قدرت‌نمايي بي‌سابقه كنگره در برابر كاخ سفيد

سارا معصومي

يك كارت قرمز ديگر و اين‌بار پررنگ‌تر از هميشه به روسيه. دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده مي‌تواند هر روز بر وسعت دامنه خيالبافي‌هايش براي رابطه با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه بيفزايد اما در عالم واقع آنچه رخ مي‌دهد صعب‌العبورتر شدن هر روزه مسير اين رابطه دوجانبه است. قريب به دو هفته از نخستين ديدار ميان روساي جمهور امريكا و روسيه در خاك آلمان مي‌گذرد؛ ديداري كه بيش از يك ساعت به طول انجاميد و البته برخي منابع مي‌گويند كه تنها ديدار پوتين و ترامپ هم در هامبورگ نبوده و دو طرف يك بار هم پنهاني و به دور از چشم خبرنگاران و حاضران در هامبورگ با هم گفت و شنودي داشته‌اند. تنها دستاورد آن ديدار توافقي مبهم و پرسوال در مورد برقراري مناطق كاهش تنش در برخي نقطه‌هاي جنوبي سوريه بود كه البته هنوز پابرجاست اما نتوانسته عملا از سرسختي ساختار سياسي امريكا براي نزديكي به روسيه بكاهد. درك كينه دموكرات‌ها از روسيه در هشت ماه گذشته از انتخابات رياست‌جمهوري در امريكا سخت نيست و ريشه‌هاي آن را مي‌توان در نقشي دانست كه گفته مي‌شود مسكو در تخريب جايگاه انتخاباتي هيلاري كلينتون، نامزد دموكرات‌ها در انتخابات سال 2016 بازي كرده است اما جمهوريخواهان نيز شمشيرهاي خود را از رو براي روسيه بسته‌اند. روسيه به نقطه مشتركي بدل شده كه دموكرات‌ها و جمهوريخواهان به شكل بي‌سابقه‌اي روي آن اجماع پيدا كرده‌اند و تازه‌ترين نمونه اين اجماع را هم مي‌توان در توافقي ديد كه 48 ساعت پيش ميان رهبران كنگره براي تنبيه روسيه حاصل شد. دو علت مشخص براي مجازات جديد روسيه از سوي امريكا نيز وجود دارد: 1- دخالت در انتخابات رياست‌جمهوري 2016 امريكا، 2- سياست‌هاي مداخله‌جويانه روسيه در امور همسايگانش.
نكته قابل توجه طرح تصويب شده در كنگره اما جنس تحريم‌هايي نيست كه بر مسكو تحميل شده است بلكه بي‌اعتمادي است كه در قانونگذاران امريكايي نسبت به رييس‌جمهورشان وجود دارد. بي‌اعتمادي بي‌سابقه‌اي كه در نتيجه آن، دست رييس‌جمهور امريكا براي تعليق يا پايان دادن به تحريم‌هاي روسيه به مناسبت‌هاي مختلف بسته خواهد شد. اين تصميم كنگره در حقيقت ضربه مهلكي به رييس‌جمهوري است كه هنوز شش ماه از حضورش در قدرت گذشته اما در نرخ عدم محبوبيت روساي جمهور امريكا در همين بازه زماني ركورددار است و جهان را نيز با سياست‌هاي مبهم و چندپهلوي خود در همين بازه زماني كوتاه به ستوه آورده است. تصميم جديد كنگره در حالي نهايي و لازم‌الاجرا شد كه كاخ سفيد از قريب به دو ماه پيش و زماني كه مساله تصويب تحريم‌هاي بيشتر عليه روسيه بر سر زبان‌ها افتاد، اعلام كرد كه مخالف سختگيري‌هاي بيشتر بر مسكو نيست اما دستان رييس‌جمهور براي تعليق يا پايان دادن به تحريم‌هاي روسيه در صورت دريافت سيگنال‌هاي مثبت از مسكو را نبايد بست. اما در نهايت تمام چانه‌زني‌هاي انجام گرفته ميان كنگره و كاخ سفيد اين پرونده تحريم‌هاي جديد روسيه بود كه بسته شد تا به كليددار جديد كاخ سفيد بفهماند رييس‌جمهور در ساختار سياسي امريكا همه‌كاره نيست.
*تحريم روسيه يا تنبيه ترامپ؟
رسانه‌هاي امريكايي در چند ساعت گذشته خبر اجماع در كنگره بر سر تشديد تحريم‌هاي روسيه را با تيترهاي پرطمطراقي كه شكست كاخ سفيد در برابر كنگره را فرياد مي‌زدند، پوشش دادند. گويا آنچه مهم‌تر از تحريم روسيه است، تنبيه رييس‌جمهور امريكاست. رسانه پرتيراژي مانند نيويورك‌تايمز در‌اين‌باره مي‌نويسد: «كنگره تا دندان مسلح به جمهوريخواهان كه دموكرات‌هاي مخالف رييس‌جمهور نشسته در كاخ سفيد در آن در اقليت هستند به ترامپ رودست زد. اين طرح و جزييات آن در حقيقت تازه‌ترين حلقه از دومينوي اتفاق‌هايي است كه به شكل روزمره در رابطه امريكا و روسيه در هشت ماه گذشته رخ داده است. ترامپ و نزديك‌ترين افراد به وي از جمله پسر و دامادش در حال حاضر زير ذره‌بين سرويس‌هاي اطلاعاتي و امنيتي در مورد رابطه با روسيه هستند و اخيرا خبرهايي منتشر شده مبني بر اينكه مشاوران ترامپ با برخي مقام‌هاي روس ديدار يا تماس‌هايي درباره تحريم‌هاي روسيه و احتمال تعليق آن توسط رييس‌جمهور داشته‌اند. اكنون دونالد ترامپ با دو گزينه پرهزينه روبه‌رو است: يا بايد اين طرح را به محض قرار گرفتن روي ميز خود در كاخ سفيد وتو كند كه بدين ترتيب بايد با اتهام‌هاي جدي‌تر در مورد جانبداري از ولاديمير پوتين دست و پنجه نرم كند يا بايد با امضاي آن، تحريم‌هايي را عليه روسيه اعمال كند كه قلبا تمايلي به انجام آن ندارد.»
سناتور بنيامين كاردين از دموكرات‌هاي ارشد در كميته روابط خارجي مجلس سنا در اين باره به نيويورك تايمز مي‌گويد: «كنگره تقريبا يكدست و متحد با اين طرح يك پيام واحد و مشخص را از جانب مردم امريكا و متحدان ما در سطح بين‌المللي به گوش رييس‌جمهور روسيه رساند. اكنون ما براي تكميل روند انتقال اين پيام به روس‌ها به كمك رييس‌جمهور ترامپ نياز داريم.»
براساس متن اين طرح، روسيه به علت الحاق غيرقانوني كريمه به خاك خود، تداوم دخالت نظامي در شرق اوكراين و موارد نقض حقوق بشر علاوه بر اتهام دخالت در انتخابات امريكا مجازات خواهد شد. دونالد ترامپ در شش ماه گذشته همواره از اعتراف به اينكه روسيه در انتخابات سال 2016 دخالت داشته سر باز زده است و تنها يك‌بار در جريان سفر به لهستان پيش از ديدار با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در حاشيه نشست گروه 20 در هامبورگ بود كه با گفتن اين جمله كه جز روسيه كشورهاي ديگري هم هستند كه در روند انتخابات ما و ساير كشورها دخالت مي‌كنند، تلويحا و به نوعي به اين ادعاها اعتراف كرد. براساس طرحي كه احتمالا توسط ترامپ امضا هم خواهد شد تحريم‌هايي عليه چهره‌هايي كه در فعاليت‌هاي ضدحقوق بشري در روسيه دست دارند يا در روند انتقال تسليحات به دولت بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه شريك هستند و همچنين مجرمان در حوزه‌هاي امنيت و جرايم سايبري اعمال خواهد شد. نهادهاي اطلاعاتي و امنيتي ايالات متحده، روسيه را در پشت پرده بسياري از حملات سايبري به امريكا در روزهاي انتخابات مقصر مي‌دانند.
نيويورك‌تايمز در بخش ديگري از گزارش خود مي‌نويسد: «توافقي كه ميان دموكرات‌ها و جمهوريخواهان به دست آمد آينه خوبي از رويكردهاي متفاوتي است كه ترامپ و حتي جمهوريخواهان هم‌حزبي وي در كنگره در قبال برخورد با روسيه دارند. رييس‌جمهور امريكا به دنبال برخورداري از قدرت بلامنازعه در دوري و نزديكي به روسيه است و اين در حالي است كه كنگره در اين مسير قصد دارد با جديت نقش ترمز را بازي كند.»
 *اتحاد بي‌سابقه دو حزب
مسكو چند ماهي است كه سياست صبوري استراتژيك را در برابر امريكا در پيش گرفته است. استراتژي‌اي كه مختص به روزهاي حضور رسمي ترامپ در كاخ سفيد نيست و حتي از پيش از آن و زماني كه هويت رييس‌جمهور آتي مشخص شده و باراك اوباما، رييس‌جمهور وقت نيز زنجيره‌اي از شديدترين تدابير از تحريم تا اخراج ديپلمات‌ها را اعمال كرد، آغاز شده بود. ولاديمير پوتين پس از حضور دونالد ترامپ در كاخ سفيد ترجيح داد روسيه را در حاشيه زمين بازي ترامپ و مخالفان مسكو در داخل امريكا اعم از جمهوريخواهان و دموكرات‌ها نگاه دارد تا نتيجه زورآزمايي كنگره و كاخ سفيد مشخص كند كه آيا مسكو بايد دست به مقابله به مثل بزند يا روزهاي آرام‌تري در رابطه دوجانبه با بالا رفتن دستان ترامپ به عنوان برنده اين منازعه داخلي از راه خواهد رسيد. اكنون با تصويب اين طرح و متمم‌هاي آن‌كه عملا دستان ترامپ را در منگنه قرار داده است روسيه نيز احتمالا رويكرد تندتري را در چندروز آينده اتخاذ خواهد داد. سخنگوي دولت روسيه در نخستين واكنش به تصويب اين طرح آن را اقدامي بسيار تا بسيار منفي خواند و البته از بيان جزييات بيشتر در اين مورد سر باز زد. كاخ سفيد نيز تا لحظه تنظيم اين خبر از بيان واكنش رسمي نسبت به آن سرباز زده است.
نيويورك تايمز در اين باره مي‌نويسد: «دو مقام نزديك به دولت مي‌گويند كه نمي‌توانند تصور كنند آيا ترامپ در فضاي ملتهب و ضدروسي كه در داخل امريكا وجود دارد و اتهام‌هايي كه در اين مورد به دولت وي وارد شده دست به وتوي طرح تحريمي روسيه خواهد زد يا خير. به گفته اين منابع آگاه، ترامپ اقدام كنگره در بستن دستان رييس‌جمهور براي تعديل، تعليق يا پايان دادن به تحريم‌هاي روسيه را دخالت آشكار قانونگذاران در اختيارات قوه مجريه مي‌داند اما عملا نمي‌تواند براي رد كردن اين دخالت كاري انجام بدهد. با اين وجود ترامپ همواره به‌گونه‌اي غيرقابل پيش‌بيني رفتار كرده و مشخص نيست كه آيا وي براي نخستين‌بار در عمر شش‌ماهه حضور در مسند رياست‌جمهوري از حق رييس‌جمهور براي وتوي طرحي تا اين اندازه جنجالي و پرتبعات استفاده خواهد كرد يا خير؟»
طرحي كه جرقه‌هاي آن در مجلس سنا زده شد و با اصلاحيه‌هايي در مجلس نمايندگان از سد دوم هم عبور و از چندساعت پيش براي تصميم‌گيري به كاخ سفيد ارجاع داده شد تنها روسيه را دربرنمي‌گيرد و شامل تحريم‌هايي عليه كره شمالي و ايران نيز مي‌شود. همين مساله هرگونه تصميم‌گيري براي دونالد ترامپ را سخت و سخت‌تر مي‌كند. وتوي اين طرح به معناي عدم موافقت با تحريم ايران و كره شمالي خواهد بود و اين دقيقا همان دو راهي ست كه رييس‌جمهور امريكا كابوس آن را مي‌ديد. تحريم‌هاي ايران در اين طرح بيشتر شامل تحريم كساني مي‌شود كه هرگونه دخالتي در برنامه‌هاي موشك بالستيك اين كشور دارند. همچنين به نظر مي‌رسد كه سپاه پاسداران انقلاب اسلامي نيز با تحريم‌هاي جديدي روبه رو خواهد شد. در مورد كره شمالي نيز هدف از تحريم‌ها متوقف كردن برنامه هسته‌اي پيونگ يانگ است و همچنين گفته مي‌شود كه تحريم‌هاي اقتصادي بسياري بر دولت اين كشور اعمال خواهد شد تا ادامه برنامه هسته‌اي تسليحاتي اين كشور را پرهزينه‌تر كند.
با وجود اتفاقي كه در كنگره رخ داد اما نيويورك‌تايمز از ترديدهايي مي‌گويد كه جمهوريخواهان هنوز و همچنان براي مقابله با رييس‌جمهور هم‌حزب خود در كاخ سفيد دارند: «برخي از رهبران اين حزب مانند سناتور ميتچ مك كانل و سناتور باب كروكر ترجيح دادند سكوت خود درباره اين طرح را حفظ كنند. برخي ديگر نيز تلاش كردند از كنار اصلي‌ترين متمم كه لغو تحريم‌ها توسط رييس‌جمهور را غيرممكن مي‌كند به آرامي بگذرند و تاكيد كنند كه سه كشور كره شمالي، ايران و روسيه به خاطر اقدام‌هاي‌شان هدف قرار گرفته‌اند. در بيانيه‌اي كه دو جمهوريخواهان ايالت كاليفرنيا كوين مك كارتي و اد رويس منتشر كرده‌اند در اين باره آمده است: كره شمالي، ايران و روسيه به گونه‌هاي متفاوت همسايگان خود را تهديد مي‌كنند و دست به اقدام‌هايي زده‌اند كه منافع امريكا را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد. تمركز اين طرح روي همين سه كشور است و زمان آن فرا رسيده كه آنها نتيجه اقدام‌هاي خطرناك خود را ببينند.»
اين طرح تحريمي با اجماع بي‌سابقه‌اي ماه گذشته در مجلس سنا تصويب شد و البته مجلس نمايندگان ايرادهايي بر آن وارد دانست كه همين مساله منجر به اصلاحيه‌هايي شد. در متن طرح جديد، نگراني‌هايي كه برخي از كمپاني‌هاي انرژي امريكايي و اروپايي داشته‌اند تا حدودي مرتفع شده است اما به نظر مي‌رسد كه اروپايي‌ها هنوز هم شكايت‌هايي در مورد برخي از جزييات اين طرح دارند. روز گذشته پس از انتشار توافق جمهوريخواهان و دموكرات‌ها در كنگره براي تصويب اين طرح، اتحاديه اروپا به امريكا درباره تحريم‌هاي يك‌جانبه عليه روسيه هشدار داد و اعلام كرد كه اقدامات واشنگتن بر اساس اولويت‌هاي داخلي اين كشور صورت مي‌گيرند. به گزارش خبرگزاري رويترز، در بيانيه اتحاديه اروپا در اين مورد آمده است: ما نگران تدابيري هستيم كه در كنگره امريكا مورد بحث قرار مي‌گيرند و امكان دارد پيامدهاي ناخواسته‌اي داشته باشد و اين فقط مربوط به اتحاد گروه 7 و ترانس‌ آتلانتيك نمي‌شود بلكه به اقتصاد اروپا و امنيت منافع اين منطقه هم ارتباط پيدا مي‌كند. پيش‌تر آلمان و اتريش به‌شدت از برنامه امريكا مبني بر تحريم شركت‌هاي اروپايي كه در ساخت پروژه گازي «نورداستريم» دست داشتند، انتقاد كرده بودند. اعتراض اتحاديه اروپا در حالي صورت گرفته كه برخي از منابع امريكايي روز سه‌شنبه را به‌عنوان تاريخ نهايي براي راي‌گيري در مورد اين طرح اعلام كرده‌اند.
براساس جمله‌بندي متن اين طرح، متوقف كردن تحريم‌ها توسط رييس‌جمهور امريكا بدون مجوز كنگره بسيار سخت خواهد بود اما غيرممكن نيست. به عنوان نمونه دولت مي‌تواند در اعلام اشخاص حقيقي و حقوقي كه شامل تحريم‌هاي جديد مي‌شوند اعمال نظر جدي كند و در مورد تحريم‌هاي مربوط به اوكراين نيز رييس‌جمهور بايد براي كنگره مشخص كند كه چرا خواهان برداشته شدن اين تحريم‌ها است و آيا روسيه اقدامي انجام داده كه شايسته اين لغو تحريم‌ها باشد يا خير؟ در اين مكانيسم، ترامپ بايد گزارشي در مورد دلايل درخواستش براي متوقف كردن موقت يا دايمي تحريم‌ها به قانونگذاران ارايه كند و از زمان ارايه اين گزارش، قانونگذاران 30 روز فرصت خواهند داشت تا اعلام كنند كه آيا دلايل ترامپ آنها را متقاعد كرده است يا خير؟