پيرمحمد ملازهي، تحليلگر مسائل افغانستان در گفت‌وگو با «اعتماد»:
ايران طالبان را گروهي تروريستي مي‌داند
ارتباطات تهران با طالبان در حد ميانجيگري نيست
گروه ديپلماسي
چند سالي است كه مذاكرات صلح ميان دولت مركزي افغانستان با طالبان به صورت جدي‌‌تري نسبت به سال‌هاي گذشته دنبال مي‌شود. از سويي، چهار دور مذاكرات صلح با حضور قدرت‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي براي دستيابي به راهكاري در استقرار امنيت در افغانستان نيز با ناكامي روبه‌رو بوده است. بن‌بست‌هاي سياسي البته با افزايش درگيري‌هاي نظامي در صحنه افغانستان همراه بوده است. در ميانه كارزار، ملا ذبيح‌الله، سخنگوي طالبان در گفت‌وگويي با الشرق‌الاوسط ادعا كرد كه گروه مطبوعش با ايران از روابط نزديكي برخوردار است. درباره روابط طالبان با بازيگران منطقه‌اي گفت‌وگويي با پيرمحمد ملازهي، تحليلگر مسائل افغانستان داشته‌ايم كه مشروح آن در ادامه مي‌آيد.
با توجه به سابقه حضور طالبان در قدرت در افغانستان، رابطه سياسي طالبان پس از فروپاشي حكومت آنها در كابل با ديگر كشورها به چه شكل بوده است؟
واقعيت آن است كه در همان زمان هم كه طالبان توانسته بود حكومتي را در افغانستان تشكيل دهد، تنها سه كشور، حكومت طالبان را مورد پذيرش قرار داده بودند و آن كشورها نيز شامل پاكستان، امارات و عربستان مي‌شوند. پس از آنكه حكومت طالبان با حمله نيروهاي ائتلاف در سال 2002 فروپاشيد و طالبان به عنوان نيروي مخالف دولت مركزي در افغانستان در حال فعاليت است، ارتباطاتش با همين كشورها به شكل جدي باقي است؛ البته با اين تفاوت كه روابط طالبان با پاكستان، امارات و عربستان قبلا به شكل رسمي بود ولي هم‌اينك آن روابط به شكل غيررسمي است. سه كشور مذكور در سياست‌هاي رسمي و اعلامي‌شان اعلام مي‌كنند با طالبان ارتباطي ندارند ولي در سياست اعمالي و غيررسمي همچنان با طالبان در ارتباط هستند. البته گفته مي‌شود طالبان با ديگر كشورها نيز ارتباط دارند ولي اصلي‌ترين روابط طالبان با دولت‌هاي خارجي محدود به پاكستان، امارات و عربستان است.
اشاره كرديد طالبان با ديگراني نيز در ارتباط است. اين ديگران چه كساني هستند؟ جنس روابط‌شان با طالبان به چه شكلي است؟
از چندين سال پيش شايعات و ادعاهايي مبني بر اينكه طالبان با ايران رفت و آمدهايي دارد، وجود دارد. از سويي، روس‌ها تمايل دارند كه از طالبان در برابر داعش حمايت كنند و به تقويت آنها بپردازند چراكه افغانستان دروازه ورود به آسياي ميانه محسوب مي‌شود و آسياي ميانه نيز منطقه نفوذ روسيه محسوب مي‌شود. اين در حالي است كه هم روسيه و هم ايران هيچگاه اين خبرها را تاييد نكرده‌اند و شايد در سطح گفت‌وگو باشد و نه ارايه كمك. در مجموع، همه بازيگران منطقه‌اي و بين‌المللي حاضر در افغانستان مي‌گويند بايد دولت مركزي كابل تقويت شود و از طريق تقويت دولت مركزي افغانستان؛ صلح، ثبات و امنيت را در اين كشور مستقر كرد.
جنس حمايت عربستان از طالبان به چه شكلي است؟ و تا چه اندازه اين حمايت‌ها موجب شده تا رياض بر طالبان نفوذ داشته باشد؟
حمايت‌هاي عربستان از طالبان دو بعد دارد: نخستين بعد، مالي است. عربستان هم در زمان حكومت طالبان و هم پس از آن، از اين گروه حمايت مي‌كرد. بعد ديگر، ايدئولوژيك است. طالبان هرچند وابسته به مكتب ديوبنديه است ولي از نظر ايدئولوژيك، خود را نماينده آن گرايش در اسلام سياسي مي‌داند كه تا حدود بسيار زيادي امارت‌گرا است و امارت افغانستان را بخشي از خلافت اسلامي مي‌داند. از اين زاويه، گرايش‌هاي طالبان با الگوي اسلامي قدرت رياض هماهنگي‌هاي بسياري دارد. از سويي، مدارس طالبان، مدارسي هستند كه از سوي عربستان مورد حمايت قرار مي‌گيرند.
آيا اين وابستگي موجب شده تا طالبان به اهرم فشاري از سوي رياض براي پيشبرد خواست‌هاي خود تبديل شود؟
اصولا گروه‌هاي راديكال مذهبي از اين ظرفيت برخوردار هستند كه از سوي گروه‌هاي نيروهاي امنيتي به اهرم فشاري براي تحقق منافع كشورها تبديل شوند. اصولا عربستان از اين گروه‌ها براي پيشبرد اهداف خود استفاده مي‌كند. از طرفي، گروه‌هاي افراط‌گرا براي مقبول نشان دادن خود و همچنين تامين نيازهاي‌شان به حمايت خارجي نياز دارند كه اين نياز از سوي عربستان و پاكستان براي طالبان تامين مي‌شود.
قطر چطور؟
هم‌اكنون قطر به عنوان يك ميانجي ميان دولت افغانستان و طالبان عمل مي‌كند. اين كارش نيز بيشتر به دليل رقابتي است كه با سعودي‌ها دارند. آنها خود را در مقام ميانجي رسمي قرار داده‌اند تا در اين مساله، برگ برنده و قوت‌شان در برابر رياض باشد. البته بايد دانست كه آنها از طالبان طرفداري نمي‌كنند و بي‌طرف هستند و حضور دفتر سياسي طالبان در دوحه هم با توجه به رضايت كابل بوده است.
ملا ذبيح‌الله، سخنگوي طالبان در گفت‌وگو با الشرق‌الاوسط مدعي شده است كه روابط خوبي با ايران دارد.ايران در فروپاشي حكومت طالبان به نيروهاي ائتلاف آن زمان كمك كرد. آيا پس از آن بحث‌هاي ديگري هم بود؟
خبرهايي مبني بر اينكه ايران و طالبان در برخي از مقاطع گفت‌وگو كرده‌اند، منتشر شده اما تاييد نشده است. اين خبرها به خصوص در زماني كه ملااختر منصور، رهبر سابق طالبان در نزديكي مرز ايران و پاكستان كشته شد، بسيار منتشر شد و حتي دولت پاكستان برگه‌اي از پاسپورت او را منتشر كرد كه نشان مي‌داد او يك ماه در ايران بوده و از طريق مرز ايران به پاكستان آمده است. با اين وجود، ايران همواره طالبان را يك گروه تروريستي برشمرده است. ما مي‌دانيم ديپلمات‌هاي ايراني در مزار شريف توسط نيروهاي وابسته به طالبان كشته شدند و بحران به اوج خود رسيد و ايران حدود 200هزار نفر نيرو را در مرزهاي شرقي خود مستقر كرد و احتمال جنگ وجود داشت. همان‌طور هم كه اشاره كرديد ايران به ائتلاف در حمله به طالبان كمك كرد .
همكاري ايران و روسيه در مقابله با گسترش تروريسم در افغانستان چگونه است؟
ايران در خاورميانه سياست تقريبا هماهنگي با روسيه در رابطه با گروه‌هاي افراطي و خشونت‌طلب مذهبي مانند داعش دارد. از سال گذشته نيز نگراني‌ها درباره انتقال داعش از سوريه به آسياي ميانه وجود دارد و همين مساله، نگراني مشترك تهران و مسكو است زيرا حضور داعش در اين منطقه، امنيت ملي هر دو كشور را با تهديد روبه‌رو مي‌كند. از طرفي، تهران و مسكو نسبت به نقش ناتو در افغانستان و ارتباطات امريكايي‌ها با داعش در اين كشور ترديد دارند. هم‌اينك شايعاتي وجود دارد مبني بر اينكه داعشي‌ها توسط هليكوپترهاي امريكا به ولايت ننگرهار منتقل مي‌شوند كه اگر اين شايعات تاييد شود، مي‌تواند موجب افزايش نگراني‌هاي ايران، روسيه و چين شود. به هر حال بخشي از نيروهاي داعش از ايغورها، ازبك‌ها و تاجيك‌ها هستند. با توجه به آنكه گل‌مراد حليمف، رييس سابق پليس تاجيكستان به داعش پيوسته و تا رده‌هاي عالي فرماندهي اين گروه تروريستي ارتقا يافته است، نگراني‌ها بيشتر از هر زمان ديگري مي‌شود.
به غير از قطر كه گفتيد اين كار را به صورت رسمي انجام مي‌دهد، كدام كشورهاي منطقه‌اي مي‌توانند نقش ميانجي را در اين ميان بازي كنند؟
كشورهاي ديگر مي‌توانند نقش‌آفريني كنند ولي با توجه به استقرار دفتر سياسي طالبان در دوحه، هيچ كشور ديگري نمي‌تواند تا آن سطح ايفاي نقش كند. از ميان كشورهاي ديگر، پاكستان مي‌تواند نقش فعال‌تر از هر كشور ديگري ايفا كند.
آيا تهران از اين توان برخوردار است كه بتواند ميان طرفين دست به ميانجيگري بزند؟
به نظرم، ايران در اين باره كار چنداني نكرده است. ارتباطات ما با طالبان در حدي نيست كه بخواهيم ميانجي باشيم. با اين وجود، از نظر تئوري ايران از اين استعداد برخوردار است كه ميان دولت‌هاي افغانستان و پاكستان يا ميان دهلي‌نو و اسلام‌آباد ميانجيگري كند. پيش از انقلاب اسلامي در زمان رياست‌جمهوري داوودخان در افغانستان و ذوالفقار علي بوتو، نخست‌وزير پاكستان، ايران وارد مساله شد و توانست ميانجيگري كند. با اين وجود، شرايط براي ميانجيگري ميان دولت مركزي افغانستان و طالبان مساعد نيست و ايران هم از توان چنداني برخوردار نيست.
نگاه امريكا به طالبان در اين سال‌ها تغيير كرده است. آيا طالبان از دشمن شماره يك به شريك قابل مذاكره تغيير كرده است؟
سياست اوليه امريكا در افغانستان در رابطه با طالبان، حذف كلي طالبان نبود. آنها هرچند گروهي ايدئولوژيك هستند ولي از ويژگي‌هاي قوميتي نيز برخوردار هستند. طالبان از قوم پشتون است. پشتون‌ها در دو، سه قرن اخير به غير از يك بازه دو ساله برهان‌الدين رباني و يك دوره 9 ماه ديگر در راس قدرت نبوده‌اند. امريكايي‌ها مي‌دانند طالبان را از طريق نظامي نمي‌توان حذف كرد. هم‌اينك نيز امريكا سياست شريك‌سازي طالبان در قدرت را دنبال مي‌كند. اگر به طرح ژنرال پترائوس نگاه شود، او در آن طرح پيشنهاد مي‌دهد طالبان در مناطق پشتون‌نشين، دولت محلي خود را داشته باشند و در دولت مركزي، 4 تا 9 كرسي وزارت داشته باشند.
با توجه به اينكه طالبان يكي از اصلي‌ترين درخواست‌هاي خود را خروج نيروهاي بيگانه از افغانستان مي‌داند، آيا امريكا از وزني براي به پاي ميز مذاكره كشاندن طالبان برخوردار است؟
شرط خروج امريكايي‌ها از افغانستان، شرطي قابل تعديل است. حكمتيار نيز گفته بود كه تا وقتي امريكايي‌ها هستند، او با دولت مركزي مذاكره‌اي نمي‌كند. طالبان هم در نهايت، اگر در قدرت شريك شود، از اين شرط عبور مي‌كند. واشنگتن و كابل با يكديگر معاهده همكاري امنيتي دارند و امريكايي‌ها در افغانستان پايگاه نظامي دارند. آنها تا سال 2024، حضورشان رسمي است و بعد از آن نيز حضورشان را تمديد مي‌كنند.
ايران در مذاكرات صلح افغانستان چه نقشي را بازي مي‌كند؟
چهار دور مذاكرات صلح صورت گرفته است. اكنون پيشنهادي براي دور بعدي اين مذاكرات وجود دارد كه ايران، هند و روسيه نيز به آن وارد شوند تا يك راه‌حل قابل دست يافتن پيدا شود. اگر ايران در اين مذاكرات وارد شود، آنگاه قدرت و نفوذش در افغانستان نيز بيشتر مي‌شود و راه‌حل منطقي‌تر نيز به دست خواهد آمد.
پاكستان موافق حضور ما در اين مذاكرات است؟
شايد آنها تمايل چنداني نداشته باشند چون ابتكارعمل از دست آنها خارج مي‌شود.
امريكا و چين چطور؟
چين و پاكستان با هند اختلافات شديدي دارند. اگر امريكا واقعا به دنبال دستيابي به راه‌حلي در افغانستان باشد، راهي جز پذيرش ايران ندارد.