بيكاري، معضل هميشگي
پويا جبل عاملي و سميه مردانه هر دو داراي دكتراي اقتصاد از لستر بريتانيا هستند. خانم دكتر مردانه در حال حاضر در دانشگاه اميركبير اقتصاد تدريس مي‌كند و همسرش پويا جبل‌عاملي سردبير نخستين روزنامه انگليسي زبان اقتصادي فاينشنال تريبيون است. آثارشان را مي‌توانيد در نشريه‌هاي معتبر اقتصادي فارسي و انگليسي به راحتي پيدا كنيد. اصلا ملاك ما براي دعوت از سميه مردانه و پويا جبل عاملي دقيقا همين ويژگي‌ها بود. بخشي از گفت‌وگوي اين زوج با خبرآنلاين در ادامه آمده است:
يكي از بحث برانگيزترين مسائل اقتصاد ايران در دهه اخير، يارانه‌هاي نقدي بوده است. به نظر شما براي ماه‌هاي پاياني و اگر بتوان گفت دور بعد رياست‌جمهوري آقاي روحاني، با معضل يارانه‌ها چه بايد كرد؟
مردانه: الان خيلي دير است كه دولت براي حل مشكل يارانه‌ها فكر كند. همان‌گونه كه سنگ اول گر نهد معمار كج/ تا ثريا مي‌رود ديوار كج؛ آن اتفاقي كه نبايد مي‌افتاد، در دولت آقاي احمدي‌نژاد افتاد. يارانه نقدي در شرايطي كه بودجه ظرفيت كافي نداشت، پرداخت شد. درست است كه تعديل قيمت انرژي به خصوص بنزين بايد صورت مي‌گرفت، اما هرچه اقتصاددانان فرياد زدند كه الان موقع اين كار نيست، عملياتي شد. هر طرحي اگر در زمان خود اجرايي نشود، طبعا عواقب خواهد داشت. عواقب آن هم كسري بودجه‌هايي است كه به دولت فعلي منتقل شده است. دولت فعلي هم چاره‌اي جز اينكه يارانه‌هاي نقدي را ادامه دهد، ندارد. حتي به نظر من اشتباهات بدتري هم مثل سبدهاي كالايي كه داده شد، افتاد. در شرايط فعلي هر دولتي كه سركار بيايد، نخستين مشكلي كه دارد، كسري بودجه است.
اقتصاد ايران با شرايط عديده‌اي دست و پنجه نرم مي‌كند، نبايد دولت تعارف داشته باشد. آيا بحث اين است كه پايگاه اجتماعي را حفظ كنيم يا اينكه به اقتصاد خدمت كنيم؟ انتظار اين بود كه دولت در موضوع يارانه‌ها خدمت به اقتصاد را در اولويت قرار مي‌داد كه متاسفانه بسيار در اين زمينه ضعيف عمل كرد. به نظر من زمان اين رسيده كه سياستگذاران تعارف را كنار بگذارند. همه جاي دنيا يارانه پرداخت مي‌شود، اما به كساني كه واقعا توان كار كردن ندارند، از كارافتاده هستند يا اقشار ضعيف هستند. مثل جمعيتي كه تحت پوشش كميته امداد و بهزيستي قرار دارند. اين افراد شايسته دريافت يارانه نقدي هستند. چه بسا اگر يارانه نقدي را حذف كنيم، مشكلي پيش نمي‌آيد.
اخيرا اعلام شده كه نرخ بيكاري نيم درصد در شش ماه گذشته افزايش يافته و جمعيت بيكاري مطلق هم بيش از 3 ميليون نفر اعلام شده است. اعداد به تدريج ترسناك مي‌شوند، به نظر شما دولت در اين شرايط چه اقدامات فوري بايد چاره‌انديشي كند؟
مردانه: درمان بيكاري نياز به سرمايه دارد. دولت هم درحال حاضر اين سرمايه را ندارد. بايد يك منبع مالي جديد تعريف كند كه همان سرمايه‌گذاري خارجي است. در غيراين‌صورت معجره‌اي در اقتصاد ايران در شرايط فعلي اتفاق نمي‌افتد. شما مي‌گوييد يارانه نقدي را به طرح سلامت اختصاص بدهند، درنهايت دراصل ماجرا فرقي نمي‌كند و كسري بودجه به قوت خود باقي است. اگر مي‌گوييم يارانه‌ها حذف شود به اين دليل است كه فشار از بودجه دولت برداشته شود، نه اينكه پول جاي ديگري استفاده شود. كسري بودجه در بلندمدت مي‌تواند صدمه بيشتري به اقتصاد بزند. بنابراين، راهي جز افزايش سرمايه‌گذاري خارجي نيست كه اين اتفاق مي‌تواند، اقتصاد ايران را از حالت سكون و ركود خارج كند. همانطور كه وزير علوم هم گفته، درآينده نزديك يك ميليون نفر فارغ‌التحصيل بيكار به جمعيت تحصيل كرده اضافه مي‌شود. الان در چرخه اقتصاد كشور بيكاري يك نقصان است. هر نقصاني در اين چرخه ايجاد شود، به بعدي آسيب بيشتري وارد مي‌شود. تا زماني كه ظرفيت اقتصاد ما همين باشد، نرخ بيكاري كم نخواهد شد. مگر اينكه سرمايه‌گذاري جديدي ايجاد شود.
جبل عاملي: درست است كه رشد اقتصادي بايد ايجاد شود كه نرخ بيكاري كاهش پيدا كند، اما چون خيل عظيمي از جوانان را داريم كه وارد بازار كار مي‌شوند، بازهم نرخ بيكاري ممكن است افزايش يابد. حتي با 6 درصد رشد اقتصادي بعداز پنج سال نرخ بيكاري كاهش پيدا نخواهد كرد. پس با يك شرايط بغرنجي دراين مساله و بازار نيروي كار مواجه هستيم. به نظر مي‌رسد ترميم‌هايي كه صحبت آن شد، يعني انعطاف‌پذير كردن بازار نيروي كار مي‌تواند راهگشا باشد. بدين معني كه هزينه ورود و خروج نيروي كارآسان‌تر شود. كارفرما راحت‌تر استخدام كند و كشش اشتغال بايد نسبت به رشد اقتصادي بيشتر شود. آن زمان است كه به ازاي هر يك واحد درصد رشد اقتصادي مي‌توان اشتغال بيشتري ايجاد كرد.
به نظر شما آماري كه در هر فصل اضافه مي‌شود، در تغيير روش‌ها و منش‌هاي دولت‌ها تغيير ايجاد خواهد كرد؟
جبل عاملي: هرچقدر بيكاري، آنهم در اين سطح افزايش يابد، موجب نارضايتي خواهد شد و اين نارضايتي مي‌تواند تبعات اجتماعي و سياسي به همراه داشته باشد. همه دولت‌ها اين موضوع را مدنظر دارند. اما توجه به اين نكته مهم است كه اقدامات نمايش‌گونه نمي‌تواند در بلندمدت به نتيجه برسد. راه‌حل همانطور كه بحث شد، انعطاف‌پذيري در بازار نيروي كار و تزريق سرمايه است. براي رسيدن به اين منظور، حتما لازم است قدرت اقتصادي را اولويت جنبه‌هاي ديگر قدرت قرار داد. اگر با اين نگاه جلو برويم، مي‌توان مشكلات را حل كرد. اگر اولويت اقتصاد توسعه‌يافتگي و تبديل شدن به قدرت اول اقتصادي منطقه باشد، همچنان كه در چشم‌انداز بر آن تاكيد شد و ايمان به راه‌هايي كه بقيه كشورها رفتند، حتما به نتيجه خواهيم رسيد. ما نمي‌توانيم فكر كنيم راه ديگري جز آنچه بقيه كشورها رفته‌اند، بلد هستيم. اين نگاه درست نيست. چرا راه‌هايي كه نتيجه داده را آزمون نمي‌كنيم؟ اگر مسير كشورهاي توسعه يافته را برويم، بسياري از مشكلات اقتصادي امروز حل مي‌شود. اگر رشد اقتصادي 2 رقمي براي هشت سال داشته باشيم، مردم ما بعد از هشت سال رفاه را خواهند ديد. چين بعد از مائو اين راه را رفت و به نتيجه رسيد، پس ما هم مي‌توانيم به اين نتيجه برسيم.