دلايل موفقيت و شكست احتمالي مذاكرات آستانه
هادي جرقوئيان
پس از تصرف حلب توسط ارتش سوريه و خروج مخالفان از اين شهر مهم، شرايط جديدي در جنگ سوريه پديد آمده است. روسيه و تركيه، به عنوان دو عنصر تاثيرگذار بر اين جنگ، ابتكار عمل را به دست گرفتند و توانستند آتش‌بسي موقت ميان دولت سوريه و مخالفان برقرار سازند. از طرفي، دو طرف توافق كرده‌اند در تاريخ 23 ژانويه در شهر «آستانه» قزاقستان بر سر ميز مذاكره حاضر شوند تا بتوانند راه‌حلي سياسي براي پايان اين درگيري به دست آورند. تركيه و روسيه نيز خود را به عنوان ضامن‌هاي موفقيت آتش‌بس اخير معرفي كرده‌اند و تلاش خود را به خرج مي‌دهند تا مذاكرات آستانه به سرانجام برسد. تحليلگران سياسي معتقدند موفقيت يا عدم موفقيت نشست آستانه مبهم است. اين، به دليل عدم اعتماد متقابل و موانع نظامي موجود ميان طرف‌هاي شركت‌كننده در اين مذاكرات است. خبرگزاري شين‌هواي چين معتقد است از دلايل موفقيت احتمالي نشست آستانه مي‌توان به تعهد طرفين درگير در آتش‌بس كنوني اشاره كرد؛ اين تعهد با وجود آن است كه هر يك، طرف ديگر را به نقض آتش‌بس متهم مي‌كند. درست است كه در آتش‌بس اخير، ايالات متحده و بازيگران منطقه‌اي (از جمله دولت‌هاي عرب خليج فارس) كنار گذاشته شده‌اند اما احتمال دارد اين موضوع فقط در حال حاضر باشد و شرايط در آينده تغيير كند. دست كم در زمان كنوني دو قدرت تاثيرگذار از هر دو طرف درگير، آتش‌بس را پذيرفته‌اند: روسيه و تركيه. حكومت سوريه نيز اعلام كرده اين آتش‌بس مي‌تواند نقطه شروع خوبي براي فرآيند سياسي در اين كشور باشد. برخي بر اين باورند كه غيبت اروپا و امريكا مي‌تواند به موفقيت مذاكرات كمك كند، چه آنكه در دخالت پيشين، هر دو باعث شكست آتش‌بس مي‌شدند. در واقع توافق روسيه – تركيه مي‌تواند بهتر از توافق شهريور گذشته روسيه – امريكا باشد؛ جايي كه حمله هوايي ايالات متحده به دير الزور، باعث كشته شدن 90 سرباز سوري و به نتيجه نرسيدن آتش‌بس شد. دلايل ديگري كه مي‌توان براي موفقيت احتمالي نشست آستانه در نظر گرفت آن است كه در مذاكرات قبلي كه در ژنو برگزار شد، مهم‌ترين مانع، نمايندگان گروه‌هاي مخالف (به ويژه گروه‌هاي مخالف تحت حمايت عربستان سعودي) بودند كه پيش نياز هر توافق و مذاكره‌اي را «خروج اسد از قدرت» قرار داده بودند كه البته اين موضوعي بود كه خط قرمز حكومت سوريه و حاميانش بود. در موقعيت كنوني و پس از پيروزي‌هاي اخير ارتش سوريه، ديگر بعيد است در مذاكرات پيش‌رو چنين درخواست‌هايي از سوي مخالفان اسد به عنوان پيش شرط مطرح شود. از سوي ديگر، مي‌توان گفت برخي دلايل موفقيت كه ذكر شد، همانند شمشير دو لبه است و مي‌تواند زمينه شكست مذاكرات آستانه را نيز فراهم كند. در حقيقت موقعيت كنوني چنان شكننده است كه هر‌لحظه امكان آن وجود دارد تركيه و شورشيان مورد حمايت اين كشور، موجب انحراف كلي معاهده با مسكو شده و از ميز مذاكره خارج شوند. پس از اعلام آتش‌بس، شورشيان جبهه النصره، سرچشمه آب‌هاي ورودي به دمشق را قطع كردند و پنج ميليون ساكن پايتخت را با مشكلات جدي مواجه ساختند. از اين رو، حكومت سوريه شورشيان را به نقض آتش‌بس متهم كرد. در طرف مقابل، تركيه نيز حكومت سوريه را به نقض توافق و حمله به «وادي بارادا» متهم كرد. آنكارا انتقادات بسياري نيز به نيروهاي حزب الله و مداخله آنها در سوريه داشت. ايران نيز شورشيان مورد حمايت آنكارا را به پيچيده‌تر كردن اوضاع متهم مي‌سازد. در اين ميان، برخي منابع امنيتي اعلام كرده‌اند جبهه النصره بنابر سفارش و دستور تركيه، در حال آماده‌سازي است تا چند حمله در سوريه انجام دهد؛ اين كار براي تحليل آتش‌بس و فشار بيشتر بر روسيه است زيرا آنكارا خواهان آن است كه امتيازات بيشتري از مسكو گرفته و جبهه النصره را وارد معاهده و توافق كند. موضوع ديگري كه احتمال دارد مذاكرات آستانه را به شكست برساند، بحث ادامه رياست‌جمهوري اسد است. درست است كه پيش‌بيني مي‌شود به دليل ضعف مخالفان در موقعيت كنوني، آنها اين خواسته پيشين خود را مطرح نكنند اما بايد به اين مساله نيز توجه داشت هرگونه بحث و اختلاف نظر در موضوع ادامه رياست‌جمهوري اسد، مي‌تواند تمامي معادلات آستانه را بر هم زند. از سوي ديگر، بسياري از كارشناسان سياسي معتقدند از آنجا كه تنها روسيه و تركيه و هم پيمانان آنها در مذاكرات آستانه حضور دارند و اين مذاكرات، همه طرفها را شامل نمي‌شود، از اين رو تضميني براي دستيابي به راه‌حلي كلي و اجماع وجود ندارد. اين در حالي است كه بايد به اين موضوع توجه كامل داشت كه بسياري از كشورهاي ديگر، از جمله ايالات متحده و دولت‌هاي عرب خليج فارس، همچنان منافعي در سوريه دارند و تا آن زمان كه اين منافع تامين نشود، اجازه پايان دادن به اين جنگ پنج ساله را نخواهند داد. با اين وجود و در اين ميان، به نظر مي‌رسد روسيه بيش از سايرين تلاش دارد تا مذاكرات آستانه ثمر بخش بوده و راه‌حلي سياسي براي بحران سوريه به دست آيد. مي‌توان چنين برداشت كرد كه كرملين با اعلام آنكه قصد دارد تجهيزات نظامي خود را به مرور از سوريه خارج كرده و از خاك اين كشور عقب‌نشيني كند، سعي دارد اسد و حاميانش را به پايبندي در مذاكرات ترغيب كرده و به نوعي فشار مضاعفي بر آنها وارد آورد. مسكو نشان داده است كه دستيابي به راه‌حلي سياسي، تا چه اندازه براي او حياتي و مهم به شمار مي‌رود. همزمان، گمانه‌زني‌ها درباره نتايج و خروجي احتمالي مذاكرات آستانه ادامه دارد. برخي بر اين باورند كه خروجي اين نشست، شايد تنها تمديد دوره آتش‌بس كنوني باشد و نه راه‌حلي سياسي. عده‌اي نيز معتقدند نتايج اين مذاكرات، مي‌تواند شكلي از انتقال قدرت، بخشش و عفو براي مخالفان و تاريخي براي رفراندوم قانون اساسي جديد در سوريه باشد و طرفها، طرح‌هايي را براي مذاكرات احتمالي آتي در ژنو مطرح كنند. با آنكه روسيه و تركيه دو هدف متفاوت را در سوريه دنبال مي‌كنند، اما مي‌توانند واسطه‌هايي تاثيرگذار در يك توافق باشند. تخليه محاصره‌شدگان و عمليات موفقيت‌آميز حلب، نشان‌دهنده آن است كه همكاري موفقيت‌آميز مسكو و آنكارا مي‌تواند ادامه‌دار باشد و نشست آستانه به عنوان نقطه عطفي در اين همكاري ثبت شود.