زمين توانا، ميراث گرانبها
الهام معيني جزني
گردشگري معادن، شاخه‌اي از ژئوتوريسم يا «زمين‌گردشگري» است كه در چندسال اخير موردتوجه بسياري از كشورهاي جهان قرار گرفته است. در اين شاخه از گردشگري به معادنِ درحال بهره‌برداري، معادن متروك يا معادن باستاني، به عنوان مقاصد مهم با محوريت گردشگري زمين‌شناسي، توجه ويژه‌اي مي‌شود. مهم‌ترين مزاياي اين گردشگري، علاوه‌بر بهبود سطح زندگي در جوامع محلي مي‌توان به حفظ محيط زيست، احياي ميراث تاريخي و فرهنگي، افزايش جذب گردشگر در مناطق كم‌بهره صنعتي و جلوگيري از بيكاري كاركنان معدن پس از اتمام دوران بهره‌برداري آنها، اشاره كرد. در‌هرحال عمر استخراج از معادن به‌پايان مي‌رسد، گاهي نيز به‌دليل مسائل زيست‌محيطي ادامه فعاليت آنها منطقي به‌نظر نمي‌رسد، در اين زمان است كه مي‌توان با تبديل يك معدن متروك به سايت گردشگري، پتانسيل‌هاي موجود را براي جذب گردشگر آماده كرد و گامي را جهت اشتغال‌زايي جوامع روستايي برداشت. كاري كه ساليان سال است در كشورهاي ديگر جهان انجام مي‌شود.
در كشورهاي پيشرو، وقتي بهره‌برداري از معادن به اتمام مي‌رسد، محل استخراج آن بازسازي شده و به پارك‌هاي طبيعي تبديل مي‌شود. اهميت اين مساله در جذب توريست به‌حدي است كه گاهي سرمايه‌گذاري برروي معادن در حال فعاليت نيز انجام مي‌شود. كارشناسان معتقدند كه معادن طلا، معادن سنگ‌هاي قيمتي و البته معادن زغال‌سنگ از لحاظ ژئوتوريسمي موردتوجه بسياري از كشورها قرار دارند. يكي از نمونه‌هاي موفق در جهان، معدن نمك وليچكا در لهستان است. اين معدن تا سال 2007 به‌صورت مداوم در حال توليد نمك بوده و اكنون به عنوان يكي از معادن زيباي گردشگري و يك بناي تاريخي-فرهنگي مطرح است. در حدود 2/1 ميليون نفر سالانه از اين معدن بازديد مي‌كنند و گردشگران مي‌توانند از تونل‌هاي زيبا و بزرگ با ديوارهاي نمكي، راه‌پله‌هاي چوبي شيب‌دار، مجسمه‌ها و لوسترهاي نمكي آن بازديد كنند. معادن نمك ساليناتوردا در روماني، معادن زغال‌سنگ در پنسيلوانيا و معدن طلاي كانتري‌بوي در كلرادو از نمونه‌هاي موفق ديگر در جهان هستند كه سفرهاي بسيارهيجان‌انگيزي را براي بازديدكنندگانش به ارمغان مي‌آورند.
در ايران نيز، مجتمع معدني نخلك در شهرستان نايين، معادن مس سرچشمه در استان كرمان، سونگون در آذربايجان شرقي، قلعه‌زري در خراسان جنوبي، معادن نمك استان سمنان، معادن طلاي موته در استان اصفهان و زرشوران در آذربايجان غربي، فيروزه نيشابور و زغال سنگ زيرآب در استان مازندران، از جمله نقاط هدفي هستند كه با رعايت استانداردهاي زيست‌محيطي و گردشگري و سرمايه‌گذاري مناسب، مي‌توانند به معادن گردشگري تبديل شوند.
با توجه به نياز كشور به كارآفريني و پيشينه بسيار طولاني و تنوع معدنكاري، ژئوتوريسم معادن بايد بيش از گذشته مورد توجه كارشناسان و مديران ملي و محلي قرار بگيرد. هرچند توجه به اين مقوله، زماني مي‌تواند شيريني گردشگري معادن را به كام كشور بنشاند كه در تمامي مراحل، حفاظت كامل از منابع موردتوجه قرارگيرد و رعايت اصول ايمني از مهم‌ترين قوانين اين فعاليت‌ها شمرده شود.