بم؛ 13 سال بعداز 5 دي 82

در سيزدهمين سالروز زلزله بم، مروري برآنچه در اين شهر در زمان زلزله 5 دي‌ماه 82 با بزرگاي    5/6 و سال‌هاي پس از آن گذشته است، مي‌تواند نماد كوچكي از وضع تاب‌آوري ما در برابر ريسك زلزله و همچنين ارزيابي واقع‌بينانه‌اي از نحوه پاسخ ما به رخداد زلزله‌اي شديد باشد.
1- زلزله بم علاوه براينكه پر تلفات‌ترين زلزله قرن اخير ما است، مستند شده‌ترين زلزله ايران است. اين موضوع البته به توسعه ارتباطات و فناوري اطلاعات و همچنين وجود طبقه تحصيلكرده و آشنا با شيوه‌هاي نوين براي ثبت و انتقال تجربه در طي سال‌هاي اخير در كشور مربوط است. بنابراين اگر قرارباشد ارزيابي از يك زمين‌لرزه به صورت مطالعه موردي انجام شود، چه بسا مهم‌ترين مورد همين زلزله 82 بم باشد.
2- آنچه طي سال‌هاي اخير به ويژه 1386 و 1387 در حفاري‌هاي باستان‌شناختي (دكتر گاراژيان و همكارانش) در منطقه «تل آتشين» (حدود 30 كيلومتري بم) يافت شده نشان از آن دارد كه حيات در اين منطقه از هزاره‌ هفتم قبل از ميلاد وجود داشته و در هزاره سوم قبل از ميلاد (حدود 5000 سال قبل) متوقف شده است. اگر اين اتفاق (از بين رفتن محدوده تل آتشين) به دليل يك زمين‌لرزه شديد رخ داده باشد، چه بسا بتوان زمين‌لرزه1382بم را بازگشت رخدادي 5000 ساله درنظر گرفت. گرچه كه اين موضوع صرفا يك گمانه اوليه از سوي نگارنده است و لازم است بررسي شود.
3- در پايان شهريور 1386 رسما اعلام شد كه بازسازي بم به پايان رسيده است. ارزيابي‌هاي بعدي نشان داد كه بازسازي فيزيكي شهر حدود 80 درصد انجام شده ولي بازسازي رواني-اجتماعي در حدي بين 30 تا 50 درصد ارزيابي مي‌شود. در واقع مي‌توان گفت كه بسياري از آسيب‌هاي رواني- اجتماعي زلزله بم عملا به حال خود رها شد.  
4- زلزله بم در سال 1382 هنگامي رخ داد كه كشورما حدود 5/68 ميليون جمعيت و توليد ناخالص داخلي حدود 135 ميليارد دلار داشت. امروز- در سيزهمين سالروز زلزله بم- كشور ما 80 ميليون جمعيت دارد و برآورد مي‌شود كه توليد ناخالص داخلي در سال 1395 به حدود 392 ميليارد دلار برسد. جمعيت كشور حدود 12 ميليون نفر افزايش يافته ولي توليد ناخالص داخلي (با وجود تمام افت و خيز‌ها و معضلات اقتصادي به ويژه در 5 سال اخير) بيش از دو برابر شده است. بنابراين فرض اوليه آن است كه امكانات و توان اقتصادي و پايه براي كاهش ريسك و افزايش تاب‌آوري موجود باشد.
5- در ساعت وقوع زلزله بم، جمعيت بم حدود 106 هزار نفر برآورد مي‌شد. در زلزله بم بر اساس آمار رسمي 26271 نفر كشته شدند (حدود 25 درصد جمعيت از بين رفتند). ارزيابي آمار سرشماري سال 1385 در بم (118 هزار نفر) نشان مي‌دهد كه جمعيت شهر با مهاجرتي بالغ بر همان تعداد افرادي كه در زلزله جان باختند به تعادل رسيده و بنابراين، اكثريت بمي‌هاي كنوني همچنان همان بومي‌هاي شهر بم هستند.
6- در بم از نظر بازسازي، تمركزي كه در ابتدا انتظار مي‌رفت صورت نگرفت و گروه‌هاي مختلف، مدل‌هاي گوناگوني از بازسازي را اجرا كردند، ولي آزمايشگاه‌هاي بتن در اين شهر براي تست بتن تاسيس شد و به نظر مي‌رسد كه در مواردي با محافظه‌كاري بيشتر از حد معمول در كشور در ساخت ساختمان‌ها (به ويژه ساختمان‌هاي دولتي و مركز اداري بم) وسواس به خرج داده شد.
7- كشور ما به لحاظ آماري هر سال حدود يك زمين‌لرزه با بزرگاي بين 6 تا 7  ريشتر را تجربه مي‌كند. براي چنين كشوري كه از 27 مرداد 1393 در زلزله مورموري ايلام تاكنون و طي بيش از دو سال گذشته، زمين‌لرزه‌اي با بزرگاي بيش از 6  ريشتر رخ نداده، بايد براي رويداد‌هاي شديد و از اين دست، به ويژه با فرض آنكه در نزديكي شهرها رخ دهد (مانند زلزله 82 بم) آماده شد.