايش را شنيده‌اند و مي‌خواهند به مشكلاتش پاسخ دهند. با اين وجود، چين را بايد بزرگ‌ترين بازنده افزايش آزمايش‌هاي اتمي كره شمالي دانست. چيني‌ها در دهه‌هاي گذشته و از زمان تاسيس كره شمالي به اين‌سو، تلاش داشته‌اند تا نقش برادر بزرگ‌تر كره شمالي را بازي كند. در اين راستا، پكن بيشترين كمك‌ها و فداكاري‌ها را براي پيونگ‌يانگ انجام داده‌اند و به همين خاطر، بيشترين تاثيرگذاري را هم بر كره شمالي دارد اما اين مساله موجب نشده است تا كره شمالي هميشه از چين حرف‌شنوي داشته باشد. پيونگ‌يانگ شايد تا 10 سال پيش بيش از امروز به سخنان پكن گوش فرامي‌داد اما از زماني كه علايق چين تغيير يافته و چيني‌ها از قدرت منطقه‌اي ضدغرب به يك قدرت جهاني همكار با غرب تبديل شده‌اند، آنها تلاش مي‌كنند فاصله‌شان را با چين تا حدودي نگه دارند. آنها مي‌بينند كه چين كمونيست ديگر رقيب ايدئولوژيك غرب نيست بلكه از نظر اقتصادي در حال رقابت با آنهاست و در بسياري از موارد با غرب شراكت و همكاري دارد. در همين راستا، چيني‌ها نيز با گذشت زمان نگاه‌شان به رابطه با كره شمالي نيز همانند پيونگ‌يانگ عوض شده است. قبلا چين سعي مي‌كرد خود را دروازه ورود به كره شمالي نشان دهد اما اينك آنها مي‌بينند كه قدرت‌گيري بيشتر پيونگ‌يانگ هم به ضرر آنهاست. از سويي، از جانب كره شمالي احساس خطر مي‌كند و از طرفي فشارهاي غرب بر خود را احساس مي‌كند زيرا چين در طول سال‌هاي گذشته همواره از مخالفان استقرار سامانه‌هاي موشكي در مناطقي چون كره شمالي و ژاپن بوده است. اينك چين تواني براي مخالفت با امريكا براي استقرار آن سامانه‌ها ندارد و امريكا با استقرار آن سامانه‌ها مي‌تواند يك تير را به دو نشان بزند؛ هم از سويي، موشك‌هايش كره شمالي را نشانه بگيرند و هم در صورت لزوم سامانه موشكي چين را تحت كنترل قرار دهد كه اين خلاف استراتژي نظامي چين است.