نگاهي به كارنامه سياسي دكتر ابراهيم يزدي
الگوي صبوري و شكوري
محمد توسلي
شهردار پايتخت در دولت موقت
دكتر ابراهيم يزدي در طول زندگي خود، گفتمان و فكر پيشگامان روشنفكري ديني يعني مهندس بازرگان، دكتر سحابي و آيتالله طالقاني را دنبال ميكرد زيرا شخصيت ايشان در دهه 20 و 30 در همين چارچوب شكل گرفته بود. در سال 1339ش. نيز پس از اينكه به اجبار هجده سال را در خارج از كشور اقامت كردند، به صورت خودجوش و با اتكا بر استعداد خود، تمام توان خويش را به كار گرفته و در عرصههاي مختلف در راستاي تقويت همان گفتمان عمل كردند. از نتايج زندگي هجده ساله ايشان در خارج از كشور، پايهگذاري انجمنهاي اسلامي دانشجويان در امريكا و كانادا و توسعه اين نهادها و تربيت نسل جواني است كه با اين فرهنگ آشنا شده و يك نسل پس از انقلاب، توانسته در صحنه مديريت كشور قرار بگيرد. ايشان همچنين توانستند اين نگاه روشنفكري ديني را در قالب تاسيس مسجدي در هيوستون تگزاس، ايجاد نهادهاي مذهبي و ارتباط با مسلمانان ساير كشورهاي اسلامي توسعه دهند. در نتيجه تعامل با دانشجوياني كه در آنجا تحصيل ميكردند و روشنفكران مختلف كشورهاي اسلامي مثل ماهاتير محمد و انور ابراهيم در مالزي، راشد غنوشي در تونس، حسن الترابي در سودان و افراد زيادي در الجزاير پاكستان، افغانستان، تركيه، لبنان، اردن و حتي در عربستان و در فرآيند اين تلاشهاي فرهنگي، نسلي تربيت شدند كه توانستند همين گفتمان را در كشور خود توسعه دهند.
بخش ديگري از فعاليتهاي ايشان در اين هجده سال و در همين راستا، تعامل با روحانيت بود كه مهندس بازرگان و ديگر دوستان ما نيز در رويدادهاي سال 41 به آن عمل كرده و آثار مثبتي در جهت تقويت جنبشهاي اجتماعي داشته است. همين نگاه را نيز آقاي دكتر يزدي در ارتباط با آيتالله خميني در نجف آغاز كردند و در طول اين هجده سال همواره هم با ايشان و هم با ساير مراجع در ارتباط بودند و نتيجه اين تعامل تعالي بخش، ارتباط مراجع با روشنفكران ديني را تقويت كرد. در نهايت، در سال 57 و در شرايط حساس روزهاي منتهي به انقلاب، آيتالله خميني با هدايت دكتر يزدي، به پاريس رفته و در جايگاه و تريبون جهاني قرار گرفتند و زمينههاي انقلاب اسلامي در آنجا فراهم شد. در اين ميان، جايگاه دكتر يزدي به عنوان مشاور امين ايشان و نقشي كه در آن برهه ايفا كردند، كاملا برجسته و مشخص است. دكتر يزدي در ارتباط با تلاشهاي سياسي در خارج از كشور نيز از سال 1341 تلاش كرد كه نهضت آزادي ايران را همراه با دكتر شريعتي، دكتر چمران، صادق قطبزاده و پرويز امين پايهگذاري كنند و اين نهاد سياسي در خارج از كشور نيز همواره در مقاطع مختلف به رسالت آگاهي بخشي خود عمل كرد. بنابراين، بررسي زندگي دكتر يزدي در مقاطع مختلف نشان ميدهد كه ايشان، چه در دوران اقامت در خارج از كشور و بعد از اينكه در نوفل لوشاتو در كنار آيتالله خميني در برنامهريزي، مديريت و ديپلماسي انقلاب نقش داشتند و چه بعد از بازگشت به ايران و تصدي سمت معاونت نخستوزير در امور انقلاب و وزارت امور خارجه در دولت موقت و چه در دوراني كه به عنوان نماينده مردم تهران در مجلس اول بودند، همواره كوشش ميكردند كه با نگاهي راهبردي در اخلاق و عمل، حل مشكلات فرهنگي، اجتماعي، سياسي كشور كه همان نگاه نو انديشي ديني، آزاديخواهي، حاكميت ملت، كرامت انسان و حقوق بشر است را در تمام عرصهها دنبال كنند. ايشان حتي بعد از سالهاي 62 و 63 كه از صحنه قدرت كنار رفتند نيز همواره تلاش ميكردند به اين رسالت خود عمل كنند. در دهه 60 در كنار مهندس بازرگان و دكتر سحابي، نهضت آزادي براي پاسداري از اصول و آرمانهاي انقلاب پايداري كرده و جنبش اجتماعي ايران را تقويت كردند، به طوري كه اين جنبش اجتماعي در دوم خرداد به ثمر نشست و مردم با شناختي كه پيدا كردند به آقاي خاتمي راي دادند و جنبش اصلاحات آغاز شد. همين روند ادامه مييابد و در دورههاي بعدي و در سال 92 نيز كه برگشتي از دولت نهم و دهم است، دكتر يزدي كه در سال 73 و بعد از مهندس بازرگان به سمت دبيركلي نهضت آزادي رسيده بود، باز همين گفتمان را دنبال كرده و نقش خود را تقويت فرآيند آزاديخواهي و دموكراسيخواهي و در راستاي همان نگاه روشنفكران ديني دنبال ميكند.
حضور ايشان در عرصههاي مختلف انتخاباتي در سال 92، 94 و 96 نيز پررنگ بود؛ به ويژه سال 96 در حالي كه ايشان به لحاظ جسمي در شرايط خاصي بودند با همان محدوديتها به حسينيه ارشاد آمدند و به آقاي روحاني و ليست اميد براي شوراي شهر پنجم راي دادند. ايشان در نامهاي كه در حمايت از آقاي روحاني منتشر كردند نكات راهبردي خود، مهندس بازرگان و گفتمان نوانديشي ديني، آزادي خواهي، دموكراسي خواهي، كرامت انسان و حقوق بشر را يادآوري كردند. بنابراين، 86 سال زندگي آقاي دكتر يزدي كه بيش از 60 سال آن در عرصههاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي بوده است و خود ايشان از اين دوران -با استناد به آيات قرآن كه صبار و شكور توصيف ميكنند- با عنوان دوره صبوري و شكوري ياد ميكند، ميتواند الگويي براي نسل امروز و آينده باشد. دكتر يزدي، اين امانت تاريخي را در حدود 10 جلد و در قالب خاطرات خود تدوين كردند كه دو جلد آن چاپ شده و جلد سوم كه شامل اسناد مستند 118 روز رويدادها و مذاكرات آيتالله خميني در نوفل لوشاتو است متاسفانه بيش از يك سال است كه در وزارت ارشاد در دست بررسي است. ميراث دكتر يزدي و آنچه با عنوان خاطرات خود برجاي گذاشته ميتواند براي نسل امروز و فرداي ما آموزنده باشد، به اين اميد كه اين گفتمان و راه، تداوم پيدا كند.