فرصتي براي كالاهاي ايراني

گروه اقتصادي| پيامدهاي اختلاف ميان كشورهاي عربي حوزه خليج فارس، دامن بخش‌هاي گوناگون اقتصاد را گرفت؛ از ريزش بورس قطر تا كاهش جهاني قيمت نفت. همگي متاثر از درگيري ميان كشورهايي است كه پيش از اين، به نظر مي‌آمد در يك كمپ قرار دارند، اما حالا آنها قطر را هم‌موضع ايران مي‌دانند. اگرچه ريشه تنش كشورهاي عربي با قطر، خود بحث جداگانه‌اي مي‌طلبد، اما آنچه اكنون اتفاق افتاده دامنه اين قطع ارتباط و تاثيراتي است كه بر روابط ايران و قطر در حوزه اقتصادي خواهد افتاد. بي‌شك با قطع روابط كشورهاي عربي، قطر مراودات تجاري خود را با ايران و كشورهاي همسو از جمله تركيه افزايش خواهد داد. در اين ميانه، فرصتي مهم براي بازار ايران فراهم خواهد شد كه جلوتر از همه فعالان، فعالان صنايع غذايي پيش‌قدم شده‌اند. علاوه بر اين همسايه جنوبي براي پروازهايش چاره‌اي جز استفاده از حريم هوايي ايران را ندارد و خود اين مساله براي كشور درآمدزا خواهد بود. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه ايران سالانه 5 ميليارد دلار انواع كالا به اين كشور كوچك حاشيه خليج فارس صادر مي‌كند كه بخش اعظم اين كالاها را صنايع غذايي تشكيل داده كه از سوي بخش خصوصي صادر مي‌شود. زيرا ايران تنها كشوري است كه با قطر مرز مشترك دارد و روابطش در سطح عادي است. قطر كشوري كوچك و ثروتمند است و تمايل مصرف‌كنندگان ساكن اين كشور به استفاده از كالاهاي مرغوب است، با اين همه تجربه دوراني كه روسيه هم دچار تنش‌ با كشورهاي غربي شد، نشان مي‌دهد در اين روزها بحث‌هايي داغ مي‌شوند كه ممكن است چندي بعد اثري از آن باقي نماند.  آمار‌هاي رسمي نشان مي‌دهد كه قطر و ايران در مباحث تجاري شركاي مهمي براي يكديگر نيستند. با وجود تراز تجاري مثبت ايران و قطر اين كشور در ميان پنجاه شريك برتر تجاري ايران، رتبه ۳۵ را داشته و تنها 1/0 درصد از كل تجارت ايران را شكل داده است.  از اقلام وارداتي قطر به ايران مي‌توان به انواع پلي اتيلن، وسائط نقليه موتوري، محصولات آهني، محصولات هالوژنه هيدروكربورها، سديم هيدروكسايد، داروهاي آنتي بيوتيك و برخي محصولات شيميايي اشاره كرد. در حالي كه اقلام صادراتي ايران به قطر فرش، كلينكر، انواع سيمان پورتلند، لوله و پروفيل از چدن و فولاد، سنگ‌هاي ساختماني، روغن صنعتي، سولفات باريم، كلوخه سنگ آهن، پسته تازه، بنزن، مصنوعات آلومينيومي، اشياي سراميكي، گچ بنايي، زعفران و برخي محصولات كشاورزي است.  دو ماه پيش، كمتر كسي تصور مي‌كرد كه ناگهان فشارهاي عربستان سعودي به جاي ايران بر قطر متمركز شود و متعاقب آن دولت‌هاي عربي ديگر مانند امارات و مصر فشاري چنين سنگين به شريك آن زمان خود وارد كنند. كار به جايي رسيد كه امروز حتي اجازه پرواز بر فراز آسمان كشورهاي‌شان را از اين همسايه خود دريغ كنند.   حالا كمتر از يك هفته از آغاز تنش‌ها ميان كشورهاي عربي حوزه خليج فارس مي‌گذرد و كار از دعواي ميان چند همسايه به مساله‌اي تبديل شده كه به نظر مي‌رسد بازار انرژي هم از آن متاثر خواهد شد. نفت در معاملات روز سه‌شنبه بازار جهاني به دليل نگراني‌ها نسبت به پيامد منفي اختلاف سياسي ميان قطر و كشورهاي عربي متعدد بر توافق كاهش توليد اوپك، براي سومين روز كاهش پيدا كرد.  نفت وست تگزاس اينترمديت امريكا ۱۸ سنت يا 2/0 درصد كاهش يافت و به 21/47 دلار در هر بشكه رسيد. اين قيمت پايه حدود ۸ درصد از ۲۵ ماه مه كه توافق كاهش توليد اوپك به مدت ۹ ماه ديگر تمديد شد، كاهش داشته است. نفت برنت كه قيمت پايه بازار بين‌المللي است، با ۲۰ سنت يا 4/0 درصد كاهش نسبت به قيمت نهايي روز دوشنبه، در 27/49 دلار در هر بشكه معامله شد. بهاي معاملات برنت ۹ درصد از ۲۵ ماه مه كاهش نشان مي‌دهد. در همين حال رويترز به نقل از جميل احمد، كارشناس موسسه كارگزاري fxpm نوشت: «يكي از دلايل كاهش قيمت نفت احتمال كاهش تعهد قطر در اجراي توافق كاهش عرضه نفت اوپك در پي تشديد بحران با ديگر كشورهاي نفتي عربي است.» با توجه به توليد روزانه 620 هزار بشكه‌اي نفت قطر، توليد نفت اين كشور يكي از كمترين ميزان‌ها در سازمان اوپك است اما تنش ميان اعضاي اين كارتل مي‌تواند توافق كاهش توليد را تضعيف كند. گرك مك‌كنا، استراتژيست ارشد بازار گفت تحريك قطر به معناي اين است كه يك فرصت واقعي وجود دارد كه اتحاد اوپك در مورد كاهش توليد ممكن است بشكند.  به گفته تاجران، هرچند كه قطر يك توليدكننده كوچك نفت است، ممكن است ديگر دولت‌هاي عضو اوپك چنين اقدامي را به عنوان دليلي براي پايان دادن به مهار توليد نفت‌شان ببينند. اين نگراني در مورد چشم‌انداز كنترل توليد اوپك در حالي مطرح شده است كه عرضه در مكان‌هاي ديگر دنيا به ويژه امريكا افزايش يافته است.
كاهش شديد شاخص بورس قطر
در هياهوي بازار پرتنش نفت، بورس هم بي‌نصيب نماند. به دنبال سقوط بورس‌هاي آسيايي، وبگاه عربين‌ بيزينس گزارش داد كه پس از اعلام قطع رابطه چهار كشور عربي با قطر، بورس اين كشور دچار افت شاخص‌ها شد، اما در مقابل بورس عربستان شاهد رشد بود. طبق اين گزارش شاخص بورس قطر 3/7 درصد افت كرد تا بيش از هشت ميليارد دلار از ارزش خود را از دست بدهد.  اين افت در بورس قطر از اواخر سال 2009 كه بازار جهاني دچار بحران مالي شد، بي‌سابقه بود.  رويترز گزارش داده كه قطر با ذخيره ارزي معادل 335 ميليارد دلار و سود تجاري بالغ بر 7/2 ميليارد دلار در ماه آوريل و استفاده از بندرهاي خود به جاي مرز خاكي با عربستان، مي‌تواند اين بحران اقتصادي را پشت سر بگذارد. در مقابل شاخص بورس عربستان در ابتداي انتشار اخبار قطع روابط دچار كاهش شد اما ساعاتي بعد با     5/0 درصد رشد، بسته شد. علاوه بر اين، برخي بانك‌هاي سريلانكا خريد ريال قطر را از ديروز صبح متوقف كردند، گفته مي‌شود كه آنها به سفارش بانك‌هاي سنگاپوري اقدام به اين كار كرده‌اند. اين اقدام بانك‌هاي سريلانكا يك روز بعد از اينكه برخي كشورهاي عرب روابط‌شان را با قطر قطع كردند اتفاق افتاد. عربستان، مصر، امارات متحده عربي و بحرين روز دوشنبه روابط خود را در يك اقدام هماهنگ با قطر قطع كردند. آنها دوحه را به حمايت از گروه‌هاي افراط‌گراي اسلامي و ايران متهم مي‌كنند.  يك معامله‌گر ارشد ارز به رويترز گفت: همكاران ما در سنگاپور از ما خواسته‌اند كه ريال قطر را خريداري نكنيم.
سرشاخ شدن با توليدكننده قدر
اكنون بيشترين نگراني‌ها در بازار انرژي در بخش گاز است. قطر توليد‌كننده 33 درصد گاز طبيعي مايه يا ال ان جي در جهان است و حالا از سوي همسايگانش به حمايت از تروريسم متهم شده است.  روز دوشنبه كه عربستان سعودي و متحدان كليدي‌اش با قطر كه بزرگ‌ترين فروشنده گاز طبيعي مايع جهان (ال‌ان‌جي) است، قطع رابطه كردند، نگراني‌ها درباره اختلال در توليد و تدارك گاز براي كشورهاي همسايه بيشتر شد؛ نگراني‌هايي كه به نظر مي‌رسد بازار جهاني گاز را متاثر كند.  عربستان سعودي، همراه امارات متحده عربي و مصر كه همگي از طريق خط لوله يا ال‌ان‌جي به‌شدت به گاز قطر وابسته‌اند به همراه بحرين با افزايش اختلافات ديپلماتيك اعلام كرده‌اند تمامي روابط خود شامل خطوط ارتباطي را با قطر قطع خواهند كرد.  وزير كشور امريكا، ركس تيلرسون كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا را در سفر ماه گذشته‌اش به عربستان سعودي همراهي كرد، مدير اجرايي اكسون موبيل- شريك كليدي قطر در ساخت كارخانه‌هاي عظيم صادرات ال ان جي اين كشور- بوده است.  از آنجا كه اين بحران قيمت نفت را دچار نوسان كرده است، تجار ال‌ان‌جي در انتظار هستند و بازار را رصد مي‌كنند؛ آنها نسبت به اين پتانسيل اختلال در جريان‌هاي انرژي منطقه‌اي آگاه هستند اما ممكن است در مورد اين فرض كه مي‌توان هرگونه شوك تجاري را با توجه به اينكه بازار‌هاي جهاني به خوبي تامين شده‌اند، محدود كرد، دچار اشتباه شده باشند.  به بزرگ‌ترين مشتريان قطر، يعني هند و ژاپن فورا اطمينان مجدد داده شده است كه تامين گاز آنها همچون گذشته ادامه خواهد يافت.  از چند ساعت پس از قطع روابط ديپلماتيك، امارات متحده عربي عبور و مرور تمامي شناور‌هايي را كه با استفاده از لنگرگاه معروف فجيره امارات از قطر مي‌آيند يا به آن مي‌روند را ممنوع كرده است.   طبق داده‌هاي كشتيراني در تامسون رويترز، اين ممنوعيت بر حدود ۶ كشتي مخزن حمل ال‌ان‌جي مرتبط با قطر كه در حال حاضر در منطقه فجيره پهلو گرفته‌اند و ممكن است نياز باشد بيرون آورده شوند هم حاكم است. مورتن فريسچ كه يك مشاور مستقل صنعت گاز و ال‌ان‌جي است مي‌گويد: به نظر من اين بر صادرات ال ان جي قطر به خارج از دنياي عرب هيچ تاثيري نمي‌تواند داشته باشد و احتمال اينكه بر صادرات ال‌ان‌جي و گاز خط لوله‌اي در دنياي عرب هم تاثير بگذارد كم است.
مخمصه قطر
تصميم دولت‌هاي عربي منطقه، شايد بيشترين تاثير خود را بر بازار داخلي قطر بگذارد. رويترز براي بررسي همين مساله گزارشي را روز گذشته منتظر كرد.  قطر با سرمايه تخمين زده شده ۳۳۵ ميليارد دلاري ثروت پادشاهش، به نظر مي‌رسد اين كشور قادر باشد از ايجاد بحران اقتصادي ناشي از تصميم روز دوشنبه عربستان سعودي، مصر، امارات متحده عربي و بحرين براي قطع ارتباطات حمل‌ونقل هوايي دريايي و زميني با اين كشور جلوگيري كند.  تشكيلات تازه توسعه يافته بندرگاهي اين كشور كوچك، قطر را قادر مي‌سازد به صادرات گاز طبيعي خود كه در ماه آوريل مازاد تجاري 7/2 ميليارد دلاري را برايش به ارمغان آورد ادامه دهد و  واردات خود كه قبلا از مرز زميني عربستان- كه در حال حاضر به روي اين كشور بسته شده است- انجام مي‌شد را از راه دريا تداوم ببخشد.  اما در صورتي كه اين قطع روابط كه با اتهام حمايت از تروريسم انجام شده چند ماه ادامه پيدا كند، بخش‌هايي از اقتصاد قطر به‌شدت آسيب خواهد ديد. روز دوشنبه دورنماي اين قضيه باعث شد بازار سهام قطر بيش از ۷ درصد افت كند. خطوط هوايي در حال رشد سريع قطر در مركز تلاش‌هاي اين كشور كوچك براي تبديل شدن به يك قطب توريسم قرار دارد، احتمالا با از دست دادن دسترسي به برخي از بزرگ‌ترين مراكز خاور ميانه متحمل ضررهاي زيادي خواهد شد. روابط ساير كشورها در شوراي همكاري خليج‌فارس كه متشكل از ۶ كشور است از روز دوشنبه به سختي ادامه خواهد داشت و بانكداران خارجي مي‌گويند درصورتي كه تنش‌هاي ديپلماتيك تداوم يابد، كل منطقه مجبور خواهند شد بهاي بيشتري براي وام‌هاي خود پرداخت كنند. يك بانكدار بين‌المللي در خليج فارس كه به علت حساسيت‌هاي سياسي نخواست نامش فاش شود گفت: اگر اين اختلافات براي مدتي تداوم داشته باشد مشكلات جانبي آن مي‌تواند عظيم باشد. از آنجايي كه همه دولت‌هاي شوراي همكاري خليج فارس كاملا وابسته به صادرات نفت و گاز خود هستند، از لحاظ تجارت و سرمايه‌گذاري فقط روابط ضعيفي با هم دارند كه اين تاثير اقتصادي اختلافات‌شان را محدود مي‌كند. امارات متحده عربي بزرگ‌ترين شريك تجاري قطر در شوراي همكاري خليج فارس است اما از لحاظ جهاني تنها در رتبه پنجم شركاي تجاري قطر قرار مي‌گيرد.  به شكلي مشابه طبق آخرين آمار، عربستان سعودي و ساير كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس، به طور معمول تنها ۵ تا ۱۰ درصد از تبادلات بازار سهام قطر را به خود اختصاص مي‌دهند و اين نشان مي‌دهد كه حتي اگر تمام كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس سرمايه‌هاي خود را از بازار سهام قطر خارج كنند، نمي‌توانند بازار آن را غرق كنند. با اين همه قطر در برخي حوزه‌ها با هزينه‌هاي بيشتري مواجه خواهد شد؛ عربستان سعودي و امارات متحده ۳۰۹ ميليون دلار از 05/1 ميليارد دلار واردات غذاي قطر در ۲۰۱۵ را انجام دادند كه بيشتر آن را محصولات لبني تشكيل مي‌داد كه از مرز زميني سعودي‌ها به قطر وارد مي‌شد. دوحه بايد به فكر راه ديگري براي تامين اين قسمت از نياز‌هاي خود باشد.