پاكسازي معارضان به اسم اتحاد
عربستان ديگر با باقي ماندن اسد مشكلي ندارد
يسرا بخاخ
رونده بحران سوريه اين روزها ظاهرا از ركود خارج شده و با پيروزي‌هاي ميداني ارتش سوريه و همپيمانانش شاهد تغيير در مواضع مخالفان بشار اسد رييس‌جمهور سوريه نيز هستيم. گزارش‌هاي رسانه‌اي به نقل از معارضان سوري منتشر شده كه بر اساس آن عادل الجبير وزير خارجه عربستان از هيات عالي مذاكره‌كنندگان سوري خواسته براي شركت در نشستي كه به معني بازسازي بدنه اين هيات و تغيير رويكرد معارضان در خصوص بحران سوريه است در رياض جمع شوند. معارضان با صدور بيانيه‌اي توضيح بيشتري درباره اين مساله داده و اعلام كرده‌اند خودشان از وزير سعودي خواسته‌اند تا نشستي در رياض براي هماهنگي پيش از نشست پيش رو در ژنو داشته باشند. در حالي كه تغيير در معادلات ميداني در بيش از چند نقطه در سوريه صورت مي‌گيرد، تبليغات براي ارايه عربستان به عنوان كشوري كه ابتكار برگزاري نشست رياض 2 معارضان سوري با هدف اتحاد در ميان آنها را مطرح كرده ادامه دارد اما مي‌توان اين تغيير و تحول را به حساب بحران قطر و تلاش عربستان براي بركناري افرادي دانست كه رياض معتقد است به دوحه نزديك هستند. نمي‌توان برگزاري نشست رياض 2 را نخستين پيامدهاي قطع روابط كشورهاي عربي با قطر دانست، بعد از آغاز بحران كشورهاي عربي با قطر برخي گزارش‌ها از تصميم عربستان براي بازنگري در اعضاي وابسته به اخوان‌المسلمين و قطر در هيات معارضان سوري خبر داده بود. در همين راستا معاذ الخطيب رييس پيشين ائتلاف معارضان سوري و محمد الحافظ از هيات عالي مذاكره‌كننده سوري كنار رفته بودند پيش از آنكه عربستان تصميمي براي اخراج آنها يا افرادي كه به اخوان‌المسلمين سوريه وابسته هستند بگيرد. با توجه به زمزمه‌هايي كه از تلاش براي كنار گذاشتن رياض حجاب هماهنگ‌كننده فعلي هيات عالي مذاكره‌كننده‌هاي سوري به گوش مي‌رسد به گفته ناظران هدف بعدي از اين نشست مي‌تواند تبديل كردن احمد الجربا رييس ائتلاف معارضان سوري و يكي از بزرگان قبيله شمر در سوريه كه مرد امارات و مصر به شمار مي‌رود چهره اول معارضان سوري است. پس برخلاف آنچه ادعا مي‌شود كه قرار است در نشست رياض2 معارضان سوري متحد شوند و با لباس و رويكرد جديدي به مذاكرات ژنو بروند، در نشستي كه اوايل اكتبر قرار است برگزار شود آنچه از اين گروه بعد از اختلاف‌ها و چند دستگي‌هاي متعدد باقي مانده نيز كوچك‌تر و پراكنده‌تر خواهد شد. ناظران نزديك به معارضان سوري معتقدند كه در اين موقعيت حساس از بحران سوريه، عربستان تلاش خواهد كرد تا جايي كه ممكن است براي خود برگ‌هاي برنده سياسي جمع‌آوري كند اما آنچه براي رياض اهميت ندارد مردم سوريه است.
در حالي كه گزارش‌هاي رسانه‌اي از تغيير موضع عربستان در قبال بشار اسد حكايت دارد، احمد رمضان يكي از اعضاي ائتلاف معارضان سوري به شبكه خبري العربي گفته كه در ديدار هيات عالي مذاكره‌كننده‌هاي سوري با عادل الجبير مجموعه‌اي از مسائل مورد بررسي قرار گرفت كه موضع عربستان در خصوص بشار اسد رييس‌جمهور سوريه تغييري نكرده است. او معتقد است كه تصميم براي برگزاري نشست رياض2 يك اقدام از سوي معارضان سوري بوده و از سوي عربستان به آنها ديكته نشده است. رمضان مي‌گويد مساله برگزاري نشست رياض 2 موضوع جديدي نيست و مدت‌هاست كه كميته‌اي در اين خصوص براي بررسي ساز و كار برگزاري اين نشست و اقداماتي كه بايد در آن صورت بگيرد تشكيل شده است. در حالي كه گزارش‌هاي رسانه‌اي حاكي است كه در پايان نشست رياض 2 قرار است هيات عالي مذاكره‌كننده سوري عقب‌نشيني‌هاي زيادي بر اساس توافقاتي كه به صورت بين‌المللي حاصل شده ارايه كند، رمضان مي‌گويد در نشست هيات عالي مذاكره‌كننده سوري با عادل الجبير اشاره‌اي به سرنوشت بشاراسد نشده است و گفت قرار نيست كشورهاي ديگر براي ما تصميم‌گيري كرده و چيزي را به ما تحميل كنند و درخواست معارضان براي بركناري بشار اسد پيش از شروع دوره انتقالي بر قوت خود پابرجاست. معارضان سوري هركدام مورد حمايت يك جبهه هستند، همين مساله يكي از دلايل عمده عدم اتحاد آنها به شمار مي‌رود. به عنوان مثال جبهه يا گروه مسكو كه قدري جميل رياست آن را برعهده دارد نسبت با ديگر معارضان سوري از لحن ملايم‌تري در خصوص دولت سوريه استفاده مي‌كند و برخي او را به داشتن ارتباط با دولت سوريه هم متهم مي‌كنند. گروه ديگر گروه قاهره به رياست احمد الجرباست كه افرادي مانند جهاد المقدسي، سخنگوي سابق وزارت خارجه سوريه و جمال سليمان، بازيگر معروف اين كشور را نيز در خود جاي داده است. مصر با وجود ارتباط نزديكي كه با عربستان پيدا كرده اما ريشه مشترك تاريخي عميق‌تري با سوريه دارد، ارتباطي كه در سال 1958 و اتحاد دو كشور به اوج خود رسيد. در طول دوران بحران سوريه و با وجود حمايت محمد مرسي، رييس‌جمهور پيشين مصر از معارضان سوري اما قاهره هيچگاه ارتباط خود را با دمشق به صورت كامل قطع نكرده و برخي گزارش‌ها از هماهنگي‌هاي امنيتي دو كشور هم به گوش مي‌رسد. با تمام اين مسائل به نظر نمي‌رسد اين دو گروه كه بخش قابل توجه و مهمي از معارضان سوري را تشكيل مي‌دهند با پافشاري گروه وابسته به رياض كه مدعي است از درخواست خود براي بركناري اسد حتي در دوره انتقالي عقب‌نشيني نكرده است، كنار بيايند. در همين راستا و در تاييد مواضع حمايتي مصر از سوريه، حسين الهريدي معاون پيشين وزير خارجه مصر با حضور در برنامه تلويزيوني به وقت قاهره كه از شبكهontv پخش شده بود اساس بحران سوريه را اقدامي در راستاي ساقط كردن كشوري به نام سوريه دانست و تاكيد كرد هجمه همه‌جانبه‌اي كه عليه ارتش سوريه صورت گرفته هيچ ارتباطي با بشار اسد و خانواده او يا علوي‌ها در سوريه ندارد، اينها مسائل داخلي سوريه است كه به مردم اين كشور مربوط است اما هدف از حمله به ارتش سوريه بدون شك بزرگ‌تر از اين مساله است و مقصود از ابتدا اين بود تا تصوير جديدي كه از خاورميانه ترسيم كرده‌اند را عملي كنند. به گفته او براي عملي كردن اين طرح ابتدا لازم بود عراق را رام كرده و كنترل اين كشور را به دست بگيرند و بعد از آن هم به سراغ سوريه بروند. همين مساله به رشد گروه‌هاي تروريستي مانند داعش كمك كرد و وقتي داعش پايه‌هاي قدرت خود را در سوريه شكل داد به اين گروهك تروريستي اجازه داده شد تا بر ميدان‌هاي نفتي موجود در سوريه غلبه پيدا كند و در سال 2013 استان الرقه را به اشغال خود در آورد. معاون پيشين وزير خارجه مصر گفت: در ژوئن سال 2014 همه ما با لشكريان يك گروهك تروريستي مواجه شديم كه دومين شهر بزرگ عراق را به اشغال خود در آورده است و همه بايد اين را بدانند كه اشغال موصل به دست داعش تصادفي نبود به اين گروه اجازه داده شد تا بخشي از خاك عراق را اشغال كند.
عربستان به دنبال بازيابي نقش منطقه‌اي
محمد العبدالله، نويسنده و تحليلگر عربي ساكن استانبول معتقد است كه عربستان تلاش مي‌كند فعاليت منطقه‌اي خود را از سرگرفته و با دعوت از هيات عالي مذاكره‌كننده‌هاي سوري مي‌خواهد در عراق و سوريه نقش پررنگ‌تري داشته باشد. اين تحليلگر معتقد است كه آنچه در توافق‌هاي متعدد آتش‌بس در سوريه مشاهده شده است به ويژه توافق آتش‌بس در غوطه و حمس تاكيد دارد كه دست برتر در پرونده سوريه را مسكو در دست دارد اما نكته مهم در اين ميان وارد شدن مصر به پرونده سوريه از طريق احمد الجربا است و اين دو پرونده نشان داده كه در شرايط فعلي مصر به دليل رابطه خوبي كه با مسكو و رياض دارد مي‌تواند نقش مثبتي در پرونده سوريه داشته باشد. شبكه خبري راشا تودي به نقل از منابع آگاه در ميان معارضان سوري تاكيد كرد كه عادل الجبير در نشستي كه با معارضان سوري داشته به آنها تاكيد كرده است كه ديگر نبايد بر لزوم بركناري بشار اسد از رياست‌جمهوري سوريه پافشاري كنند و اسد در دوره انتقالي قدرت در سوريه باقي خواهد ماند و فقط در جريان مذاكرات ژنو مساله حدود اختيارات بشار اسد و مدت زمان دوره انتقالي مورد بحث قرار خواهد گرفت. العبدالله معتقد است عربستان با باقي ماندن بشار اسد در دوره انتقالي قدرت مشكلي نخواهد داشت. اين مساله كاملا با سخنراني‌هاي متعدد و جملات مشابه عادل الجبير كه در طول مدت اخير تكرار كرده در تضاد است. وزير خارجه عربستان بارها گفته بود بشار اسد چه با راهكار نظامي چه از طريق اقدام نظامي بايد قدرت را در سوريه ترك كند اما به نظر مي‌رسد حالا و با معادلات جديدي كه در خاورميانه در حال شكل‌گيري است رياض با باقي ماندن اسد در دوره انتقالي مشكلي ندارد و در پيام‌هايي كه به صورت مستقيم و غيرمستقيم به معارضان داده از آنها خواسته تا واقع‌بين باشند و با مساله باقي ماندن اسد در دوره انتقالي قدرت كنار بيايند. روزنامه العربي الجديد نيز نوشته كه در سايه تحولات سياسي و نظامي معارضان سوري بيش از هر وقت ديگري شرايط حساسي را پيش رو دارند. در حالي كه اختلاف‌هاي داخلي و تضاد در رويكرد‌ها ائتلاف آنها را به مرز انحلال كشانده است تحولات ميداني نشان مي‌دهد كه واشنگتن دست روسيه را در سوريه باز گذاشته تا از تب و تاب بحران كم كرده و معارضان سوري را به مسيري هدايت كند تا در نهايت به پذيرش باقي ماندن بشار اسد در قدرت منجر شود. به همين دليل است كه معارضان سوري با تلاش براي برپايي نشست رياض 2 مي‌خواهند خود را براي بدترين حالتي كه ممكن است براي آنها ايجاد شود، آماده كنند.