محمدجواد ظريف در دوحه از عزم تهران براي بهبود رابطه با «همه» همسايگان سخن گفت
«نه» ايران و قطر به قلدرمآبي در منطقه
سارا معصومي
محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان فعاليت‌هاي خود در كسوت وزير امور خارجه دولت دوازدهم را با كليد زدن نخستين سفر منطقه‌اي به كشورهاي عمان و قطر آغاز كرد. سكاندار دستگاه ديپلماسي تنها 72 ساعت پس از پايان يافتن اقامت دو هفته‌اي در نيويورك راهي مسقط و دوحه شد تا عزم وزارت امور خارجه و البته دولت دوازدهم به رياست مجدد حسن روحاني را براي بهبود رابطه با همسايگان به تصوير بكشد. قرعه اين نخستين سفر به نام مسقط و دوحه افتاد. دو ميزباني كه نخستين آنها به سنت همه اين سال‌ها روزگار سياسي و امنيتي آرامي را تجربه مي‌كند اما دومي در اوج بي‌تابي‌هاي سياسي و ابهام در رابطه‌هاي منطقه‌اي به سر مي‌برد. محمدجواد ظريف كه در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل متحد زنجيره‌اي از ديدارهاي سياسي را با سران كشورهاي متعدد و متنوع پيش برده بود در حالي راهي منطقه شد كه اين‌بار توافق هسته‌اي ايران با 1+5 چندان در دستور كار نبود و ابتدا و انتهاي كلام به روابط منطقه‌اي ايران اختصاص داشت. بهبود رابطه با همسايگان در حالي به قول محمدجواد ظريف به يكي از دو ابراولويت وزارت امور خارجه تبديل شده كه منطقه خاورميانه و البته در نگاهي ريزتر حومه خليج فارس روزهاي پرالتهابي را تجربه مي‌كند. جدا از پرونده‌هاي هميشه پرحكايت سوريه، يمن، عراق، تنش در رابطه عربستان سعودي و ايران، سوژه‌هاي جديدي در چندماه اخير بر گره‌هاي موجود در اين منطقه افزوده‌اند. همه‌پرسي جدايي كردستان از عراق و البته ماجرايي كمي كهنه‌تر كه با عنوان بحران در شوراي همكاري خليج فارس از آن ياد مي‌شود.
رونمايي از سلامت سلطان در ديدار با ظريف
حضور محمدجواد ظريف در منطقه خليج فارس با موجي از تعابير مثبت و منفي در رسانه‌هاي منطقه‌اي همراه بود. در رسانه‌هاي عمان و قطر اين سفر بخشي از اخبار گلچين شده براي صفحه نخست روزنامه‌ها را به خود اختصاص داده بود. ديدار وزير امور خارجه با سلطان قابوس، پادشاهي عمان در حالي كه وي در چندماه گذشته به ندرت در انظار عمومي ظاهر شده بود، جدا از به نمايش گذاشته شدن رابطه رو به صعود تهران و‌مسقط، به نشانه حال مساعد سلطان نيز تعبير شد. در اين ميان حتي رسانه‌‌اي فرامنطقه‌اي مانند رويترز نيز در گزارشي كوتاه به ديدار كم سابقه پادشاه عمان با يك مقام خارجي در چند ماه اخير اشاره كرد و نوشت: سلطان قابوس كه در دهه 70 زندگي‌اش به سر مي‌برد و يكي از ركورددارترين مقام‌هاي فعلي جهان عرب است كه بيش از 4 دهه حضور در قدرت را به نام خود سند زده است، به مناسبت ديدار با وزير امور خارجه ايران در انظار عمومي ظاهر شد. تنها نكته‌اي كه از ديدار ميان پادشاهي عمان و وزير امور خارجه ايران به رسانه‌ها درز كرد اين بود كه دو طرف در مورد همكاري‌هاي منطقه‌اي و روابط دو جانبه بحث‌هاي مفصلي با هم داشتند اما جزييات بيشتري جز چند عكس كه حال رو به بهبود سلطان را نشان مي‌داد در اختيار رسانه‌ها قرار نگرفت. سلطان قابوس در دو سال گذشته بارها براي چكاب‌هاي پزشكي به آلمان سفر كرده است و البته همين مساله نگراني‌ها در مورد جانشين وي در صورت فوتش را به وجود آورده است. وي فرزندي ندارد و تاكنون در ملاعام نيز از جانشين احتمالي خود سخني به ميان نياورده است.
سرزمين محصور اما مقاوم
ورود محمدجواد ظريف به قطر در واپسين ساعات روز يكشنبه و پس از ديدارهاي فشرده در مسقط صورت گرفت. حال و هواي سياسي و اقتصادي قطر در روزهايي كه وزير خارجه ايران راهي اين كشور شد، اهميت اين سفر را دوچندان كرد. رييس دستگاه ديپلماسي ايران درحالي وارد دوحه شد كه ميزبان، روزهاي تنش با رفقاي قديمي خود در گعده شوراي همكاري خليج فارس را پشت سر مي‌گذارد. عربستان، امارات متحده عربي و بحرين به قطر پشت كرده‌اند و مي‌توان گفت كه سفر محمدجواد ظريف به سرزميني صورت گرفت كه از ماه ژوئن در حصر توسط دوستان به سر مي‌برد. حصري كه اصلي‌ترين مجريان آن سه عضو شوراي همكاري خليج فارس هستند به انضمام كشورهاي ديگري خارج از اين شورا مانند مصر. بحران در رابطه ميان قطر با اين كشورها كه در راس آنها امارات ايستاده است در حالي به درازا كشيده شده است كه نه فقط سياسيون قطري بلكه عامه مردم نيز در حال لمس تبعات تحريم‌هاي شديد اقتصادي هستند كه با تصميم ناگهاني دوستان قديمي بر سر آنها آوار شد. آنچه كه بيش از برج‌هاي غول‌آسا و آزادراه‌هاي مدرن و مرتب به محض ورود به دوحه توجه را به خود جلب مي‌كند، تصاوير شيخ‌تميم بن‌حمد آل‌ثاني است. تصاويري كه روي شيشه خودروهاي گرانقيمت، نماهاي شيشه‌اي ساختمان‌ها، ورودي هتل‌هاي بين‌المللي و حتي تصوير انتخاب شده براي صفحه اصلي تلفن‌هاي همراه آنها نيز ديده مي‌شود. در زير تمام اين عكس‌ها نيز دو كلمه عربي حك شده كه معناي «تميم عزتمند» را مي‌دهد. پس از تنش ايجاد شده ميان قطر و برخي از اعضاي شوراي همكاري خليج فارس، آنها كه در جبهه مقابل ايستاده بودند با فرض مغلوب كردن دوحه در چند روز، ليست بلندبالايي از بايدها و نبايدها را در اختيار شيخ تميم گذاشتند. امير قطر نيز بي‌درنگ به خواسته‌هاي رنگارنگ و خارج از عرف دوستان قديمي نه گفت و با همين مقاومت به قهرماني ملي براي مردم كشوري بدل شد كه شايد زرق و برق خيابان‌هاي آن شبيه به پايتخت يك كشور اروپايي باشد اما در زير پوست شهر هنوز آداب و رسوم قبيله‌اي است كه بر عالم سياست تسلط دارد. مي‌توان گفت كه دولت قطر نيز با توسل به اين روحيه مردمي و مقاومت عمومي در برابر زياده‌خواهي‌ها بود كه توانسته است 5 ماه حصر اقتصادي و سياسي را تحمل كرده و همچنان به خواسته‌هاي گاه تعديل‌تر شده نيز جواب منفي بدهد.
دعوت به گفت‌وگوي منطقه‌اي از تريبون دوحه
صبح ديروز ديروز وزير امور خارجه ايران در دوحه با عزيمت به سمت محل اقامت شيخ‌تميم بن‌حمد آل‌ثاني آغاز شد. شيخ تميم كه به نسبت سن و سال مرسوم پادشاهان عرب جوان محسوب مي‌شود 37 سال سن دارد و چهارمين فرزند پادشاه پيشين اين كشور يعني حمد بن‌خليفه آل‌ثاني است. شيخ تميم از ژوئن 2013 بر مسند قدرت در كشورش تكيه زده است. محمدجواد ظريف در حالي مهمان شيخ تميم شد كه سه‌گانه عربستان سعودي، امارات متحده عربي و بحرين تاكنون بارها و بارها با صداي بلند به دوحه هشدار داده‌اند كه بايد از ايران فاصله بگيرد. دستوري كه دوحه نه تنها تا به امروز از عملي كردن آن سرباز زده است بلكه درست در مسير مخالف تحقق آن شنا كرده و هر روز چه از سر ناگزيزي و چه بر پايه تغيير راهبرد منطقه‌اي به تهران نزديك و نزديك‌تر شده است. كمتر از يك ماه قبل بود كه سلطان بن‌سعد المريخي، وزير مشاور دولت قطر در امور خارجي در يكي از نشست‌هاي اتحاديه عرب در برابر ادعاهاي ايران‌ستيزانه امارات و عربستان فرياد زد كه والله ايران كشوري شريف است. قسم جلاله‌اي كه نشان داد دوحه بنا ندارد براي پيشبرد امور خارجي خود چشم به دهان كشوري بدوزد كه سال‌هاست نقش پدرخوانده را براي اعضاي شوراي همكاري خليج فارس بازي مي‌كند. تصاوير استقبال با خوش‌رويي امير قطر از سكاندار دستگاه ديپلماسي ايران نيز به سرعت در رسانه‌هاي منطقه‌اي بازتاب پيدا كرد. برخلاف هياهويي كه در رسانه‌هاي اماراتي و سعودي در مورد سفر وزير امور خارجه ايران به سرزمين مغضوب رياض و ابوظبي به راه افتاد، وزير امور خارجه دولت دوازدهم در ديدارهاي خود با امير قطر و وزراي خارجه و اقتصاد اين كشور از نياز به همگرايي بيشتر در منطقه‌اي گفت كه بيش از اين تاب عداوت‌هاي كهن و خصومت‌هاي قومي و فرقه‌اي را ندارد. محمدجواد ظريف در ديدار با شيخ‌تميم بن‌حمد آل‌ثاني بر سياست اصولي دولت ايران براي داشتن بهترين روابط با همه همسايگان خود تاكيد و ابراز اميدواري كرد روابط دو جانبه ايران و قطر در همه زمينه‌ها بيش از پيش گسترش يابد و دستگاه‌هاي رسمي دو كشور امكانات و تسهيلات براي مراودات بيشتر مردم و بخش خصوصي را براي استفاده از فرصت‌هاي تجاري و اقتصادي يكديگر فراهم كنند. وي با مرور شرايط حساس منطقه و آثار زيانبار برخوردها و منازعات خشونت‌بار تاكيد كرد هيچ يك از بحران‌هاي منطقه راه‌حل نظامي ندارد و همه طرف‌ها بايد به گفت‌وگو و راه‌حل‌هاي مسالمت‌آميز پايبند باشند. وزير امور خارجه در بخش‌هايي از اين ديدار كه قريب به يك ساعت طول كشيد، گفت: ايران خواستار بهترين روابط با همه همسايگان خود است و اعتقاد دارد همه طرف‌ها بايد به ابتكارات منطقه‌اي در جهت ثبات و امنيت دسته جمعي اولويت دهند.
گفت‌وگو با ايران يك ضرورت اجتناب‌ناپذير است
در اين ديدار شيخ تميم نيز ضمن ابراز خشنودي از روند رو به توسعه روابط دو جانبه بين قطر و ايران گفت: دولت و ملت قطر همواره خواستار بهترين روابط با همسايگان شمالي خود بوده‌اند. وي ضمن استقبال از ديدگاه كشورمان در خصوص مسائل منطقه‌اي و ضرورت يافتن راه‌حل‌هاي مسالمت‌جويانه براي بحران‌هاي جاري گفت: مشورت و رايزني مستمر با كشورهاي منطقه از جمله ايران يك ضرورت اجتناب‌ناپذير است. وي در اين ديدار ضمن خشنودي از روند رو به توسعه روابط دو جانبه و داشتن روابط حسنه با ايران بر ضرورت گسترش روابط بين كشورهاي ساحلي خليج فارس و ايران تاكيد كرد.
عزم مشترك براي توسعه همه جانبه روابط
پس از پايان ديدار با امير قطر، وزير امور خارجه ايران راهي ساختمان وزارت امور خارجه اين كشور شد تا با شيخ‌محمد بن‌عبدالرحمن آل‌ثاني، همتاي قطري خود ديدار و گفت‌وگو كند. به گزارش خبرنگار اعزامي «اعتماد»، روابط دو جانبه با تاكيد بر همكاري‌هاي اقتصادي، اوضاع جاري در كشورهاي منطقه خليج فارس از جمله موضوعات مورد گفت‌وگو و تبادل‌نظر بين وزير امورخارجه كشورمان و طرف قطري بود. وزير امور خارجه كشورمان در اين ديدار از آمادگي كشورمان براي انجام همكاري‌هاي درازمدت با قطر و تبديل اين كشور به عنوان يك شريك اقتصادي سخن گفت. طرف قطري نيز آمادگي خود را براي امضاي توافق‌هاي گذشته اعلام داشت و تاكيد كرد هدف قطر توسعه همكاري‌هاي اقتصادي همگام با توسعه مناسبات سياسي است. در ادامه اين ديدار، وزير امور خارجه كشورمان در ضيافت ناهار ترتيب داده شده از سوي وزير امور خاجه قطر كه به افتخار هيات ايراني برگزار شده بود، شركت كرد. محمدجواد ظريف در حالي پس از اين ديدار راهي تهران شد كه به گفته منابع آگاه، اين سفر دو روزه به مسقط و دوحه دو حلقه ابتدايي از دومينوي رايزني‌هاي ايران با كشورهاي منطقه و همسايه است كه از امروز روي دور تند قرار خواهد گرفت.