در گفت‌وگوي «اعتماد» با رييس اداره انجمن اوليا و مربيان شهر تهران عنوان شد
انجمن اوليا و مربيان
نيازمند تغيير نگرش‌ها است
گروه مدرسه
حدود 13 ميليون 500 هزار دانش‌آموز در 107 هزار واحد آموزشي مشغول تحصيل هستند و بايد در يك سال تحصيلي يعني از اول مهر 95 تا آخر شهريور 96 تحت نظام رسمي آموزش وپرورش خدمات آموزشي و پرورشي را دريافت كنند. اين دانش‌آموزان يكسال از بهترين مقطع عمر خود يعني كودكي و نوجواني خود را در اختيار تيمي از سياستگذاران، تصميم‌گيران، كارشناسان، برنامه‌ريزان و مجريان قرار مي‌دهند تا در مسير كشف و شكوفايي استعداد‌هاي آنها گام‌هايي برداشته شود.
در ساختار نظام آموزشي ما براي نقش‌آفريني دانش‌آموزان شوراي دانش‌آموزي پيش‌بيني شده است و براي ايفاي نقش والدين انجمن اوليا و مربيان قرار دارد كه جايگاه و نقش شوراي دانش‌آموزي در جاي خود و مناسبت مربوطه نيازمند بحث و بررسي جدي است اما به مناسبت هفته پيوند و برگزاري انتخابات انجمن‌هاي مدارس در هفته آخر مهرماه بر آن شديم، نگاهي به اين نهاد ديرپا بيندازيم و ببينيم آيا در اين فرهنگ مشاركت‌گريز و مشاركت‌ستيز و ساختار متمركز با گذشت بيش از 60 سال از عمر اين نهاد توانسته مشاركت اوليا را در فرآيند نظام آموزشي ارتقا دهد؟
به همين منظور گفت‌وگويي انجام داديم با كامياب صدر، رييس اداره انجمن اوليا و مربيان آموزش و پرورش شهر تهران كه اين گفت‌وگو را در معرض نقد و نظر مخاطبان صفحه مدرسه اعتماد قرار مي‌دهيم.
نهاد انجمن اوليا و مربيان يك پيشينه حدودا ۶۰ساله دارد و در اين مدت كاركردها و‌رويكردهاي آن دچار تغييراتي شده است،آخرين تغييرات با چه نگرشي و‌به چه منظور صورت گرفته است؟
بله درست مي‌فرماييد كشور ما هنوز ساختار دولتي دارد. طبق آخرين مصوبه شوراي اداري وزارت آموزش وپرورش شش ماه قبل بايد تشكيلات آن غيردولتي مي‌شد كه فرآيند آن درحال اجرا است درقانون آيين‌نامه اجرايي مدارس انجمن اوليا و مربيان يكي از پنج ركن مدرسه است.
با همين ساختار دولتي چه رويكردي و‌چه كاركردهايي بر اين نهاد دولتي تاكنون حاكم بوده است؟
حركت درجهت تحقق مشاركت، حضور هرچه بيشتر و نظارت والدين در تصميم‌گيري و تصميم‌سازي‌هاي آموزشي و پرورشي برنامه مدارس درطول يكسال تحصيلي، رويكرد اين نهاد بوده و ازجمله كاركردهاي آن تقويت رابطه خانه و مدرسه، آموزش خانواده، نظارت بر امور مالي مدرسه، اجراي مصوبات شوراي انجمن مدرسه، توسعه مشاركت آموزشي، پرورشي و مادي، ساماندهي سرويس دانش‌آموزان مدرسه، برگزاري جلسات عمومي و اجراي انتخابات انجمن‌ها، تشكيل كارگروه‌هاي تخصصي آموزشي، پرورشي و توسعه مشاركت‌ها در ذيل شوراي انجمن مدرسه و پيگيري مشكلات خانواده‌ها و تسهيل فرآيند مديريت مدرسه وكمك به نزديك شدن خواسته‌هاي والدين ومربيان مدارس است.
اين نهاد به چه ميزان در اين راستا موفق بوده است؟
اگر امروز مدارس ما و مديران ما به‌رغم چالش‌هاي مالي پيشرو و مشكلات متعدد كمبود نيروي انساني متخصص با حداقل بحران و مشكل در مديريت فضاهاي آموزشي خود روبه‌رو هستند، اين نتيجه عملكرد موفق انجمن‌هاي اوليا و مربيان درسطح مدارس است.
يعني شما در بخش تامين فضاي آموزشي نقش انجمن‌ها را موفق ارزيابي مي‌كنيد و اگر موفقيتي در اين زمينه بوده سهم اين نهاد را پر رنگ ارزيابي مي‌كنيد و اگر هم جايي در اين زمينه كمبود‌هايي وجود دارد نشانه ضعف انجمن‌ها مي‌دانيد؟ آيا اسناد و آمار قابل اتكايي براي اين ادعا وجود دارد؟
درشرايط فعلي بالاي 90 درصد بودجه سالانه دستگاه آموزش و پرورش صرف پرداخت حقوق و هزينه‌هاي پرسنلي مي‌شود. قطعا كمك خيرين مدرسه‌ساز درتوسعه فضاهاي آموزشي بسياري از مشكلات را براي دولت حل كرده است مشاركت مالي والدين رقمي نزديك 120ميليارد تومان و مشاركت تخصصي والدين و خيرين چيزي حدود 116ميليارد تومان درسال بوده كه رقم قابل توجهي است البته اين رقم در مقايسه با ميزان نياز مدارس درتوسعه و تجهيز فضاهاي آموزشي كل كشور رقم خوبي است، ولي كافي نيست.
عملكرد خيرين مدرسه‌ساز چقدر مربوط و متاثر از نقش انجمن اوليا و مربيان است؟
قطعا خيرين مدرسه‌ساز طيفي از والدين مدارس ما هستند. مستحضريد والدين ذي‌نفعان اصلي دريافت‌كننده خدمات آموزشي و پرورشي مدارس‌اند. لذا انجمن‌ها مي‌توانند پل ارتباطي خوبي ميان خيرين و مدارس و خانواده‌ها باشند انجمن‌ها حلقه واسط و واصل خيرين و مدارسند.
در ساير جنبه‌ها غير از تامين فضاي آموزشي عملكرد انجمن‌ها را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
تجربه كاري به بنده نشان داده مدارس موفق ما مدارسي هستند كه از توان فكري، مهارتي و تخصصي خانواده‌ها حداكثر بهره‌گيري را مي‌برند. انجمن‌ها مي‌توانند حكم اتاق فكر رابراي مديران مدارس ايفا كنند. دراين زمينه ياد آن بيت شعر معروف سهراب سپهري مي‌افتم. چشم‌ها را بايد شست، جور ديگر بايد ديد. مديران مدارس ما نبايد انجمن‌ها را رقيب خود فرض كنند. حضور انجمن‌ها اگردر مدارس جدي گرفته شود ومديران ما بتوانند با مشاركت خانواده‌ها فرآيند تربيت را رقم بزنند قطعا نظام تعليم وتربيت ما بيمه خواهد شد. ارتباط وتعامل انجمن‌ها با شوراي معلمان مدرسه با هدف توسعه آموزشي در جهت پيگيري كلاس‌هاي فوق برنامه ضروري است. تعامل انجمن‌ها براي برنامه‌ريزي جهت پيگيري آسيب‌هاي اجتماعي و مسائل پرورشي مدارس يك نياز ضروري امروز مدارس ما است. ارايه مشاوره به خانواده‌ها در تمام زمينه‌ها و مراقبت از سلامت روان دانش‌آموزان مدرسه با نظارت وبرنامه‌ريزي انجمن اولياي مدرسه نيز ضروري است. ايجاد فضايي شاد و پويا در مدارس حضور فكري، علمي، پژوهشي، تربيتي والدين را در اجراي موفق برنامه‌هاي مدارس رامي طلبد.
بله مواردي كه گفتيد معطوف به بايد‌ها و اگرها است. منظور من اين است كه در حال حاضر ما ۱۰۷هزار واحد آموزشي داريم كه بايد براي هر واحد آموزشي يك انجمن اوليا و مربيان تشكيل شود مي‌خواهيم ببينيم در سال‌هاي گذشته اين انجمن‌ها چقدر موفق بوده‌اند و چه ميزان ناموفق بوده‌اند تا تجربه و دلايل موفقيت يا شكست را به انجمن‌هاي سال تحصيلي جديد منتقل كنيم؟
در سال گذشته درتهران 4137 شوراي انجمن اوليا و مربيان وبالغ بر 13000كارگروه درسطح مدارس تشكيل شد. در ستاد و مناطق ما حدود20شوراي مركزي انجمن با400 عضو شكل گرفت.
بله اين يك ظرفيت بالقوه‌اي است كه مي‌خواهيم بدانيم از اين ظرفيت چقدر استفاده شده و خروجي آن چه بوده است؟
موفقيت انجمن‌ها منوط به مطالبه خانواده‌ها وپشتيباني اداري وقانوني است، بالقوه نيست بالفعل است. آماري كه دادم اتفاق افتاده. آنچه دغدغه بنده وشما هست، اين موضوع است كه آيا ازسوي نظام آموزشي ما انجمن‌ها جدي گرفته مي‌شوند يا نه؟ درپاسخ بايد بگويم درنيمه راهيم. بايد نظارت بر مدارس وارزيابي ازعملكرد مديران مدارس را جدي بگيريم. امسال اين نظارت ازسوي بنده در شهر تهران و تمايل اداره‌كل آموزش وپرورش شهرتهران به پويا شدن ساختار فعلي بارها ازطريق رسانه‌ها اعلام شده است.
خوب اگر بپذيريم كه انجمن‌ها تا عملكرد مورد انتظار فاصله زيادي دارند حال بحث مي‌رود بر سر دلايل اين فاصله و ناكارآمدي كه در سه دسته كلي مي‌شود ساختاري، مديريتي و‌اجرايي آنها را تقسيم‌بندي كرد، به نظر شما كدام دسته از اين عوامل براي بازنگري اولويت دارند و چرا؟
در بحث انتخابات انجمن‌ها امسال، حضور ناظرين و معرفي آنها به مدارس واداره كل باابلاغ الزامي بود. طراحي تعرفه واحد ممهور به انجمن منطقه الزامي بود. ارايه گزارش منطقه از برگزاري انتخابات به اداره كل الزامي بود. در ستاد هم نماينده اوليا عضو كارگروه ماده 18وشوراي آموزش وپرورش هستند و مقدم بر سه دسته كلي مورداشاره تغيير نگاه است كه ابتدا بايد شكل بگيرد. تغيير نگاه در نظام مديريت آموزشي و پرورشي فعلي ما، تمايل براي به بازي گرفتن انجمن‌ها در فرآيند اجرايي وتصميم‌سازي مدارس، مديريت دولتي متمركز درمقابل هرگونه دخالت و مشاركت غيردولتي كمي هراس و مقاومت دارد البته اين روند باحضور دولتمردان دولت اميدوتدبير كه عموما سبقه غيردولتي دارند درحال اصلاح است.
شما از ضرورت تغيير نگرشي سخن مي‌گوييد كه به درستي هم سرچشمه خيلي از تغييرات ديگر از جمله ساختار، مديريت و اجرا خواهد بود؛ نگرشي كه از يك سو تاكيد بر تمركزگرايي و رويكرد غيرمشاركتي دارد و نگرشي كه كاهش تمركز و مشاركت را ضروري مي‌داند، به نظر شما از كجا و چگونه اين تغيير بايد ايجاد شود؟
بله درست مي‌فرماييد. ابتدابايد بپذيريم كه ظرفيت‌ها و امكانات سازمان‌ها و نهادهاي دولتي محدود است. بودجه دولت هم باتوجه به شرايط مختلف مثل تورم، تحريم و... امكان انقباضي شدن را دارد. پس درگام اول بايد از نيروي انساني شروع كنيم. افرادي كه به مشاركت گرفتن ومشاركت دادن خانواده در فرآيند تعليم وتربيت اعتقاد ندارند يا سوابق كاري آنهاعكس آن را نشان مي‌دهد نبايد در سيستم آموزشي به عنوان مدير منصوب شوند. در دانشگاه تربيت معلم هم بايد دروس مديريتي توسط معلمان گذرانده شود، همچنين درنظام ارزشيابي مديران مدارس امتياز قابل توجهي براي مديران موفق به جذب مشاركت‌ها گنجانده شود.
فرض كنيد از وزير گرفته تا مدير مدرسه همه افراد با نگرش و رويكرد مشاركتي گمارده شوند به نظر شما نخستين مانعي كه در مسير كار آمد شدن انجمن اوليا و مربيان اين افراد با آن مواجه خواهند شد چه خواهد بود و چگونه بايد آن را رفع كرد؟
تعريف سازوكار نظارتي به‌طور مستمر از سوي والدين گرامي و هدايت اين سازوكار توسط مديران ارشد و بالايي ساختاراداري آموزش وپرورش براي رسيدن به تحقق اهداف انجمن‌ها ضروري است.
به نظر مي‌رسد علاوه بر زمينه‌سازي از طريق نيروي انساني مشاركت محور و‌تهيه ساختار مشاركتي و پيش بيني فرآيند نظارت، فرهنگ‌سازي در ميان اوليا هم ضروري است چرا كه با همين شرايط موجود در مناطقي كه فرهنگ مشاركتي اوليا بالاتر است ما شاهد انجمن‌هاي فعال و تاثيرگذار هستيم، آيا اينطور نيست؟
قطعا هرگونه كار مشاركتي و شورايي اگر در اسناد و قوانين تعريف نشده باشد و پشتوانه نداشته باشدموجب تزاحم آرا و اختلاف مي‌شود. تاريخ كشورما نشان داده ما دركارهاي جمعي مانند فوتبال موفق نبوده‌ايم بله قطعا. اوليا ولي‌نعمتان ما هستند. همه تلاش مسوولان آموزش وپرورش هم براي ارايه خدمات آموزشي پرورشي مطلوب‌تر به خانواده‌ها است. هرچقدر والدين ما خودرا نسبت به آينده وسرنوشت فرزندان‌شان مسوول‌تر بدانند قطعا سطح مطالبه و مشاركت آنها بيشتر خواهد بود البته در امر فرهنگ‌سازي نقش اصحاب رسانه خيلي مهم وتاثيرگذاراست.
با همين شرايط موجود براي انجمن اوليا و مربيان سال تحصيلي جاري چه توصيه‌هايي داريد تا با عمل به آنها بتوانند موفق شوند؟
حضور پرشور و پررنگ خانواده‌ها در انتخابات انجمن‌ها وجدي تلقي كردن شوراي انجمن اوليا و مربيان مدرسه، حضوردر جلسات آن جهت مطالبه خواست‌هاي معقول والدين، ارتباط با كارشناس مسوولان انجمن مناطق، تعامل و حضور درجلسات شوراي اداري مدارس با مدير مدرسه، استفاده از اهرم نظارت برشوراي مالي مدارس وتاكيد بر مطالبه گزارش عملكرد و بيلان كاري ازمديران مدارس وتلاش براي آشنا شدن با قوانين جاريه و وظايف تعريف شده براي انجمن‌ها ومطالبه آنها از نظام آموزشي از جمله مواردي است كه در صورت توجه جدي اوليا مي‌تواند نقش و جايگاه اين نهاد را با همين شرايط موجود قدري ارتقا دهد.
ضمن سپاس از شما به خاطر پذيرش اين گفت‌وگو در پايان اگر مطلبي در اين زمينه خطاب به مديران مدارس و معلمان داريد بفرماييد.
مقام معظم رهبري سياست‌هاي كلي خانواده رادر 13/6/95 در16بندابلاغ فرمودند. باعنايت به دغدغه‌هاي ايشان بحث آسيب‌هاي اجتماعي و تهاجم فرهنگي به كانون خانواده موضوع مهم وجدي نظام جمهوري اسلامي ايران تلقي مي‌شود. همه بايد بكوشيم تا ارتباط وتعامل نهاد خانه ومدرسه بيشتر شود. مديران مدارس و معلمان ما در شكل‌گيري اين هدف بزرگ يعني پيوند اوليا و مربيان و بالاخص اعتلاي كاركردهاي خانواده، نقش بسيار تاثيرگذاري را عهده دارند.