دكتر محسنيان‌راد، استاد ارتباطات
به كتاب سواد رسانه‌اي انتقاد كرد
آموزش «سواد رسانه‌اي»
در مدارس پر‌حاشيه شد
اعتماد| چندي است كه وزير آموزش و پرورش در كنفرانس‌هاي خبري و سخنراني‌هاي خود به مناسبت آغاز سال تحصيلي، به چاپ چند عنوان كتاب درسي جديد و افزوده شدن درس‌هاي جديد به ساعات مدارس خبر مي‌دهد: «انسان و محيط‌زيست»، «سلامت و تندرستي» و «سواد رسانه‌اي» حالا با توزيع اين كتاب‌ها در مدارس و فراهم شدن فرصتي براي ورق زدن اين كتاب‌ها، تا اينجا كتاب سواد رسانه‌اي توانسته است نظرات را به سوي خودش جلب كند، نظراتي كه البته چندان مثبت نيستند.
در تازه‌ترين شماره ماهنامه مديريت ارتباطات، مهدي محسنيان راد، استاد ارتباطات در يادداشتي با عنوان «اگر فرزند دبيرستاني داشتم!» به نقد كلي اين كتاب درسي پرداخته است: «اخيرا كتاب «تفكر و سواد رسانه‌اي» را فرستادند كه ببينم. آن را تورق و فكر كردم اگر فرزند دبيرستاني داشتم مجبور بودم به او بگويم كه كتاب را آن‌گونه خوب بخواند كه نمره‌اي عالي بگيرد. چون در كشوري زندگي مي‌كند كه از ديرباز نظام آموزش و پرورش آميخته به پروپاگانداي حكومتي آن چنان بوده كه فرزندان اين آب و خاك بايد هر چه در دبيرستان‌ها تدريس مي‌شد مي‌خواندند و امتحان مي‌دادند... اما پس از امتحان كتاب تفكر و سواد رسانه‌اي را جلويش باز مي‌كردم و اين جمله را از همان صفحات نخست كتاب نشانش مي‌دادم كه مي‌گويد: «عبارت سواد رسانه‌اي نخستين بار به وسيله فردي به نام مارشال مك‌لوهان (1965) استفاده شد.» بعد توضيح مي‌دادم اين آدمي كه كتاب به گونه‌اي تحقيرآميز او را «فردي» ناميده و اسم و عنوان كاملش -هربرت مارشال مك‌لوهان- را تقليل داده است، يكي از نظريه‌پردازان بزرگ قرن بيستم در حوزه ارتباطات است. او همان پروفسور كانادايي است كه در سال 1964 اصطلاح «سواد رسانه‌اي» را هنگامي ابداع و مطرح كرد كه از يك نظريه بسيار مهم‌تر سخن مي‌گفت و آينده‌اي را ترسيم مي‌كرد كه آن را «دهكده جهاني» ناميد. بعد با تورق بيشتر كتاب، او را متوجه مي‌كردم كه جز همان يك بار، ديگر هرگز به نام آن «فرد» اشاره نشده است. سپس، با تاسف برايش توضيح مي‌دادم همان‌طور كه تلويزيون ما تنها تلويزيون در سطح جهان است كه آلات و ادوات موسيقي را نشان نمي‌دهد، اكنون كتاب سواد رسانه‌اي رسمي در مدارس ما نيز تنها نمونه‌اي است در جهان كه حتي يك‌بار اصطلاح «دهكده جهاني» را به كار نبرده است.»
چندي پيش هم دبير سايت «صداي معلم» با اشاره به افزوده شدن اين واحد درسي جديد به برنامه درسي مدارس دو سوال را در خصوص تاليف و تدريس اين كتاب در مدارس مطرح كرده بود. در يادداشت مهدي خليلي آمده بود: ««تفكر و سواد رسانه‌اي » از مهر 95 وارد متون درسي شده و قرار است براي دانش‌آموزان مقطع دوم دبيرستان تدريس شود. البته اين فرصت خوبي است كه در آموزش و پرورش براي ارتقاي سواد رسانه‌اي ايجاد شده تا دانش‌آموزان در عصر رسانه به ساختار و ماهيت و كاركرد رسانه‌ها آشنا شده و اين آشنايي بر سواد رسانه‌اي دانش‌آموزان اثر گذار باشد. اما اين مهم زماني ميسر مي‌شود كه عوامل و شرايط براي تحقق آموزش مناسب باشد. » او سپس نخستين سوال خود را البته همراه با جواب خود مطرح كرده است: «مولف يا مولفان كتاب چه كساني هستند؟ به نظر مي‌رسد كتاب توسط گروه مولفان و با سرپرستي خانم دكتر ميترا دانشور نوشته شده است. در واقع نويسنده اصلي كتاب ميترا دانشور است. اما پرسش اصلي اين است: آيا خانم دكتر ميترا دانشور سوابق رسانه‌اي داشته‌اند؟ از وي چند مقاله يا كتاب يا پژوهش در زمينه رسانه و مطبوعات چاپ شده است؟ جست‌وجوي نگارنده ره به جايي نبرد جز اينكه وي در دفتر تاليفات كتاب درسي است و در سال 1392 دكتراي رشته برنامه‌ريزي آموزش از راه دور از دانشگاه پيام نور اخذ كرد. وي كتاب تفكر و پژوهش پايه ششم ابتدايي را نوشت و حالا به سراغ دوره متوسطه و درس سواد رسانه‌اي آمده است. » دومين سوال نويسنده يادداشت اين است: «كتاب قرار است توسط چه كساني تدريس شود؟» او در پاسخ به پرسش خود توضيح داده است: «در خوش‌بينانه‌ترين وضعيت اين كتاب توسط معلمان علوم اجتماعي يا علوم انساني تدريس شود، اما پرسش اين است كه معلمان علوم اجتماعي تا چه اندازه با مسائل رسانه و دنياي مطبوعات آشنا هستند؟ معلماني كه فقط دو واحد درسي در دوران تحصيلي گذرانده‌اند. واقعيت اين است كه بسياري از معلمان سال‌هاست كه روزنامه نمي‌خرند و كتابي نمي‌خوانند و تنها عرصه فعاليت رسانه‌اي معلمان حضور در تلگرام و فيس‌بوك و وايبر است. از سوي ديگر، هنوز آموزش ضمن خدمتي هم براي معلمان در راستاي آشنايي با سواد رسانه‌اي برگزار نشده است»