افزايش انزواي ترامپ
در مورد برجام
كوروش احمدي
كارشناس ارشد سياست‌خارجي
ترامپ بايد ظرف دو هفته آتي يكي از تصميمات مهم دوره رياست‌جمهوري خود را در مورد برجام بگيرد. مجموعه فعاليت‌ها در نشست اخير مجمع عمومي و اظهارات سفراي اروپايي در نشست اخير شوراي آتلانتيك به روشني نشان داد كه ترامپ از اين نظر در سطح بين‌المللي منزوي‌تر از هر زمان ديگر است. در حالي كه طي 10 روز گذشته و با وجود تهديدات ترامپ، چند بانك و شركت اروپايي از فرانسه، دانمارك، اتريش و انگليس سرمايه‌گذاري‌هايي به ارزش بيش از دو و نيم ميليارد يورو در ايران را اعلام كردند، ترامپ برنامه منع سفر ايرانيان و اتباع چند كشور ديگر به امريكا را سخت‌تر كرد. در داخل امريكا نيز برخي اظهارنظرهاي اخير مقامات دولت و اعضاي كنگره امريكا حاكي از افزايش ترديد در مورد نظرات ترامپ در مورد برجام است. نشانه‌ها همچنان حاكي از پايبندي وزير خارجه امريكا، به نظر خود در مورد لزوم احتياط در اين زمينه است. علاوه بر تاييد «پايبندي تكنيكي» ايران به برجام بعد از نشست اخير كميسيون مشترك برجام، گفته مي‌شود كه وي خواستار تاييد پايبندي ايران در 15 اكتبر و انجام مشورت‌هاي بيشتر با متحدان و اتخاذ تصميم در سررسيد بعدي (ژانويه) شده است. اظهارات رييس ستاد ارتش امريكا در سنا در مورد برجام نيز مهم بود. وي ضمن اشاره به نظر سازمان‌هاي اطلاعاتي امريكا مبني بر رعايت برجام توسط ايران گفت: «محترم شمردن توافقاتي كه امضا مي‌كنيم، مادام كه به‌طورفاحش نقض نشده‌اند، بر اراده ديگران براي امضاي توافق با ما تاثير خواهد داشت، در غير اين صورت، كره شمالي انگيزه چنداني براي مذاكره با ما نخواهد داشت.» تحول مهم ديگر اينكه سه سناتور جمهوريخواه (كالينز، گراهام و فليك) كه قبلا مخالف برجام بودند، طي هفته گذشته ترديدهايي در مورد درستي سياست خروج از برجام ابراز كردند. اينان بعضا استدلال مي‌كنند كه ايران از برجام سود برده و اكنون كه بايد به تعهداتش ذيل برجام عمل كند، خروج از آن به سود ايران خواهد بود. اخيرا سناتور ليندزي گراهام كه از سناتورهاي تندرو مخالف ايران است، طي مصاحبه‌اي گفت: «من نمي‌خواهم كه بخش هسته‌اي! [برجام] را رها كنم مگر اينكه دليلي [در مورد عدم پايبندي ايران به آن] داشته باشيم؛ چرا كه جهان روي اين توافق سرمايه‌گذاري كرده است.» از طرفي، سناتورهاي تندرو مانند كاتن، كروز، پرديو و روبيو ضمن تاكيد بر لزوم عدم تاييد پايبندي ايران توسط ترامپ، از اعاده فوري تحريم‌ها عليه ايران پشتيباني نمي‌كنند. آنها ظاهرا با ايده مورد نظر ترامپ مبني بر اينكه بعد از اعلام عدم پايبندي ايران يا اعلام عدم همسويي برجام با منافع امنيت ملي امريكا، از طريق تهديد به اعاده تحريم‌ها از ايران امتياز گرفته شود، همراه هستند. تحول مهم ديگر در سياست داخلي امريكا در مورد برجام اين است كه مطابق نظرسنجي پوليتيكو و مورنينگ فوركست در امريكا 54 درصد موافق برجام و 28درصد مخالف آن بوده‌اند. نظرسنجي فاكس‌نيوز بر آن است كه 35 درصد موافق و 38 درصد مخالف برجام‌اند. اين در حالي است كه مطابق نظرسنجي فاكس، دو سال قبل 59 درصد در امريكا مخالف برجام بودند. اين نظرسنجي‌ها به‌طورمعمول بر نظر اعضاي كنگره و دولت تاثير مي‌گذارد. در دو هفته پيش رو بايد انتظار حداكثر تلاش از سوي مخالفان برجام را داشته باشيم. در يك مورد و ظاهرا بعد از تلاش‌هاي نيكي هيلي، سفير امريكا در سازمان ملل، آمانو، مدير آژانس، در مصاحبه‌اي، از طرف‌هاي برجام خواست ابهام موجود در رابطه با اجراي مفاد بخش T برجام و نحوه راستي‌آزمايي آن را رفع كنند. لازم به توضيح است كه بخش T تحت‌عنوان «فعاليت‌هايي كه مي‌تواند به طراحي و ساخت يك وسيله انفجاري هسته‌اي كمك كند» به فعاليت‌هايي چون «مدل‌هاي كامپيوتري براي شبيه‌سازي انفجار هسته‌اي»، «سيستم‌هاي انفجاري چند نقطه‌اي»، «سيستم‌هاي تشخيص انفجاري» و... پرداخته و آنها را منع كرده است. اما در اين بخش برخلاف بخش‌هاي ديگر برجام سخني از چگونگي نظارت بر اجراي آن و نقش آژانس نرفته است. آمانو گفت كه برجام تنها به منع اين فعاليت‌ها پرداخته ولي در مورد نحوه نظارت و راستي‌آزمايي در اين حوزه سخني به ميان نياورده است. به گفته وي در اين بخش برخلاف بخش‌هاي ديگر «مثلا ايران متعهد به ارايه گزارش يا قرار دادن فعاليت‌هايش تحت نظارت آژانس يا تامين دسترسي بازرسان به اين فعاليت‌ها نشده است.» وي گفت خواستار توضيح بيشتري در اين مورد شده است. نگارنده تخصصي در ابعاد فني موضوع ندارد، اما وقتي قرار است فعاليت‌هايي انجام نشود، چگونه مي‌توان درباره آن گزارش داد يا آن را تحت نظارت آژانس قرار داد يا به بازرسان براي دسترسي به آن اجازه داد؟ آمانو همچنين گفت كه «روسيه نظر متفاوتي دارد و معتقد است كه اين امر در شرح وظايف آژانس نيست. ديگران طور ديگري فكر مي‌كنند.» نيكي هيلي در واكنش به نظر روسيه در اين مورد طي بيانيه‌اي مدعي شد كه «اكنون به نظر مي‌رسد برخي كشورها تلاش دارند تا ايران را در برابر حتي بازرسي‌هاي بيشتر مصون نگه دارند. بدون بازرسي‌ها برجام يك وعده توخالي است.» به هر حال، هرگونه تصميم‌گيري در اين مورد جز با موافقت ايران امكان‌پذير نخواهد بود چرا كه مطابق برجام تصميمات در كميسيون مشترك بايد با اجماع گرفته شود و عدم موافقت يكي از اعضا مي‌تواند مانع اتخاذ تصميم شود. (جز در مورد دسترسي بازرسان آژانس به اماكن اعلام نشده به‌عنوان محل فعاليت‌هاي هسته‌اي كه با 5 راي از 8 راي اتخاذ مي‌شود.) در مجموع، اكنون مي‌توان فرض را بر اين دانست كه ترامپ در 15 اكتبر ضمن اعلام عدم پايبندي ايران به برجام يا عدم همسويي برجام با منافع امنيت ملي امريكا تصميم در مورد برجام را برعهده كنگره قرار خواهد داد. تصميم نهايي ترامپ اگر همين باشد، هدف آن نه اعاده تحريم‌ها بلكه تحت فشار قرار دادن متحدان اروپايي براي همسويي با امريكا به قصد گرفتن امتيازاتي از ايران در پنج حوزه، يعني تمديد محدوديت‌هاي هسته‌اي ايران بعد از 2025، برنامه موشكي ايران، «جنگ‌هاي نيابتي» در منطقه، جنگ‌هاي سايبري و «تهديد دريايي» در خليج فارس خواهد بود.