مشاور سازمان خصوصي‌سازي در گفت‌وگو با «اعتماد» تشريح كرد
شركت‌هاي زيان‌ده در ويترين خصوصي‌سازي
فرزانه طهراني
15 سال از اجراي طرح بزرگ خصوصي‌سازي با ابلاغ اصل 44 قانون اساسي مي‌گذرد. در اين 15 سال يك هزار و 111 بنگاه و شركت به بخش خصوصي يا شبه‌خصوصي واگذار شده است اما بررسي عملكرد شركت‌هاي واگذار شده نشان مي‌دهد اغلب اين بنگاه‌ها و شركت‌ها سقوط قابل ملاحظه‌اي در عملكرد سالانه داشته‌اند و برخي از اين بنگاه‌ها مانند حمل و نقل خليج فارس، شركت هواپيمايي وزارت جهادكشاورزي و كشتارگاه زياران تعطيل شده‌اند. نقد به اين اتفاق از نگاه كارشناسان، واگذاري‌هاي اشتباه را نشانه مي‌گيرد. يعني به جاي سپردن بنگاه‌ها به دست كاردان‌ها، سهام را به هر فردي كه تقاضا كرده فروخته‌ايم و نتيجه آن تعطيلي ناشي از سوءمديريت شده است. در يكي از نمونه‌ها مي‌توان به شركت هواپيمايي وزارت جهادكشاورزي كه براي اموري همچون سم پاشي يا اطفاي حريق جنگل‌ها فعاليت مي‌كرد، اشاره داشت. اين شركت با واگذاري به شهرداري تهران عملا حكم تعطيلي خود را گرفت. هدف از اين واگذاري به خدمت‌گيري هواپيماها براي مقاصد تفريحي بود. صرف‌نظر از خارج كردن هواپيماها و بالگردهايي كه مي‌توانست دست‌كم از زيان گسترده آتش‌سوزي جنگل‌ها جلوگيري كند، مديريت نادرست سبب شد حتي اين دستگاه‌ها نتوانند براي مقاصد تفريحي نيز به خدمت مناسب گرفته شوند. داستاني مشابه براي كشتارگاه زياران هم كه به چهار نفر واگذار شده بود، اتفاق افتاد و اختلاف شركا سبب تعطيلي اين مجموعه شد. به اين ترتيب ديگر در اطراف تهران كشتارگاه صنعتي وجود ندارد. اين ماجرا براي بسياري از شركت‌هاي واگذار شده به وجود آمده است. به دليل عدم شناخت كافي مديران جديد از عملكرد شركت واگذار شده، مديريت آنها با مشكل مواجه شده و بنگاه مورد نظر عملكردي نزولي پيدا كرده و گاه به تعطيلي كشيده مي‌شود. دليل اين اتفاق به عقيده جعفر سبحاني، مشاور رييس سازمان خصوصي‌سازي نخست زيان‌ده بودن پنهان شركت‌هاي واگذار شده و دوم فضاسازي‌هاي برخي از مديران مياني است. او در گفت‌وگو با «اعتماد» كم‌و‌كيف واگذاري‌هاي اين سال‌ها را تشريح كرد كه در ادامه مي‌خوانيد:
با واگذاري يك هزار و 111 بنگاه در 15 سال گذشته به پايان خصوصي‌سازي‌ها نزديك مي‌شويم. براي سال جاري به عنوان سال‌هاي پاياني خصوصي‌سازي عملكرد واگذاري‌ها چگونه بوده است؟
حدود 650 ميليارد تومان از ابتداي سال جاري تا به حال فروخته شده است. اين عدد البته به مفهوم واريز به خزانه نيست و عدد واريز شده به خزانه بسيار بالاتر است. چراكه ارقام به دست آمده از واگذاري‌هاي سال قبل را نيز در خود دارد. اما رقمي كه از واگذاري‌هاي امسال به دست آمده به 650 ميليارد تومان مي‌رسد. با اين حال رقم واگذاري‌ها بايد بيش از 650 ميليارد تومان باشد كه اميدواريم تا پايان سال اهداف پيش‌بيني شده در اين زمينه تحقق يابد.
چه تعداد شركت براي واگذاري تا پايان سال باقي مانده است؟
يك‌صد شركت براي واگذاري تا پايان سال باقي مانده است. براي همين است كه هرچه به پايان سال نزديك‌تر مي‌شويم تعداد مزايده‌ها بيشتر مي‌شود. در اين راستا پس از واگذاري جايگاه‌هاي سوخت 29 آذر نيز مزايده ديگري در دستور برگزاري است. در ماه‌هاي پاياني سال ممكن است هر ماه چند مزايده برگزار كنيم تا به اهداف پيش‌بيني شده تا پايان سال برسيم.
به نظر مي‌رسد تنها وجه مورد توجه در واگذاري‌ها، كميت است و به كيفيت خصوصي‌سازي و اينكه به چه شخصي با چه ميزان توانايي اين شركت‌ها واگذار مي‌شود؛ توجه كافي نمي‌شود. نمونه اين موارد كشتارگاه زياران در نزديكي تهران است كه پس از واگذاري تعطيل شد. يا شركت هواپيمايي وزارت جهادكشاورزي كه پس از واگذاري به شهرداري عملا از حيز انتفاع خارج شد.
در اينجا بايد دو نكته مورد توجه قرار گيرد. نخست اينكه ما در سال‌هاي پاياني خصوصي‌سازي هستيم. در سال‌هاي پاياني معمولا شركت‌هايي براي واگذاري باقي مانده‌اند كه وضعيت چندان مطلوبي ندارند. اين موضوع را مي‌توان با ذكر اين مثال تبيين كرد. فرض كنيد شركت‌هاي قابل واگذاري، ميوه‌هاي يك تعاوني ميوه و تربار است. بديهي است كه ابتداي صبح بهترين ميوه‌ها براي عرضه وجود دارد و هرچه به آخر شب نزديك مي‌شويم، ميوه‌هايي با كيفيت پايين‌تر و اصطلاحا تهِ‌باري مي‌ماند. به اين ترتيب بخش عمده‌اي از شركت‌هايي كه براي واگذاري امروز باقي مانده است، شركت‌هاي داراي مشكل هستند. اغلب با مشكلات كمبود نقدينگي، تكنولوژي قديمي و ماشين‌آلات فرسوده مواجهند و غالبا زيان‌ده هستند. بنابراين بايد بپذيريم كه فروش شركت‌هايي كه سودده نيستند، كار سختي است. نكته دوم اينكه اگرچه اين شركت‌ها زيان‌ده بودن‌شان عيان نيست اما عملا با بودجه‌هاي ميلياردي كه دولت به اين شركت‌ها اختصاص مي‌دهد زيان انباشته آنها پوشش داده مي‌شود. بايد به اين موضوع توجه داشت كه بخش خصوصي توانمند‌تر از بخش دولتي بنگاه‌داري مي‌كند. واقعيت اين است كه بخش دولتي آن توانمندي را ندارد. بنابراين اگر تزريق نقدينگي از سوي دولت نباشد كدام شركت دولتي را مي‌توان نام برد كه سودده باشد؟ امروز ايران‌خودرو و سايپا با مشكلات بسياري دست و پنجه نرم مي‌كنند و مانند اين دو شركت بسيار وجود دارد. بنابراين زيان‌ده بودن شركت‌ها خاص شركت‌هاي خصوصي نيست. بلكه شركت‌هاي دولتي نيز با مشكل مواجه هستند و فقط به دليل استفاده از بودجه دولتي ضعف آنها ديده نمي‌شود. با توجه به اين توضيحات واضح است كه وقتي اين شركت‌ها واگذار مي‌شوند تازه زيان‌ده بودن آنها نمايان مي‌شود. به جز موارد ياد شده بخشي از اخبار تعطيلي‌ها يا تعديل‌ها در شركت‌هاي واگذار شده نيز فضاسازي‌هايي است كه عليه خصوصي‌سازي انجام مي‌شود. در بين مديران مياني عده‌اي هستند كه براي منافعي خاص، واگذاري‌ها را ناموفق عنوان مي‌كنند.
شما در سازمان خصوصي‌سازي مطالعه‌اي در خصوص عملكرد شركت‌هاي واگذار شده داريد؟
سال گذشته كار نظارت و ارزيابي دقيقي روي 50 شركت كه به صورت بلوكي واگذار شده بود؛ با هماهنگي چند دستگاه از جمله مركز آمار، ديوان محاسبات و مركز پژوهش‌هاي مجلس انجام شد. در اين بررسي‌ها كه با 26 محور انجام شد، نتايج مثبتي به دست آمد.
چرا فقط شركت‌هاي بلوكي بررسي شدند؟
اگر يك شركت 8 درصد سهامش متعلق به دولت باشد و اين 8 درصد را واگذار كرده باشيم، عملكرد خوب يا بد آن شركت به واگذاري مربوط نمي‌شود. به عبارت ديگر سهم 8 درصدي نقش تعيين‌كننده‌اي در تصميم‌گيري‌ها و عملكرد آن شركت نخواهد داشت. اما در شركت‌هاي بلوكي، به دليل تغييرات ايجاد شده در هيات‌مديره و سياستگذاري‌هاي شركت، نقش واگذاري در عملكرد قابل بررسي خواهد بود. بررسي وضعيت شركت‌هاي بلوكي نشان مي‌دهد عملكرد آنها نه تنها در اين مدت كاهش نداشته بلكه به طور ميانگين با 37 درصد رشد نيز همراه بوده است.
هفته آينده قرار است مزايده‌اي ديگر براي واگذاري جايگاه‌هاي سوخت برگزار شود. منطقي است در فاصله اندك از مزايده اول كه در شهريور ماه برگزار شده بود و 30 جايگاه بدون مشتري ماند، مزايده دوم برگزار شود؟
در شهريور ماه 101 جايگاه سوخت به مزايده گذاشته شده بود كه 70 جايگاه از ميان آنها واگذار شد. مزايده شهريور در واقع موفق‌ترين مزايده برگزار شده بود و بيشترين ارزش ريالي واگذاري‌ها در سال 1395 را داشت. اين مزايده به لحاظ تعداد واگذاري‌ها در يك روز و به لحاظ ارزش در تاريخ واگذاري‌هاي ايران بي‌سابقه بوده است. بنابراين با توجه به عملكرد واگذاري‌هاي شهريور ماه، تصميم گرفته شد روز 22 آذر ماه نيز مزايده دوم واگذاري جايگاه‌هاي سوخت برگزار شود. در اين مزايده پيش‌بيني شده 40 جايگاه ديگر جهت واگذاري به بخش خصوصي به مزايده گذاشته شود كه بالاترين تعداد جايگاه را استان مركزي با 7 جايگاه، آذربايجان 6 و تهران با 5 جايگاه در اين مزايده دارند.
قيمت پايه در نظر گرفته شده براي اين جايگاه‌ها چقدر است؟
ارزش ريالي مزايده 22 آذر270 ميليارد تومان است. هرچند قيمت پايه درنظر گرفته شده براي جايگاه‌ها رقم بالايي است اما اميد داريم قيمت نهايي بالاتر از اين رقم نيز برود چرا كه در شهريور ماه قيمت پايه 230 ميليارد تومان بود اما نهايتا جايگاه‌ها با قيمت 350 ميليارد تومان به طور ميانگين به فروش رسيد.
متقاضيان چه تعداد بودند؟
براي برخي از جايگاه‌ها كه تعداد اندكي نيز بود يك يا دو متقاضي وجود داشت ولي اكثر جايگاه‌ها به طور متوسط پنج متقاضي داشتند.
دليل به فروش نرسيدن 31 جايگاه مابقي چه بود؟
غيرمنطقي است اگر فكر كنيم صد درصد واگذاري‌ها منجر به فروش مي‌شود. ما در هفته گذشته 7 مزايده برگزار كرديم كه هيچ يك از شركت‌هاي مورد نظر به فروش نرسيد. بنابراين اگر آمار همين يك هفته گذشته را مبنا قرار دهيم و با موارد مشابه مقايسه كنيم، عملكرد 70 درصدي واگذاري‌هاي جايگاه‌هاي سوخت، آمار بسيار قابل قبولي دارد. از آن جهت اين عملكرد، مطلوب تلقي مي‌شود كه براي يك جايگاه سوخت حتي 22 متقاضي وجود داشت و به لحاظ ارزش نيز اين عملكرد بي‌سابقه بود. ما توانستيم تقريبا چهار برابر نرخ پايه، واگذاري داشته باشيم و اين نتيجه بسيار موفقي است.
پاكت‌ها تا چه تاريخي مهلت ارسال دارد؟
متقاضيان مي‌توانند تا يك روز قبل از واگذاري يعني 21 آذر ماه پاكت‌هاي خود را ارسال كنند. اميدواريم مزايده 22 آذر ماه به همان روال مزايده اول برگزار شود. پيش‌بيني ما اين است كه اين دوره نيز با موفقيت همراه شود.
تعداد واگذاري‌ها در دور دوم چه عددي تخمين زده مي‌شود؟
به نظر مي‌رسد نيمي از جايگاه‌هاي پيش‌بيني شده به فروش برسد. در روزهاي ابتدايي اعلام مزايده مزبور، تعداد قابل توجهي نامه تقاضا آمده بود كه نشان مي‌دهد واگذاري خوبي در پيش است. واگذاري جايگاه‌هاي سوخت دو ويژگي مهم داشت كه آن را از ديگر واگذاري‌ها مجزا مي‌كند. نخست آنكه تماما بخش خصوصي واقعي در اين مزايده شركت كرده بود و دوم اينكه رقابت در فرآيند مزايده بسيار بالا بود. در مزايده‌هاي گذشته نيز پيش آمده بود كه بخش خصوصي واقعي شركت كند اما تقاضاها در حد يك يا دو مورد خلاصه مي‌شد اما در مزايده جايگاه‌ها رقابت بسيار تنگاتنگ بود و تا 8 شب مراسم به طول انجاميد حتي ناگزير شديم براي آنكه از تمام متقاضيان ميزباني كنيم مكان مزايده را تغيير دهيم.
مزايده‌هاي ناموفق هفته گذشته مربوط به چه شركت‌هايي بود؟
روز اول آذر دو شركت پتروشيمي ابن سيناي همدان با 20 درصد سهام باقيمانده و پالايش نفت كرمانشاه با 60 درصد سهم باقيمانده دولت به مزايده گذاشته شد كه منجر به فروش نشد. 5 شركت نيز روز دوم آذر به مزايده گذاشته شد كه آنها هم به فروش نرسيد. شركت پتروشيمي دماوند، مقره‌سازي ايران، شركت عمران و مسكن‌سازان ايران گلستان، شركت پيمانكاري زيربنايي آب پيماب و شركت نخ‌كار، شركت‌هاي اعلام شده براي فروش بودند. با وجود مذاكرات انجام شده اما فروش اين شركت‌ها عملي نشد. يكي از شركت‌ها با وجود داشتن پاكت به دليل عدم واريز به موقع سپرده واگذار نشد و در نوبت باقي ماند. اكنون سازمان خصوصي‌سازي در حال آسيب‌شناسي اين اتفاق است. ممكن است برخي مشكلات در حيطه اختيارات سازمان خصوصي‌سازي باشد كه بايد درصدد رفع آن باشيم.