نقش امريكا در كودتاي 28 مرداد 32 چه بود؟

گروه سياسي| وزارت امور خارجه امريكا بعد از 64 سال 375 سند تازه از كودتاي 28 مرداد 1332 و سرنگوني دولت محمد مصدق منتشر كرده است. اين اسناد به وقايع سال‌هاي ۱۹54- ۱۹۵1 ميلادي مي‌پردازد و حوادث قبل از كودتا، عمليات سرنگون كردن مصدق و نيز وقايع پس از آن را در بر مي‌گيرد. آ‌ن‌طور كه فارس گزارش داده سندهاي منتشر شده شامل ۴ محور كلي «تلاش‌هاي ايالات متحده براي فهميدن مصدق از فوريه ۱۹۵۱ تا فوريه ۱۹۵۲»، «بحران سياسي جولاي ۱۹۵۲ ايران و تبعاتش»، «برنامه‌ريزي و اجراي عمليات آژاكس در اوت ۱۹۵۳» و «روزهاي پس از عمليات آژاكس از سپتامبر ۱۹۵۳ تا دسامبر ۱۹۵۴» هستند. در يكي از جنجالي‌ترين سندهاي اين مجموعه سازمان سيا به آيت‌الله كاشاني و نيروهاي مذهبي اتهام مخالفت با مصدق و طرفداري از موضع رژيم شاه را وارد كرده است. در همين زمينه «تاريخ ايراني» گزارش داده وزارت خارجه امريكا سال گذشته - در دوران رياست‌جمهوري باراك اوباما و تصدي جان كري بر اين وزارتخانه - اجازه انتشار كتاب اسناد كودتاي ايران را نداده بود. وزارت امور خارجه امريكا در سال ۱۹۸۹ كتاب اسناد مربوط به روابط ايران و دولت دوايت آيزنهاور را منتشر كرد كه اسناد كودتا در آن گنجانده نشد. آن اقدام بحث‌برانگيز اعتراضات زيادي را در پي داشت. به همين علت در سال ۱۹۹۲ كنگره امريكا، وزارت امور خارجه را موظف كرد كه تاريخ ديپلماسي ايالات متحده را به طور «جامع، دقيق و قابل اعتماد» چاپ كند. وزارت امور خارجه همچنين پذيرفت كه نسخه تكميل شده‌ روابط ايران و امريكا در دهه ۱۹۵۰ را چاپ كند كه سرانجام روز پنجشنبه (۱۵ ژوئن) منتشر شد. پيش از اين در سال ۲۰۱۳ سازمان اطلاعات مركزي ايالات متحده (سيا)، با خارج كردن اسنادي از طبقه‌بندي محرمانه به نقش خود در آن كودتا اعتراف كرده بود.
نقش مستقيم امريكا در مديريت كودتاي 28 مرداد
سايت ايران آنلاين هم گزارش داده چند سند از اين مجموعه نشان مي‌دهد كه سى آى اى و دولت امريكا روحيه‌شان را پس از ٢٥ مرداد از دست داده بودند. در يكي از اسناد به صراحت آمده است كه بعد از شكست كودتا در ٢٥ مرداد هم سيا هم سفير امريكا معتقد بودند بايد عمليات عليه مصدق را متوقف كرد. در اين اسناد كه مربوط به مكاتبات محرمانه سفارت امريكا در تهران با وزارت امور خارجه اين كشور و سازمان جاسوسي سيا است، به وضوح از نقش مستقيم امريكا در مديريت اين كودتا و كنار زدن دولت منتخب دكتر مصدق پرده‌برداري شده است. همچنين در سند مربوط به 19 اوت 1953، رابط سيا و سفير امريكا در تهران در يك تلگرام محرمانه با اشاره به در شُرف موفقيت بودن سرنگوني دولت مصدق، از دولت وقت امريكا مي‌خواهند پس از روي كار آمدن زاهدي (دولت كودتا) فورا 5 ميليون دلار بودجه براي كمك به دولت او اختصاص دهد. همچنين در يكي ديگر از 375 سند منتشرشده، سفير امريكا از محمدرضا پهلوي، شاه سابق ايران، مي‌خواهد در بيانيه‌اي از نظاميان و مردم بخواهد فرامين زاهدي را اجرا كنند.
اسناد مهم 18 آگوست 1953
همچنين در يكي از اسناد مربوط به 18 اگوست 1953 آمده كه اگر شاه فرار نمي‌كرد، همان اول، دولت مصدق سرنگون مي‌شد. ترجمه متن اين سند را سايت انتخاب به اين صورت آورده است: دستورات جديد در ادامه مي‌آيد (دستوراتي كه بايد از سوي سفير بغداد در صورت ترك رم به مقصد بغداد از سوي شاه گرفته شود) بايد به شاه گفته شود كه سخناني در تشكر از ملت ايران براي قيام ناگهاني در حمايت از او بيان كند و همچنين بايد از مردم ايران بخواهد كه حمايت خود را ادامه دهند و قصد خود براي بازگشت به كشور را سريع‌تر اعلام كند. شاه بايد هر چه سريع‌تر خود را اماده بازگشت به ايران كند. ما توصيه كرديم كه در تهران جمعيت بسيار زيادي از حاميان شاه استقبال خوبي از او كنند. ما احساس مي‌كنيم خيلي مهم است كه شاه هر چه سريع‌تر به ايران بازگردد چراكه اوضاع همچنان مشخص نيست و حضور او مي‌تواند اوضاع را متفاوت كند. در صورتي‌كه شاه همچنان در بازگشت به ايران ترديد داشت، در محافل ديپلماتيك در واشنگتن بايد اين سخن را تكرار كنيد: آنچه او انجام داد كاملا با قانون ايران مطابقت داشت و همچنين در راستاي حفظ سنت و عمل ايراني بود.
اگر شاه در كشور باقي مي‌ماند و فرار نمي‌كرد و با حضورش از زاهدي حمايت مي‌كرد، تغيير دولت در همان وهله اول اتفاق مي‌افتاد. بخش اعظم اين ناكامي به خاطر اين حقيقت است كه شاه به طور ناگهاني كشور را ترك كرد و تنها چند برگه از خود به جا گذاشت كه محتواي آنها معنادار نيست. پس از شكست كودتاي ۲۵ مرداد، محمد رضا شاه، محور اصلي كودتاچيان سحرگاه ۲۵ مرداد، از كشور فرار مي‌كند. در تلگرافي كه بري سفير امريكا دربغداد به وزارت امورخارجه كشور متبوعش درباره ملاقات خود با شاه دربغداد به تاريخ ۲۶ مرداد، ارسال مي‌كند، از روحيه درهم شكسته شاه صحبت مي‌كند. شاه تا ايتاليا هم نقل مكان كرد در آنجا بود كه از خبر سقوط مصدق باخبر مي‌شود.