ديداري غيررسمي غيرمنتظره و پشت درهاي بسته

سارا معصومي

تركيه اين روزها رسم ميزباني را بيش از هر بازه زماني ديگري در چندسال اخير به جا مي‌آورد. سياستمداراني كه پس از كودتاي 15 جولاي در اين كشور ترجيح دادند اجازه ته نشيني حوادث را بدهند و منتظر بمانند تا گرد و غبارها بخوابد اكنون يكي پس از ديگري راهي آنكارا مي‌شوند. ار بوريس جانسون، وزير امور خارجه انگلستان كه در آنكارا تلاش كرد از حمايت لندن از دولت مركزي در تركيه در كودتاي نافرجام يونيفورم پوش‌ها سخن بگويد تا وليعهد عربستان، محمد بن نايف كه طبق برنامه‌ريزي‌ها بايد امروز يا فردا به آنكارا برسد. علاوه بر اين رسانه‌هاي تركيه اعلام كردند، «ولاديمير پوتين»، رييس‌جمهوري روسيه قرار است 11 اكتبر به تركيه سفر كند. هرچند كه به نظر مي‌رسد تاريخ دقيق اين سفر مشخص نباشد اما به هرحال رسانه‌هاي روسي مي‌گويند كه رييس‌جمهور اين كشور در ماه اكتبر پاسخ حضور اردوغان در روسيه پس از كودتاي نافرجام را خواهد داد.
سه ساعت رايزني پشت درهاي بسته
در حالي كه امريكا و اروپا تلاش مي‌كنند فاصله خود با دولت رجب طيب اردوغان را كه تا حدودي از تعلل آنها در محكوم كردن كودتا دلخور است كم كنند، رييس دستگاه ديپلماسي ايران بهتر از ساير همتاهاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي خود اين رابطه را مديريت كرده است. محمد جواد ظريف كه شب كودتاي 15 جولاي در تركيه نخوابيد و اتفاق‌هاي اين كشور را لحظه به لحظه رصد كرد و به نخستين مقام رسمي كشوري همسايه بدل شد كه از دموكراسي در برابر كودتا در تركيه حمايت كرد، در مسير بازگشت از نشست مجمع عمومي سازمان ملل نيويورك، توقفي كوتاه در آنكارا داشت. اين سفر در حقيقت دومين سفر محمد جواد ظريف به تركيه در هفته‌هاي پس از كودتا بود. ديدار با مولود چاووش‌اوغلو، وزير امور خارجه و بينالي ييلدريم، نخست‌وزير تركيه، هدف اصلي اين سفر اعلام شد. گسترش روابط و همكاري‌هاي دوجانبه سياسي، فرهنگي و اقتصادي نيز در زمره سوژه‌هايي بودند كه در اين رايزني مورد بحث و بررسي قرار گرفتند. سوژه‌هاي اين ديدار و رايزني اصلا خبري نشده اما به نظر مي‌رسد كه مساله سوريه اصلي‌ترين محور بوده است و البته قابل پيش‌بيني است كه عربستان نيز يكي از گزينه‌هاي روي ميز در اين مذاكرات بوده است. ظريف به مدت بيش از سه ساعت با همتاي تركيه‌اي خود مولود چاووش اوغلو ديدار داشت و سپس در كاخ چانكايا با بينالي ييلدريم گفت‌وگو كرد. ظريف و همتاي ترك وي چاووش اوغلو در چند هفته گذشته، هم در تهران و هم آنكارا و حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل متحد با هم ديدار داشته‌اند. هرچند كه مدت زمان حضور ظريف در آنكارا و همتاي وي در تهران كمتر از يك روز بوده است اما فاصله زماني اين ديد و بازديدها نشان مي‌دهد كه تركيه و ايران در حال غباررويي از رابطه در حوزه مسائل منطقه‌اي و تلاش براي تشريك مساعي با توجه به نقطه‌نظرهاي مشترك هستند. علاوه بر محمد جواد ظريف، معاون عربي و آفريقاي وزارت امور خارجه نيز در 2 شهريور ماه سفري به آنكارا داشت و در اين سفر با اميد يالچين، معاون منطقه‌اي وزارت امور خارجه تركيه درباره تحولات منطقه‌اي و افزايش همكاري‌هاي دو كشور با هدف حل سياسي و مسالمت‌آميز بحران‌هاي جاري در منطقه رايزني و گفت‌وگو كرد.
توسعه مناسبات با ايران
در راس برنامه عمل دولت آنكارا
« تركيه توسعه مناسبات با كشور همسايه ايران را در برنامه عمل دولت متبوع خود قرار داده است.» اين جمله را بينالي ييلدريم، نخست‌وزير تركيه در ديدار صبح روز گذشته با محمدجواد ظريف بر زبان آورد. به گزارش ايرنا، ييلدريم با اشاره به سومين نشست شوراي عالي همكاري‌هاي راهبردي ايران و تركيه كه در فروردين ماه گذشته در آنكارا به رياست روساي جمهوري دو كشور برگزار شد، بر اهميت اقدامات عملي در خصوص تصميمات اتخاذ شده در اين شورا تاكيد كرد و گفت: تركيه در اين راستا خواستار توسعه همكاري‌هاي دو طرف در زمينه‌هاي مختلف از قبيل انرژي، تجارت، حمل و نقل و ارتباطات است.  ظريف نيز در اين ديدار گفت: ايران خواستار ادامه تماس نزديك و توسعه مناسبات با تركيه است و در اين زمينه اراده سياسي وجود دارد.
چكش‌كاري‌هاي يك رابطه قديمي
سفر ظريف به آنكارا در حالي كه همه در تهران انتظار حضور وي پس از قريب به سه هفته نبود در وزارت امور خارجه به دليل شركت در نشست جنبش عدم تعهد در ونزوئلا، همراهي با رييس‌جمهور در سفر به كوبا و شركت در مجمع عمومي سازمان ملل متحد را مي‌كشيدند، بازتاب‌هاي بي‌شماري در رسانه‌هاي محلي تركيه داشت. در حالي كه آنكارا خود را طبق برنامه براي ديدار با محمد بن نايف، وليعهد عربستان در روزهاي 29 و 30 سپتامبر مهيا مي‌كرد، خبر رسيد كه هواپيماي ظريف به آنكارا رسيد. سوژه‌اي فوري براي محافل خبري و رصدهاي ديپلماتيك در سطح منطقه‌اي. تركيه در چندهفته اخير تحركات جديدي را در حوزه سوريه آغاز كرده است و برخي منابع خبري مي‌گويند كه هرچند اين كشور عمليات پر سر و صداي سپر فرات را در شمال سوريه پيش مي‌برد اما عملا با حضور كوتاه يا ميان مدت بشار اسد در قدرت كنار آمده است. همزمان رابطه تركيه با امريكا نيز به دليل اختلاف‌هايي بر سر رابطه با كردهاي سوريه و همچنين عمليات سپر فرات و البته حضور فتح‌الله گولن، روحاني مخالف اردوغان در امريكا شكرآب شده است و روسيه در اين ميان تلاش مي‌كند تركيه را به خود نزديك كند. تا پيش از اين روسيه و ايران مقابل تركيه در پرونده سوريه بوده‌اند و اين در حالي است كه با توجه به سطح تماس‌هاي بي‌شمار مقام‌هاي اين سه كشور با هم در چندهفته اخير، ناظران به دنبال درك اين سوال هستند كه كدام يك از اين سه گزينه در حقيقت با مواضع اوليه خود در قبال پرونده سوريه و همچنين سرنوشت بشار اسد فاصله گرفته‌اند. تركيه همچنان خواهان برقراري منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوريه است و اين در حالي است كه روسيه و ايران علاوه بر متحدان تركيه در ناتو مخالف چنين سيستمي براي حل بحران سوريه هستند. روزنامه حريت چاپ تركيه در اين خصوص مي‌نويسد: با وجود تمام اختلاف‌ها، تهران و آنكارا هر روز تلاش مي‌كنند تا استحكام رابطه دوجانبه را قوت بيشتري ببخشند. در همين راستا علي لاريجاني، رييس مجلس ايران نيز در روزهاي 17و18 اكتبر سفري به تركيه خواهد داشت.
عربستان به دنبال خريد تركيه
اگر همه‌چيز طبق برنامه پيش برود «محمد بن نايف» وليعهد عربستان بايد امروز و فردا (۸ و ۹ مهرماه) را در تركيه بگذراند. روزنامه سعودي «عكاظ»، در اين خصوص نوشته است: وليعهد سعودي قرار است در اين سفر با «رجب طيب اردوغان» رييس‌جمهور و «بينالي ييلدريم» نخست‌وزير تركيه ديدار و پيرامون روابط دوجانبه و نيز تحولات منطقه، موضوع تروريسم و اوضاع سوريه گفت‌وگو كند. البته مسائل سياسي تنها انگيزه محمد بن نايف از حضور در تركيه نيست و وي براي بررسي فرصت‌هاي مشاركت شركت‌هاي تركيه‌اي در بازار عربستان و افزايش مبادلات تجاري بين دو كشور با مسوولان شركت‌هاي بزرگ تركيه ديدار خواهد كرد. هم‌اكنون بيش از ۷۰۰ شركت سعودي بيش از دو ميليارد دلار در طرح‌هاي تجاري تركيه سرمايه‌گذاري كرده‌اند. اين ديد و بازديد در حالي صورت مي‌گيرد كه بن نايف پيش از اين نيز روز پنجشنبه گذشته در حاشيه هفتاد و يكمين مجمع عمومي سازمان ملل متحد در نيويورك با رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه ديدار و گفت‌وگو كرده بود. ديداري كه در آن آخرين تحولات منطقه خاورميانه و نيز مناسبات دوجانبه بين رياض و آنكارا و همكاري‌هاي دو كشور در زمينه‌هاي مختلف از جمله موضوعات امنيتي مورد بحث و بررسي قرار گرفت. العربيه اين سفر را فرصتي براي تعميق روابط خوانده است. يك مقام مسوول در دفتر نخست‌وزيري تركيه همچنين تاكيد كرده است كه مقام‌هاي تركيه در اين سفر با محمد بن نايف در خصوص توافقنامه تجارت آزاد ميان تركيه و كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس هم رايزني‌هايي خواهند داشت. گفته مي‌شود كه دولت تركيه تا پايان سال جاري ميلادي از طرح‌ها و برنامه‌هايي رونمايي خواهد كرد كه در سايه آن عربستان و ساير كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس به سمت سرمايه‌گذاري در تركيه حركت خواهند كرد. تركيه در چندسال اخير به دليل مسائل امنيتي و وقوع حملات تروريستي پراكنده در اين كشور با نزول ميزان سرمايه‌گذاري و همچنين حضور توريست روبه‌رو بوده است. پيش از اين نيز در ابتداي ماه سپتامبر، عادل‌الجبير نخستين سفر خود به تركيه در روزهاي پساكودتاي نافرجام در اين كشور را انجام داد. در كنفرانس خبري كه در آن تاريخ ميان عادل الجبير و چاووش اغلو انجام شد الجبير ادعا كرد كه رياض و آنكارا در پرونده‌هاي سوريه، عراق و يمن مواضع كاملا يكساني با هم دارند. اين اظهارات در حالي مطرح مي‌شود كه تركيه به دليل همجواري با سوريه و عراق تاكنون بيش از عربستان از اين بحران صدمه ديده است و از سوي ديگر مساله كردي نيز براي ترك‌ها يك تهديد امنيتي به حساب مي‌آيد و تمام اين دغدغه‌ها منجر به تفاوت رويكرد تركيه و عربستان در قبال پرونده سوريه و عراق و حتي يمن مي‌شود. به نظر مي‌رسد كه با توجه به شكست‌هاي عربستان در پرونده‌هاي سوريه، يمن و عراق، اكنون اين كشور تلاش مي‌كند با سوءاستفاده از اوضاع نه چندان بسامان اقتصادي تركيه از برگ همكاري‌ها و مشاركت‌هاي تجاري و اقتصادي براي همراه كردن تركيه با خود در مسائل منطقه‌اي استفاده كند. اين تلاش‌ها در حالي صورت مي‌گيرد كه عربستان به واسطه پرونده يمن تحت شديدترين فشارها از سوي مجامع حقوق بشري قرار دارد و وضعيت اين كشور در كنگره امريكا نيز به دليل اصرار نمايندگان و سناتورها براي تصويب لوايح در خصوص محكوميت عربستان در ماجراي 11 سپتامبر بسيار نابسامان است. هرچند كه تركيه اخيرا تصميم كنگره امريكا مبني بر امكان درخواست غرامت خانواده‌هاي قربانيان حادثه 11 سپتامبر از عربستان را محكوم كرده اما ترك‌ها در برخورد با رياض به خصوص پس از تعلل عربستان در مواجهه با كودتاي نافرجام 15 جولاي دست به عصاتر برخورد مي‌كنند.