تاملي درباره انقلاب 8
علي شكوهي
هر ساله در اين ايام بحث وعده آب و برق مجاني تازه مي‌شود و برخي مي‌پرسند آيا اين درست است كه امام خميني در سخنانش در بهشت زهرا به مردم وعده داد اگر انقلاب شود، آب و برق مردم مجاني خواهد شد و آيا مردم هم فريب همين وعده‌ها را خوردند و به سوي انقلاب آمدند؟
سوال هشتم- قصه مكرر آب و برق مجاني چيست؟
ادعاي اينكه مردم به خاطر وعده‌هاي داده شده رهبران انقلابي به مبارزه با شاه برخاستند، هم درست است و هم نادرست.
درست است چون نيروهاي سياسي منتقد و روحانيون مبارز خواستار تغيير سلطنت و ايجاد يك حكومت مردمي بودند و مردم هم به اين آرمان‌ها اعتقاد داشتند و طبعا وقتي خواسته‌هاي خود را از زبان آنان مي‌شنيدند، به صف مبارزه مي‌پيوستند. آنها در نهايت خواستار تشكيل يك حكومت مبتني بر آزادي و استقلال و ارزش‌هاي انساني و اسلامي بودند و به هيچ‌وجه تحقق اين آرمان‌ها را در نظام شاهنشاهي ممكن نمي‌دانستند.
نادرست است زيرا وعده‌هاي رفاهي از جنس رايگان كردن آب و برق نبود كه مردم ما را به مبارزه عليه رژيم شاه كشاند يعني اينگونه مطالبات بسيار بسيار كوچك‌تر از سطح مطالبات عام مردم بودند و اگر به كسي در آن روزها گفته مي‌شد كه شما براي رايگان شدن آب و برق به صف انقلابيون پيوستيد، حتما احساس اهانت مي‌كرد و معترض مي‌شد. حتي شعار نيروهاي چپ ماركسيستي در ايران كه از «نان، مسكن، آزادي» سخن مي‌گفتند از سوي مردم مورد پذيرش قرار نگرفت. مردم ايران در انقلاب سال 1357 مطالبات تلنبار شده تاريخي خود را پي مي‌گرفتند و برپايي يك حكومت مردمي و اسلامي و آزاد و مستقل را مطلوب مي‌دانستند. آنان به هر قيمتي حتي از دست دادن امكانات مادي و رفاهي خود حاضر بودند اين حركت انقلابي را پي بگيرند و ناتمام رها نكنند. به همين دليل سطحي كردن مطالبات مردم در سال 57 به حد رايگان كردن آب و برق را ظلم به مردم مي‌دانيم.
البته اين واقعيت را نمي‌توان انكار كرد كه بخشي از تصورات مردم و حتي برخي از مبارزان از عملكرد رژيم شاه، افراطي يا غيرواقع‌بينانه بود و نمونه آن محاسبه سهم هر كسي از بودجه نفت و اينكه اگر انقلاب شود، فلان مقدار پول را ماهانه به مردم خواهند داد! البته اينگونه سخنان را بزرگان انقلاب مطرح نمي‌كردند اما از زبان برخي از افراد شنيده مي‌شد و علت آن هم اعتراض به غارتي بود كه از سوي شاه و بستگانش و درباريان صورت مي‌گرفت. در واقع در هنگام برانگيختن اعتراضات مردم عليه رژيم شاه، بزرگنمايي برخي از خيانت‌ها و جنايت‌هاي شاه هم صورت مي‌گرفت كه خارج از كنترل بود.
اما درباره مطرح شدن وعده آب و برق مجاني از سوي امام خميني بايد چند نكته را توضيح داد.
نخستين نكته اين است كه امام خميني در روز 12 بهمن 57 يعني روز ورودشان به كشور اساسا درباره مجاني كردن آب و برق سخني نگفتند كه وعده‌اي براي فريب مردم قلمداد شود. در بررسي 22 جلد صحيفه امام و منابع صوتي و تصويري مانده از امام خميني(ره) به سه مورد بر مي‌خوريم كه در آن ايشان پيرامون موضوع «مجاني شدن آب و برق و...» سخن گفتند. اين سه مورد را عينا مي‌آوريم:
1- در پيام 14 ماده‌اي نهم اسفند سال 57، قبل از ترك تهران به مقصد قم مي‌فرمايند: «من به دولت راجع به مجاني كردن آب و برق و بعضي چيزهاي ديگر فعلا براي طبقات كم‌بضاعتي كه در اثر تبعيضات خانمان برانداز رژيم شاهنشاهي دچار محروميت شده‌اند و با برپايي حكومت اسلامي به اميد خدا اين محروميت‌ها برطرف خواهد شد، سفارش اكيد نمودم كه عمل خواهد شد.» (صحيفه امام، ج6، ص262)
2- با فاصله يكروزه از پيام قبلي، در بدو ورود به قم (10 اسفند 57) در سخنراني مدرسه فيضيه فرمودند: «ما علاوه بر اينكه زندگي مادي شما را مي‌خواهيم مرفه بشود، زندگي معنوي شما را هم مي‌خواهيم مرفه باشد. شما به معنويات احتياج داريد. معنويات ما را بردند اينها. دلخوش نباشيد كه مسكن فقط مي‌سازيم، آب و برق را مجاني مي‌كنيم براي طبقه مستمند، اتوبوس را مجاني مي‌كنيم براي طبقه مستمند، دلخوش به اين مقدار نباشيد. معنويات شما را، روحيات شما را عظمت مي‌دهيم؛ شما را به مقام انسانيت مي‌رسانيم». (صحيفه امام، ج6، ص 273)
3. مجددا روز بعد (روز جمعه 11 اسفند 57) در كتابخانه مدرسه فيضيه (خطاب به خبرنگار روزنامه اطلاعات) مي‌فرمايند: «هر چه زودتر بايد مشكل مسكن براي بي‌خانمان‌ها و فقراي ايران حل گردد و براي هر خانواده، مسكن مورد نيازشان تامين شود، آب و برق براي فقرا و بي‌بضاعت‌ها بايد مجاني گردد. به نظر من بيشتر انقلابيون واقعي يعني آنها كه نيروي عظيم و كوبنده اين انقلاب بودند، مردم غيرمرفه بودند. كساني كه بيشترين كشته‌ها را دادند و با نيروي ايمان واقعي و اعتقاد راسخ، باعث پيروزي انقلاب شدند، همان كساني بودند كه به هيچ‌وجه اشرافي و مرفه نبودند و از طبقه پابرهنه بودند.» (صحيفه امام، ج6، ص 297)
موارد فوق را امام خميني در تاريخ‌هاي ذكر شده مطرح كردند و بنابراين ادعاي كساني كه معتقدند امام خميني در هنگام ورود به ايران به مردم چنين وعده‌اي را داده بود، سخن گزافي است. از اين بي‌اعتبارتر سخن كساني است كه مدعي شده‌اند سخنان امام خميني در روز 12 بهمن 57 را سانسور كرده‌اند.
نكته دوم اين است كه امام خميني در آن روزها با مطرح كردن اينگونه مسائل، درصدد حمايت از محرومان و افراد كمتر مرفه جامعه بودند و تلاش مي‌كردند كه از رنج مستمندان بكاهند. البته همه مسوولان در آن سال‌ها چنين مطالباتي را داشتند و حتي به اين سمت هم حركت مي‌كردند اما امكانات كشور اجازه تداوم اين كار را نمي‌داد. مرحوم بازرگان در آن زمان به صورت هفتگي به مردم گزارش مي‌داد و همگان به خاطر دارند كه به عنوان نخست‌وزير دولت موقت از مشكلات اجرايي و پولي كشور خبر داشت و معتقد بود كه نمي‌شود اين وعده‌ها را عملياتي كرد. ايشان در گزارشي به مردم در همان زمان تاكيد كرده بودند كه امام خميني قلب رئوفي دارند و به فكر مستمندان و محرومان هستند و از دولت خواستار مجاني كردن آب و برق هستند اما خزانه دولت خالي است و نمي‌تواند اين كار را بكند. البته در آن زمان دولت با توجه به خواست امام و نياز مستمندان جامعه، تا مدتي به اين امر اقدام كرد و آب و برق افراد كم‌مصرف را مجاني كرد اما بعدها با شروع جنگ تحميلي و نياز دولت به درآمد بيشتر، مجبور به تعطيلي اينگونه فعاليت‌ها شدند و قيمت آب و برق و ديگر خدمات دولتي را مانند قبل از همه اقشار مردم گرفتند. در آن زمان حتي دولت به كمك‌هاي مردمي براي اداره جنگ هم نياز داشت و مردم با فرستادن امكانات و تامين مالي و هديه دادن طلاجات خود به كمك مسوولان رفتند.
نكته سوم اين است كه تا وقتي مسوولان دولتي اين مساله را علنا براي مردم مطرح نكردند و وعده مجاني شدن آب و برق براي اقشار نيازمند را به مطبوعات نكشاندند، امام خميني بر اين موضوع به صورت علني اصرار نكردند.
اگر به مطبوعات اوايل اسفند سال 57 مراجعه شود حتما مشاهده مي‌شود كه براي نخستين بار سخنگوي دولت موقت يعني عباس اميرانتظام بود كه اين وعده را مطرح كرد. كيهان در تاريخ 8 اسفند 1357 از قول سخنگوي دولت نوشت: «براي كم‌درآمدها؛ آب و برق مجاني مي‌شود!» و اين يك روز قبل از آن است كه امام در سخنان‌شان اين موضوع را مطرح كنند. ظاهرا امام خميني در جلسات خصوصي از دولت خواسته بودند در اين زمينه كاري كنند و دولت هم مصوبه‌اي را در هيات دولت مطرح كرد و سخنگوي دولت هم آن را به رسانه‌ها كشاند و سپس امام خميني پي ماجرا را گرفت و در عين حال سعي كرد اين مساله را به سوي معنويت و تعالي روحي مردم هم سوق دهد تا مردم تنها به نيازهاي مادي انقلاب و دستاوردهاي رفاهي نظام بسنده نكنند و مطالبات ديگر را مهم‌تر بدانند.
ادامه دارد