وزراي امورخارجه ايران، روسيه و تركيه
نقشه راه جديدي را براي حل بحران در حلب ترسيم كردند
نخستين توافق «گروه سه»
براي سوريه
گزارش روز « اعتماد» : خويشتنداري استراتژيك تزار روس‌ها
يادداشتي از صادق ملكي :ترور سفير روسيه، تاوان سياست اشتباه اردوغان در سوريه
گروه ديپلماسي
ترور در آنكارا، نشست‌هاي اضطراري در مسكو، انتظار در تهران و سرانجام پرواز صبحگاهي كه محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه ايران را طبق برنامه‌ريزي‌هاي از پيش اعلام شده به پايتخت روسيه برد. عصر روز دوشنبه كه خبر ترور آندري كارلوف، سفير روسيه در تركيه به صدر اخبار بين‌المللي رسيد، گمانه‌زني‌هاي اوليه حاكي از اين بود كه احتمالا نشست سهجانبه ايران، روسيه و تركيه كه طرح آن ابتكار وزير امور خارجه ايران بود به زمان ديگري موكول خواهد شد. قرار بود مولود چاووش اوغلو، وزير امور خارجه تركيه از آنكارا و محمود جواد ظريف از تهران به همتاي روس خود بپيوندند تا براي نخستين‌بار سه كشوري كه هركدام بازيگري تاثيرگذار در سوريه هستند از نزديك از اولويت‌هاي هم در سوريه بگويند و سخنان يكديگر را بشنوند. روس‌ها كه نقش ميزبان اين نخستين نشست را بر عهده گرفته بودند از همان ابتدا تلاش كردند سطح انتظارها از نتيجه عملي اين نشست را بالا نبرند و هشدار داده بودند كه منتظر معجزه‌اي نباشيد. با وجود تمام گمانه‌زني‌هاي اوليه، كرملين با وجود آنكه پس از 90 سال تاريخ تكرار شد و سفير اين كشور در خارج از خاك روسيه ترور شد اما حلقه اتصال را قطع نكرد و اعلام كرد كه ميزباني نشست سوريه همچنان پابرجا است. چاووش اوغلو قريب به 15 ساعت زودتر از همتاي ايراني خود به مسكو رسيد. مهماني كه قاصد كشوري بود كه قاتل سفير روسيه را در خود پرورش داده بود. تا پيش از آنكه رييس دستگاه ديپلماسي ايران به روسيه برسد، مولود چاووش اوغلو و سرگئي لاوروف فرصت داشتند تا چند و چون اتفاق رخ داده در آنكارا را بررسي كنند؛ جلسات خصوصي كه هيچ كس از اتفاق‌هاي رخ داده در آن آگاهي ندارد و شايد بتوان در رويكردهاي آتي تركيه در پرونده سوريه نشانه‌هايي از اين گفت‌وگوها را يافت. عامل حمله به سفير روسيه در تركيه فرياد كشيده بود: سوريه را فراموش نكنيد و روس‌ها نيز دقيقا با برگزاري نشست سهجانبه همين كار را كردند. نه فقط وزراي امور خارجه كه وزراي دفاع سه كشور نيز كه مسووليت پيگيري وضعيت تحولات ميداني در سوريه را بر عهده دارند، با هم ديدارهاي دو و چندجانبه‌اي را پيش بردند.
ايران و روسيه در راس مبارزه با تروريسم قرار دارند
نخستين ديدار مهمان‌ها با ميزبان با گفت‌وگوي لاوروف و چاووش اوغلو كليد خورده بود. گفت‌وگويي كه بخش اعظمي از آن نه به سوژه نشست كه به بحث در خصوص چند و چون ماجراي ترور سفير روسيه در تركيه گذشته بود. پس از آن نوبت به ديدار محمدجواد ظريف با سرگئي لاوروف رسيد. فضاي حاكم بر ديدارها رنگ و بوي تاثر از اتفاق رخ داده را داشت. چهره درهم سرگئي لاوروف، در نشست‌هاي ديروز گوياي فضاي سنگين و فرصت‌هاي تصميم‌گيري فشرده‌اي بود كه مقام‌هاي روس در چند روز گذشته تحمل كرده‌اند. ظريف پيش از آغاز اين ديدار رسمي، با گذاشتن چندشاخه گل در محل يادبود سفير فقيد روسيه در تركيه، با روسيه همدردي كرد. ظريف در آغاز مذاكرات دو جانبه با همتاي روس خود در مسكو با تسليت به ملت، دولت و خانواده سفير جانباخته روسيه در تركيه اعلام كرد كه ملت ايران در كنار ملت روسيه در مسير مبارزه با تروريسم قرار دارد. وي در ادامه گفت: ما و همكاران روس در راس مبارزه با تروريسم قرار داشتيم و خوشحاليم كه اين امر مفيد بوده و اميدواريم بتوانيم مسير را براي آتش‌بس پايدار در سوريه هموار كنيم. بسيار خوشحاليم كه روابط دوجانبه تحت مديريت دو رييس‌جمهور در مسير رشد قرار دارد و مذاكره اخير آنها در اين مسير بوده است. ظريف در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود در اين نشست دوجانبه گفت: ما روز دوشنبه شاهد سه صحنه فجيع بوديم كه همه از يك گروه نشات گرفته بود. تروريست‌ها نه مكان و نه جغرافيا مي‌شناسند و نياز است كه همه جهان با تروريست مبارزه كنند. ما هيچ توجيهي براي گروه‌هاي تروريستي و اقدامات تروريستي قايل نيستيم. همه كشورها بايد به مانند ايران و روسيه به اين نتيجه برسند كه تروريست‌ها براي مقاصد كوتاه‌مدت نيز مناسب نيستند و دولت‌هاي حامي تروريسم بايد به ابعاد فاجعه‌آميز خود در حمايت تروريست‌ها پي ببرند و اين خطر را يك بار و براي هميشه متوجه شوند. ما و شركاي‌مان و روسيه در مبارزه با تروريست پيشگام بوده‌ايم و خوشحال هستيم كه اين همكاري با موفقيت همراه بوده و مسير را براي كمك‌هاي انسان‌دوستانه به مردم سوريه هموار كرده است. وي با اشاره به اجلاس سهجانبه ٥٣ روز قبل با روسيه و سوريه، جلسه سهجانبه با تركيه براي اطمينان از پايان خونريزي را ضروري خواند و گفت: در چند روز گذشته ايران با همكاري روسيه و تركيه به خروج شهروندان بي‌گناه و تخليه گروه‌هاي مسلح از شرق حلب كمك كرد. اكنون فرصت مناسبي براي اطمينان از پايان درگيري‌ها و كمك‌رساني به همه و شروع مذاكرات سياسي است. ما معتقديم موضوع سوريه راه‌حل نظامي ندارد.
تداوم حمايت از دولت قانوني سوريه
سرگئي لاوروف نيز از ابراز همدردي ايران با روسيه در خصوص ترور سفير اين كشور در تركيه تشكر و قدرداني كرد و گفت: اين حادثه موجب تشديد مبارزه با تروريست‌ها خواهد شد و آنها به اهداف خود دست نخواهند يافت. غيرقابل قبول خواهد بود كه تروريست‌ها بخواهند با اين اقدامات ما را مجبور كنند كه دست از حمايت دولت قانوني سوريه برداريم. وزير امور خارجه روسيه پيش از نشست سه جانبه وعده داد كه در مذاكرات دوجانبه و سهجانبه گام‌هاي موثري براي عادي‌سازي شرايط در سوريه برداشته خواهد شد. وي درباره روابط دوجانبه نيز گفت: در خصوص روابط دوجانبه تلاش خواهيم كرد، توافقات و تفاهمات روساي جمهور دو كشور را اجرايي كنيم. اشاره دو وزير امور خارجه به رايزني‌هاي فشرده و مداوم روساي جمهور ايران و روسيه در چند روز اخير بازمي‌گردد. همزمان با اين نشست، حسن روحاني و ولاديمير پوتين گفت‌وگويي روز دوشنبه با يكديگر داشتند كه رويترز بخش‌هايي از آن را منتشر كرده است. به گزارش اين خبرگزاري در اين تماس تلفني، ولاديمير پوتين به همتاي ايراني خود گفته است كه اميدوار است دو كشور با هم بتوانند هرچه سريع‌تر راهي براي پايان بحران در سوريه بيابند.
تلاش براي بسط همكاري در حلب به تمام سوريه
نشست سهجانبه وزراي خارجه ايران، روسيه و تركيه بلافاصله بعد از ديدار دوجانبه ظريف و لاوروف آغاز شد. نشستي كه اصلي‌ترين دستور كار آن مساله حلب بود و پس از آن هم سه طرف تلاش كردند بر سر رسم الخط اوليه‌اي براي حل‌و‌فصل بحران در سوريه به توافق برسند. سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه در ابتداي اجلاس سهجانبه ضمن تشكر از تمام كشورهاي جهان براي محكوم كردن اقدام تروريستي كه منجر به كشته شدن سفير روسيه در آنكارا شد، گفت: در نشست سه جانبه به‌دنبال آن هستيم كه به حل بحران سوريه و كاهش درد و رنج مردم اين كشور و تسهيل ارسال كمك‌هاي انسان‌دوستانه و ايجاد آتش‌بس كمك كنيم. در ادامه محمدجواد ظريف گفت: نشست سهجانبه امروز براي آينده سوريه مهم است، ما بر اين باور هستيم كه بحران سوريه از طريق راه‌حل سياسي حل و فصل شود و گزينه ديگري براي آن وجود ندارد. بايد با تروريست‌ها نه تنها در سوريه بلكه در هر جاي ديگر مبارزه را ادامه دهيم. ما در اين نشست مي‌خواهيم در خصوص موضوعات مهمي از جمله ارسال كمك‌هاي انسان‌دوستانه و آتش‌بس همه‌جانبه گفت‌وگو كنيم. چاووش اوغلو، وزير امور خارجه تركيه نيز ضمن تسليت به روسيه در خصوص كشته شدن سفير اين كشور در آنكارا، از موافقت مسكو با تشكيل كميته تحقيق مشترك براي بررسي اين موضوع تشكر كرد و گفت: همكاري اين سه كشور در حلب منجر به دستاوردهاي خوبي شد. وي ابراز اميدواري كرد كه اين همكاري مناطق ديگر سوريه را نيز شامل شود.
تاكيد بر تماميت ارضي سوريه
بيانيه مشترك براي احياي روند سياسي در سوريه با هدف توقف درگيري‌ها، يك نشست خبري سه جانبه و بازگشت به پايتخت‌ها. «سرگئي لاوروف» وزير خارجه روسيه در مقام ميزبان نخستين سخنران اين نشست خبري بود. وي در خصوص جزييات توافق حاصل شده گفت: با ايران و تركيه براي كار مشترك در راستاي حل مساله حلب به توافق رسيديم؛ از سرگيري مذاكرات صلح سوريه مورد استقبال ما است. مسكو، آنكارا و تركيه از حاكميت اراضي سوريه حمايت مي‌كنند. مبارزه با گروهك‌هاي تروريستي مانند داعش و النصره در سوريه را ادامه خواهيم داد؛ ما آماده تلاش براي حصول راه‌حل بين نظام سوريه و معارضان هستيم. ما بر نقش مهم سازمان ملل و شوراي امنيت و قطعنامه شورا درباره سوريه تاكيد مي‌كنيم و نبايد نقش تلاش‌هايي كه روسيه و امريكا انجام دادند و موفقيت‌هايي كه به آن دست يافتند را ناديده بگيريم. ما در سپتامبر گذشته به نتايج خوبي دست يافتيم و موفقيت‌هاي خوبي داشتيم و بر مشاركت همه‌جانبه براي حل بحران سوريه تاكيد كرديم.
حمله به امريكا از تريبون در مسكو
در حالي كه نماينده امريكا اصلي‌ترين غايب اين نشست در خصوص سرنوشت حلب و سوريه بود، سرگئي لاوروف تلاش كرد از اين فرصت براي پاسخگويي به تمام اتهام‌هايي كه در چند روز گذشته از سوي مقام‌هاي امريكايي متوجه نقش روسيه در حلب شده، پاسخ دهد. وي در اين باره گفت: همه دولتمردان امريكايي مايل به حل بحران سوريه نيستند. مواضع روسيه تغييرناپذير است و در خصوص توافقنامه روسيه و امريكا تغيير نكرده است. براي بار دوم در دسامبر ما پيشنهادي براي اجراي توافقنامه‌ها مطرح كرديم، به خصوص درباره حلب و براي سومين بار شركاي امريكايي ما از اين توافقنامه شانه خالي كرده و درباره حلب شرقي كوتاهي كردند. همه حاضران تلاش مي‌كنند تا كار مشتركي را انجام دهند، اما مشكلات ساكنان حلب شرقي و ضرورت بسيار شديد و تلاش براي كاهش قربانيان و آزادي شهر حلب از اشغال تروريست‌ها، همه اين مسائل باعث شد كه ما تلاش بيشتري انجام و فعاليت‌هاي خود را گسترش دهيم و از امكانات خود براي مبارزه با تروريست‌ها و حل مشكلات حلب شرقي استفاده كنيم.
مخالفان در حلب مسلح بودند
حلب، اصلي‌ترين سوژه مذاكرات روز گذشته بود. لاوروف در اين خصوص گفت: در عمليات خروج شهروندان از حلب شرقي ما در همان چارچوب‌هايي كه توافق كرده بوديم، عمل كرديم. مخالفان نيز مخالفان مسلح بودند. امروز عمليات خروج رو به پايان است و به نظرم در يكي دو روز آينده پايان مي‌پذيرد. برخي از كشورها در همين چارچوب همكاري‌هاي خوبي كردند، همكاري‌هاي عملي براي حل بحران سوريه انجام دادند و در اينجا تاكيد مي‌كنم كه در بيانيه مشتركي كه داشتيم، بر همكاري همه طرف‌هاي مسوول تاكيد شد و از همه خواستيم كه به اين عمليات بپيوندند. اين نكته مثبتي است و امروز ما در اين توافقنامه مشترك شاهد اين كارها بوديم، مبارزه با تروريست‌ها بايد فراگير و گسترده باشد، در قطعنامه شوراي امنيت هم به اين موضوع تاكيد شده و نبايد معيارهاي دوگانه در اين زمينه وجود داشته باشد نبايد چشمان خود را بر فعاليت اين گروه‌ها ببنديم.
نياز به كار مشترك براي مبارزه با تروريسم
وزير امور خارجه روسيه در ادامه سخنانش افزود: براي حفظ جان شهروندان هيچ‌گونه توافقنامه و مذاكره‌اي با گروه‌هاي تروريستي نبايد انجام شود و هيچ معامله‌اي با اين گروه‌ها نبايد صورت گيرد. برخي از كشورها كه در بحران سوريه دست داشتند يا تلاش‌هايي براي حل مسالمت‌آميز بحران سوريه صورت دادند، همه كشورها چه اروپايي‌ها و امريكايي‌ها اين كشورها نيز خودشان در روزها و ماه‌هاي اخير قرباني حملات تروريستي شدند كه داعش اين اقدامات را انجام داد و جبهه النصره نيز روز گذشته عمليات تروريستي و خطرناكي انجام داد. روز گذشته سفير روسيه را در آنكارا ترور كردند كه اين نيز عمليات خطرناكي بود كه جا دارد ما همين امروز با همكاران خود اعلام همبستگي كنيم، مذاكرات مشتركي است و بايد كارهاي مشتركي انجام شود و كارشناسان روسيه و تركيه براي تحقيقات در زمينه قتل و ترور سفير روسيه در تركيه بايد تلاش كنند.
چه كشورهايي القاعده را به وجود آوردند؟
لاوروف يادآور شد: چگونه القاعده به وجود آمد و چگونه گروه‌هايي از آن منشعب شدند. در افغانستان، همان جنگجوياني كه به القاعده و گروه‌هاي ديگر در كشورهاي مختلف پيوستند در عمليات ۱۱ سپتامبر در امريكا عمليات تروريستي انجام دادند. چه كشورهايي به اينها كمك كرده و از آنها حمايت مي‌كنند. القاعده به جبهه النصره و ديگر گروه‌هاي تروريستي تبديل شد كه ما امروز فهرست بلندبالايي از اين تروريست‌ها را مي‌بينيم.
اميدواري به حركت مشترك ايران، روسيه و تركيه
محمدجواد ظريف نيز در اين نشست خبري گفت: اميدواريم با بيانيه مشتركي كه توسط آقاي لاوروف خوانده شد و حاوي تعهد سه كشور ايران، روسيه و تركيه است براي كمك كردن به پايان درگيري‌ها به صورت جدي، منطقي و با دوام و همينطور كمك‌رساني انساني و در نهايت يافتن راه‌حل سياسي با تاكيد بر اصولي كه ذكر شد يعني احترام به حاكميت، تماميت ارضي و وحدت ملي سوريه و پذيرفتن اين واقعيت كه تنها راه‌حل پايان بحران سوريه، راه‌حل سياسي است. اميدواريم با اين حركت مشترك سه كشور ايران، تركيه و روسيه بتوانيم هرچه سريع‌تر به آلام مردم سوريه كه از تروريسم، خشونت و افراط رنج برده‌اند پايان دهيم و در راستاي آينده بهتري براي مردم سوريه و منطقه كمك كنيم. ما در بيانيه تاكيد كرديم بايد با داعش، جبهه النصره و گروه‌هاي وابسته به آنها به صورت مشترك مبارزه كنيم و اين گروه‌ها هيچ فرقي با هم نمي‌كنند و با گروه‌هاي ديگر هم بايد مبارزه كرد. اين نخستين گام براي مبارزه با تروريسم است و به نظر ما يكي از گام‌هاي اصلي كه مي‌توان انجام داد و براي آتش‌بس در سوريه مفيد است، همين كار است. ما متعهد هستيم با دوستان‌مان و دوستاني كه در اين نشست حضور دارند، تلاش‌هاي خوب و شايسته‌اي براي مبارزه با تروريسم كه جامعه جهاني را به‌طور كلي تهديد مي‌كنند، انجام دهيم. در تركيه، آلمان و... ديديم كه گروه‌هاي تروريستي چه اقداماتي را انجام دادند و ضرورت دارد همه كشورهاي جهان براي مبارزه با اين جنايتكاران و اين جنايت‌ها با هم همكاري كنند. كمك كردن به گروه‌هاي تروريستي به ضرر همه كشورهايي است كه از آنها حمايت كرده و با آنها همكاري مي‌كنند.
درخواست آتش‌بس فراگير
سخن گفتن براي وزير امور خارجه تركيه در نشست خبري مشترك با حضور همتاي روس كار آساني نبود و عكس‌هاي اين نشست خبري گوياي همين واقعيت است. چاووش‌اوغلو در اين نشست خواستار برقراري آتش‌بس فراگير در سوريه و رساندن كمك‌هاي انساني به مناطق تحت محاصره شد. وزير خارجه تركيه در پاسخ به سوال خبرنگاران گفت: لازم است تلاش‌هاي بيشتري براي حل بحران سوريه انجام گيرد و واقعيت اين است كه توافقنامه‌هاي حاصل شده در مذاكرات صلح ژنو بايد اجرايي شود؛ اما اين اجرا شدن نيازمند پايبندي تمام طرف‌هاست. چاووش‌اوغلو با اشاره به اينكه 37هزار نفر تاكنون از شهر حلب خارج شده‌اند، تاكيد كرد آتش‌بس در سوريه بايد از سوي تمام گروه‌ها از جمله معارضان و شورشيان مسلح رعايت شود. وي درباره عمليات نظامي تركيه در شمال سوريه نيز گفت: هدف اين عمليات تروريست‌هاي داعش بوده و بعد از پايان پاكسازي مناطق شمالي سوريه از اين گروه، اين مكان‌ها را به ساكنين محلي واگذار مي‌كنيم. وزير خارجه تركيه تاكيد كرد كه كشورش مخالف تقسيم و تجزيه خاك سوريه بوده و اجازه نخواهد داد هيچ گروهي در شهر «منبج» در شمال سوريه پاكسازي نژادي انجام دهد. چاووش اوغلو در پاسخ به سوال ديگري با اشاره به نشست سه جانبه ديروز گفت: به نظر من اين بهترين چارچوب و تصميمي بود كه امروز ما گرفتيم. فعاليت‌هاي مختلفي انجام شد و چارچوب‌هاي مختلفي بررسي و تصميماتي درباره سوريه گرفته شد از جمله توافقي كه با امريكا انجام شد ولي هيچ كدام از اين توافقنامه‌ها اجرايي و عملياتي نشد. مهم‌ترين تصميمات همان تصميماتي بود كه اجرايي و عملي شد.