نقش ايران در شكست داعش
كيهان برزگر ٭
باراك اوباما، رييس‌جمهور امريكا اخيرا مطرح كرد: «هدف ائتلاف بين‌المللي ضد داعش نه تضعيف اين گروه وحشي تروريستي، بلكه نابودي آن است.» اما تحقق اين هدف بيش از هر چيز نيازمند همكاري ايران، به خصوص حضور آن در مذاكرات صلح سوريه است. بحران داعش بسيار پيچيده است، چون همزمان منازعات ايدئولوژيك و ژئوپليتيك را در منطقه به هم وصل مي‌كند. اين گروه بر تنش‌هاي درون‌كشوري در عراق و سوريه بين شيعيان، سني‌ها و كردها از يك طرف و تنش‌هاي بين كشوري ميان ايران، تركيه و عربستان سعودي از طرف ديگر تاكيد مي‌كند. ائتلاف بين‌المللي به رهبري امريكا هم بر تضادهاي فوق خصوصا بين ايران و عربستان سعودي مي‌افزايد. واقعيت اين است كه حفظ امنيت بين‌المللي به عنوان هدف اعلام شده ائتلاف بين‌المللي عليه داعش، نمي‌تواند به بهاي كاهش امنيت و منافع كشورهاي منطقه صورت پذيرد. البته بايد پذيرفت كه ائتلاف عليه داعش توانسته اين گروه تروريستي را تضعيف كند. اما همزمان با تغيير جهت تمركز ائتلاف بين‌المللي از تاكتيك‌هاي نظامي به راه‌حل سياسي، نقش امريكا در رهبري اين حركت خود مانع پيشرفت در نابودي داعش مي‌شود. با درك اين واقعيت، هر يك از بازيگران منطقه‌اي استراتژي ويژه مهار خود را براي دفع تهديد داعش در دستور كار قرار داده است. ايران به عمليات هوايي گروه ائتلاف مشكوك است. تركيه نگران است كه تداوم حضور اسد در قدرت، نقش سياسي – اقتصادي منطقه‌اي تركيه را كاهش داده و جايگاه كردها را به بهاي كاهش امنيت ملى تركيه تقويت كند. عربستان سعودي هم فقط خواهان محدود كردن داعش است تا يك چالش ايدئولوژيك براي رژيم اين كشور را دفع كرده و همزمان رژيم اسد را تضعيف كند كه اين خود منجر به مهار نقش منطقه‌اي ايران شود. در چنين شرايطي، دولت‌هاي منطقه بايد مواضع حداكثري خود را در جهت دستيابي به امنيت جامع منطقه‌اي به نوعي تعادل برسانند. آنها در مسائل مهمي همچون خلع تسليحات شيميايي سوريه و حتي برگزاري كنفرانس‌هاي صلح ژنو براي پايان دادن به جنگ سوريه كمك كردند. اما در اينجا، ايران كه تاكنون نقش آن ناديده گرفته شده، بايد بخشي از راه‌حل منطقه‌اي باشد. تجربه‌هاي قبلي نشان مي‌دهند كه بدون شامل كردن تمامي بازيگران داراي منافع در منازعه و همچنين عدم برقراري يك تعادل بين منافع تك‌تك بازيگران از يك سو و امنيت منطقه‌اي از سوي ديگر هيچ بحران منطقه‌اي به راه‌حل موفقيت‌آميزي دست نمي‌يابد. ايران تجربه‌هاي موفق زيادي در مديريت شرايط پس از منازعه در افغانستان، لبنان و عراق دارد. اما براي ادغام موفقيت‌آميز ايران در گفت‌وگوهاي صلح سوريه، مذاكره‌كنندگان بايد اين واقعيت را درك كنند كه سياست فعلي آنها مبني بر «اسد بايد برود» نمي‌تواند به عنوان يك «پيش‌شرط» براي هرگونه حل و فصلي باشد. با يك ديپلماسي خوب، بحران داعش به عنوان يك چالش امنيتي مشترك، اين ظرفيت را دارد كه زمينه همكاري بين ايران و امريكا را فراهم كند. اقدامات اعتمادساز اوليه در سوريه مي‌تواند براي گفت‌وگوهاي هسته‌اي هم مفيد باشد. بايد توجه داشت كه حتي در شرايط پس از يك توافق احتمالي جامع هسته‌اي، دو طرف براي اجراي اصول مورد توافق نياز به همكاري نزديك با يكديگر دارند. نابودي داعش، آن گونه كه اوباما قول داده، نيازمند توسعه يك استراتژي منطقه‌اي ضدتروريسم است كه در آن همه دولت‌هاي درگير همكاري نزديك داشته باشند. اين همكاري بايد با نقش و تلاش‌هاي ميانجيگرانه سازمان ملل متحد حمايت و تضمين شود. داعش در مناطق بدون نظم و حاكميت دولت در سوريه و عراق پديد آمده گسترش يافت و جنگ با آن نيازمند همكاري دولت‌هاي قدرتمند در منطقه است.
بر اين مبنا، تنها يك استراتژي چندجانبه مبتني بر تلاش جمعي و امنيت جامع و نه مبتني بر توازن قوا، قادر به نابودي داعش خواهد بود.
٭استاد روابط بين‌الملل علوم تحقيقات