اعلام عدم پايبندي ايران به برجام، عقب‌نشيني از تروريستي خواندن سپاه پاسداران
ترامپ حرف تازه‌اي نزد
موگريني: هيچ‌رييس‌جمهوري نمي‌تواند برجام را تمام كند
حمايت‌رژيم‌صهيونيستي و عربستان از سخنان ترامپ
با وجود هشت بار گزارش آژانس درباره پايبندي ايران، رييس جمهور امريكا اعلام كرد كه تهران به اين توافق پايبند نبوده است
سارا معصومي
هياهو براي هيچ، ترامپ تسليم شد، رييس‌جمهور به وعده انتخاباتي‌اش عمل كرد اما نه تمام و كمال. دونالد ترامپ رييس‌جمهور ايالات متحده سرانجام پس از 9 ماه توسل به زبان تهديد و زور در سيزدهمين روز از ماه اكتبر تصميم تاريخي خود درباره ايران را اعلام كرد؛ تصميمي كه رويكرد دولت وي در قبال توافق هسته‌اي با ايران تنها يك مورد از آن است و در سطح جامع‌تر ريز رفتارهاي واشنگتن در قبال تهران را در چهارسال دولت ترامپ نشان مي‌دهد. سرانجام روزي كه ترامپ مي‌گفت به زودي فراخواهد رسيد از راه رسيد و ترامپ نخستين كارشكني در ميدان عمل را به تصوير كشيد. وي با وجود هشت بار گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره پايبندي ايران به توافق هسته‌اي، اعلام كرد كه تهران به اين توافق پايبند نبوده است اما برخلاف آن‌چيزي كه همه از آن واهمه داشتند وي توافق هسته‌اي با ايران را پاره نكرد و سپاه پاسداران انقلاب اسلامي را در ليست گروه‌هاي تروريستي قرار نداد. با عدم تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي، فرجام برجام در اختيار كنگره قرار گرفت. اين نهاد قانونگذار يا با بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي، امريكا را از مجموع كشورهايي كه در توافق قرار داشتند خارج مي‌كند يا از تشديد تحريم‌هاي هسته‌اي سرباز مي‌زند و بدين‌ترتيب مي‌توان از باقي ماندن امريكا در توافق سخن گفت. سياست ترامپ تا به اين لحظه نشان داده كه وي به دنبال خارج كردن امريكا از برجام نيست يا مي‌توان گفت كه حداقل در مقطع زماني كوتاه‌مدت اين مساله سياست وي نيست. هرچند كه وي درخواستي براي تشديد تحريم‌هاي هسته‌اي ايران مطرح نكرده است اما براساس خبرهاي رسيده وي از كنگره مي‌خواهد كه به اصطلاح نقطه‌هاي حساس در برنامه هسته‌اي ايران را شناسايي كنند تا در صورت قرارگرفتن ايران روي اين نقطه‌ها يا به اصطلاح عبور تهران از خطوط قرمز تعيين شده به شكل خودكار تحريم‌هاي هسته‌اي بازگردانده شوند. نقطه‌هاي حساس يا خطوط قرمزي كه مي‌تواند مثلا ادامه برنامه‌هاي ايران در حوزه آزمايش موشك‌هاي بالستيك باشد يا امتناع ايران از افزايش دوره اعمال محدوديت بر توليد سوخت اتمي يا نتيجه‌گيري آژانس‌هاي اطلاعاتي امريكا مبني براينكه ايران مي‌تواند در بازه زماني كمتر از يك سال مواد لازم براي ساخت يك بمب اتمي را توليد كند. اعلام عدم پايبندي ايران به توافق هسته‌اي از سوي ترامپ، آخرين تكه از دومينوي سياست خروج بي‌قيدو شرط از تمام تعهدات بين‌المللي است كه در 9 ماه گذشته توسط رييس‌جمهور امريكا پياده و پيگيري شده است. پيش از اعلام عدم پايبندي ايران نيز وي از توافقنامه آب و هواي پاريس، پيمان تجاري اقيانوس آرام و سازمان يونسكو خارج شده است. وي همچنين بارها و بارها تهديد به خروج از نفتا كه توافقي تجاري است كرده و مساله مذاكره مجدد درباره آن را نيز مطرح كرده است. در مورد توافق هسته‌اي با ايران ترامپ ابتدا مساله پاره كردن آن را در زمان كمپين‌هاي انتخاباتي‌اش مطرح كرد اما در نهايت متن حقوقي توافق هسته‌اي ايران با شش كشور كه 5 كشور آن عضو دايم شوراي امنيت بودند، دست وي را براي چنين اقدامي بست. سپس بحث مذاكره مجدد درباره برخي مفاد آن را مطرح كرد كه نه فقط با مخالفت تهران كه با مخالفت ساير اعضاي حاضر در مذاكرات روبه رو شد و اكنون به نظر مي‌رسد كه وادار كردن كنگره به اضافه كردن مفاد حقوقي بيشتر از سواد سياسي رييس‌جمهور بيشتر باشد. در كنگره دو طيف وجود دارند كه يكي جمهوريخواهاني هستند كه غالب آنها به دنبال برهم زدن برجام هستند و طيف ديگر دموكرات‌هايي كه خواهان حفظ ميراث اوباما هستند، در چنين شطرنجي رسيدن به اجماع براي برهم زدن توافق هسته‌اي تقريبا امري غيرممكن است. به نظر مي‌رسد كه جمهوريخواهان از چندروز پيش در جريان برنامه ترامپ براي برجام قرار داشته‌اند و به همين دليل بود كه عصر پنجشنبه، سناتور باب كوركر كه رياست كميته روابط خارجي سنا را برعهده دارد پيش‌نويسي را منتشر كرد كه براساس آن در شرايطي كه ايران از برخي خطوط قرمز تعيين شده از سوي كنگره عبور كند، تحريم‌هاي هسته‌اي به شكل خودكار بازخواهند گشت. البته درج پيش‌شرط‌هاي جديد از سوي كنگره براي تداوم برجام نيز ره به جايي نخواهد برد چرا كه ايران هم مساله بازگشايي دوباره توافق هسته‌اي را زير سوال برده و هم آنكه به صراحت اعلام كرده است كه حاضر به مذاكره درباره الحاقيه‌هايي نيست كه قرار است در سايه آنها مدت توافق از 10 تا 15 سال تعيين شده در برجام فراتر رود. يكي از اصلي‌ترين انتقادهايي كه از سوي ترامپ به برجام وارد است زمان پايان انقضاي تعهدات هسته‌اي ايران است. زمان اين نقض در برخي موارد هشت سال و در پاره‌اي از موارد نيز به 15 سال مي‌رسد. البته اصلي‌ترين انتقادي كه از سوي تندروهاي امريكايي به برجام وارد آمده مربوط به ميزان سوختي است كه اين كشور مي‌تواند توليد كند. محدوديت ايران در اين زمينه در سال 2031 به پايان مي‌رسد و اين در حالي است كه اين تاريخ چندسال پس از ترك كاخ سفيد توسط ترامپ است. حتي پس از پايان اين محدوديت‌ها نيز ايران عضو ان‌پي‌تي و امضاكننده پروتكل الحاقي خواهد بود كه مانع از حركت كشورهاي عضو در مسير دستيابي به سلاح هسته‌اي مي‌شوند. دونالد ترامپ براي عملي كردن وعده انتخاباتي خود مبني بر پاره كردن برجام هم در داخل دولت و هم از سوي متحدان خارجي در عرصه بين‌المللي تحت فشار قرار داشت. در داخل چهره‌هايي مانند ركس تيلرسون، وزير خارجه و جيم متيس، وزير دفاع اعتقاد داشتند كه باقي ماندن در برجام در چارچوب تامين منافع ملي امريكا است و در خارج نيز همتاهاي ترامپ در سه كشور بريتانيا، آلمان و فرانسه وي را براي باقي ماندن در توافق هسته‌اي تحت فشار قرارداده بودند. رفتار و منش ترامپ در چند ماه گذشته نشان داده كه اصلي‌ترين مشكل وي با « نياز به اقرار به پايبندي ايران به توافق هسته‌اي» است. بهترين مصداق براي اين ادعا نيز سخنان «هربرت مك‌مستر» مشاور امنيت ملي امريكا است كه به گزارش منابع امريكايي مانند ديلي بيست هفته گذشته در نشستي با حضور دموكرات‌هاي سنا، با زبان بي‌زباني تاكيد كرده بود كه اگر ترامپ مجبور نباشد مدام توافق هسته‌اي را ببيند، نمي‌تواند آن را از بين ببرد. به گفته يكي از دستياران سناتورهاي دموكرات، پيام مشاور امنيت ملي امريكا اين است كه ترامپ «مي‌خواهد اين توافق از جلوي چشمش برداشته شده و ديگر مشغله ذهني‌اش نباشد. براساس همين رويكرد، مك مستر با توجه به نگاه خطرناك ترامپ به توافق هسته‌اي ترجيح دادكه سرنوشت اين توافق را به دست كنگره بسپارد كه رسيدن به اجماعي در آن درباره توافق هسته‌اي آسان نيست. به گفته برخي منابع وي از نمايندگان كنگره خواسته الزام مربوط به گزارش‌دهي فصلي رييس‌جمهور را حذف كنند تا براساس توافق جديد ميان دولت و كنگره، دوره گزارش‌دهي دولت به كنگره در مورد برجام، به 6 ماه افزايش پيدا كند و از اين پس دولت به جاي 4 بار در سال، دو بار در سال پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را تاييد كند.
يكي ديگر از عقب‌نشيني‌هاي ترامپ در سخنراني روز گذشته‌اش به مساله در ليست گروه‌هاي تروريستي قراردادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامي بازمي‌گردد. رييس‌جمهور امريكا تاكنون بارها و بارها ادعا كرده بود كه سپاه پاسداران انقلاب اسلامي مسوول فعاليت‌هاي ايران در منطقه است كه وي مخرب مي‌خواند اما در نهايت با فروكش كردن تمام هياهوهاي چند روز اخير در اين زمينه، ترامپ سپاه پاسداران انقلاب اسلامي را در ليست گروه‌هاي تروريستي قرار نداد و همين مساله تندروهاي امريكايي را كه به دنبال تقابل با تهران از اين باب بودند، نااميد كرد. رسانه امريكايي نيويورك تايمز درباره تفاوت‌هاي وعده‌هاي ترامپ براي زيرسوال بردن توافق هسته‌اي با ايران و همچنين برخورد با سپاه پاسداران انقلاب اسلامي مي‌نويسد: رييس‌جمهور امريكا در 9 ماه گذشته متوجه شد كه ترك كردن توافق هسته‌اي و عملي كردن تهديد اوليه وي براي پاره كردن برجام به آساني كه وي گمان مي‌كرد، نيست. بدون توافق هسته‌اي، ايران بدون هيچ گونه محدوديتي به برنامه هسته‌اي خود ادامه مي‌دهد و از سوي ديگر جهان نيز امريكا را مقصر اين وضعيت خواهد دانست. جيم متيس، وزير دفاع ايالات متحده در ديدارهاي خصوصي با رييس‌جمهور و اعضاي كابينه به آنها گوشزد كرده بود كه هرلحظه امكان تنش نظامي ميان واشنگتن و كره شمالي وجود دارد و وي به عنوان مسوول نظامي كشورش تمايلي ندارد در صورت وقوع اين مساله گرفتار پرونده ايران نيز باشد. در نتيجه اين ملاحظه‌ها و فشارها بود كه ترامپ شب گذشته به وقت تهران اعلام كرد كه ايران به روح توافق هسته‌اي پايبند نبوده است لذا رييس‌جمهور نمي‌تواند پايبندي اين كشور به برجام را تاييد كند. درحالي كه گفته مي‌شود ترامپ با عدم تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي توپ را در زمين كنگره قرار داده است اما يك تعبير ديگر اين است كه كنگره به دولت وي 60 روز بيشتر فرصت داد تا همراهان بين‌المللي خود در برجام را براي مهار بيشتر ايران تحت فشار قراردهد. در حالي كه غالب تحليل‌ها حاكي از اين است كه كنگره تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را بازنمي گرداند اما سناتور دموكرات بن كاردين روز پنجشننه در پاسخ به سوالي در مورد واكنش احتمالي كنگره گفت: نمي‌توان قاطعانه گفت كه كنگره چه خواهد كرد چرا كه احتمال دارد فشارهايي براين نهاد براي تصميم‌گيري سريع در اين خصوص وارد شود. در اين ميان فشارها براي بازنويسي دوباره متن برجام يا اضافه كردن الحاقيه‌هايي به آن نه فقط برايران جواب نخواهد داد بلكه چين، روسيه و كشورهاي اروپايي نيز تن به چنين روندي نخواهند داد. امريكا براي اثبات ادعاهاي خود درباره ايران بايد مشخص كند كه ايران از تعهدات خود تخطي كرده است كه چنين ادله‌اي را فعلا در اختيار ندارد و 8 گزارش آژانس در رد اين ادعاي امريكا است. در دو ماه گذشته بيشترين تلاش‌ها براي حفظ برجام از سوي اتحاديه اروپا و سه كشور فرانسه، بريتانيا و آلمان صورت گرفته و حتي فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا نيز روز پنجشنبه در بيانيه‌اي شديد اللحن تاكيد كرد اروپا بدون امريكا نيز به برجام ادامه خواهد داد. همزمان سفراي كشورهاي اروپايي در ايالات متحده نيز لابي گسترده‌اي را با اعضاي كنگره امريكا آغاز كرده‌اند. همزمان در داخل كابينه ترامپ نيز چهره‌اي مانند ركس تيلرسون تلاش خود را براي راضي كردن همتاهاي اروپايي خود براي تن دادن به اضافه كردن مكملي به برجام آغاز كرده است. وي در چند روز گذشته با وزراي امور خارجه فرانسه، آلمان و بريتانيا در اين خصوص رايزني‌هايي داشته است. اروپا در حال حاضر در بزنگاه بسيار مهمي براي انتخاب كردن قرار گرفته است. از يك سو در ماجراي برجام در كنار ايران قرار دارد و از سوي ديگر در مسائل منطقه‌اي دغدغه‌هاي مشتركي با امريكا دارد و در مورد فعاليت‌هاي موشكي ايران نيز در مقاطعي با واشنگتن همراه شده است. يك ديپلمات غربي در اين باره به سي‌ان‌ان گفته است: اروپايي‌ها اميدوار هستند كه با حمايت از انتقادهاي ترامپ در زمينه فعاليت‌هاي منطقه‌اي يا آزمايش‌هاي موشكي ايران، وي را به باقي ماندن در توافق هسته‌اي متقاعد كنند.
هرچند كه عدم تاييد پايبندي ايران به معناي خروج امريكا از برجام نيست و در حال حاضر توپ در زمين كنگره قرار گرفته است اما توافق هسته‌اي ايران با 1+5 در حال حاضر در فضايي از ابهام قرار دارد و بزرگ‌ترين خسران اين باقي ماندن در فضاي ابهام نيز متوجه عادي‌سازي رابطه‌هاي تجاري با ايران مي‌شود. كمپاني‌هايي كه در يك سال و نيم گذشته مسير رجعت به تهران را انتخاب كرده‌اند يا در حال چيدن مقدمات سرمايه‌گذاري در ايران هستند اكنون با وضعيت دوگانه‌اي روبه‌رو هستند. ورود به ايران در شرايطي كه تحريم‌هاي هسته‌اي امريكا بازگردد مي‌تواند براي اين كمپاني‌ها هزينه ساز باشد مگر آنكه اروپا قوانين خود را به گونه‌اي اصلاح كند كه اين كمپاني‌ها و شركت‌ها از تحريم‌هاي فرامرزي امريكا در امان بمانند. راهبردي كه ترامپ در قبال ايران اتخاذ كرد مبني بر حفظ توافق هسته‌اي با اجراي سختگيرانه اما تشديد فشارهاي غيرهسته‌اي بر ايران نشان داد كه اين متن فني و حقوقي توافق هسته‌اي بود كه خود را به اراده رييس‌جمهور امريكا براي تخريب توافق تحميل كرد. در فضاي كنوني نيز ايران بايد همزمان با حفظ انسجام داخلي در برابر تهديدها و فشارهاي شفاهي امريكا، بر استحكام رابطه خود با روسيه، چين و كشورهاي اروپايي بيفزايد تا هزينه‌هاي خروج از برجام براي بازيگران حاضر در آن بالاتر برود. يكي از دستاوردهاي انكار ناپذير برجام، ايجاد شكاف در اجماع اروپا و امريكا عليه ايران است كه اين شكاف با سياست‌هاي خودسرانه رييس‌جمهور امريكا در 9 ماه گذشته عميق‌تر هم شده است. ترامپ در حال حاضر در چشم جهان، سياستمداري منزوي است كه ترجيح مي‌دهد تا حد امكان امريكا را از تعهدهاي بين‌المللي خلاص كرده و در نهايت هم هزينه تك‌روي‌هايش را با نزديك‌تر شدن اروپا به چين و روسيه و ايران پرداخت خواهد كرد.
فدريكا موگريني:رييس‌جمهور هيچ كشوري نمي‌تواند برجام را تمام كند
تنها دقايقي پس از سخنراني دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده در كاخ سفيد و اعلام عدم تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي بود كه فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در يك نشست خبري در بروكسل به سوالات خبرنگاران در مورد تاثير سخنان رييس‌جمهور امريكا بر فرجام برجام و رويكرد اروپا در قبال توافق هسته‌اي پاسخ گفت. در حالي كه كليددار كاخ سفيد اعلام كرد كه ايران به تعهدات خود پايبند نبوده است اما مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا با كنايه وي را به دروغگويي متهم كرد و تاكيد داشت كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تاكنون هشت بار پايبندي ايران به برجام را مورد تاييد قرارداده است. در شرايطي كه ترامپ در سخنان خود ادعا كرد كه ايران دسترسي بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به مراكز خود را محدود كرده و بر طبق متن برجام عمل نمي‌كند اما فدريكا موگريني در سخنان خود به اين واقعيت اشاره كرد كه گزارش‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در نتيجه بازرسي‌هاي بسيار دقيق بوده است.
وي در ادامه سخنانش با تاكيد براينكه بند به بند برجام از سوي ايران در حال اجرايي شدن است، گفت: برجام باعث شده و خواهد شد كه ايران نتواند به سلاح هسته‌اي دسترسي پيدا كند. برجام يكي از ركن‌هاي اصلي نظام منع توليد سلاح هسته‌اي است. ما يك مسووليت جمعي داريم كه از برجام به خاطر امنيت جمعي حمايت كنيم. روندهاي داخلي امريكا بعد از سخنراني ترامپ حالا در دست كنگره امريكا است. برجام يك مساله داخلي امريكا نيست و قطعنامه‌اي است كه به تاييد شوراي امنيت سازمان ملل رسيده است. اتحاديه اروپا به شكل مشخص و روشن تاكيد كرده كه برجام به قوت خود باقي است و اتحاديه اروپا به شكل كامل از برجام حمايت مي‌كند و خواهان اجراي بند به بند برجام توسط امضاكنندگان آن است.
موگريني در ادامه اين نشست خبري در پاسخ به سوال خبرنگاري كه از وي سوال كرد آيا رييس‌جمهور امريكا مي‌تواند برجام را لغو كند؟ گفت: برجام يك توافق دو جانبه يا معاهده بين‌المللي نيست بلكه يك متمم بسيار طولاني بر قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل است و تا آنجا كه من مي‌دانم هيچ كشوري در سطح بين‌المللي نيست كه بتواند يك مصوبه شوراي امنيت سازمان ملل را كه با اتفاق آرا به تصويب رسيده و اجرايي شده است را زير پا بگذارد. اين توافق مورد حمايت همه جامعه بين‌المللي است و همه خواهان اجراي بي‌نقص آن هستند. و هيچ رييس‌جمهوري در هيچ كجاي دنيا نمي‌تواند توافق را لغو كند. برجام تعهداتي را مشخصا درباره برنامه هسته‌اي ايران تعيين مي‌كند كه اين تعهدات در حال اجرا شدن هستند. رييس‌جمهور امريكا اختيارات زيادي دارد اما پايان دادن به برجام از اختيارات وي نيست. درباره آينده برجام هم مي‌توانم بگويم كه اتحاديه اروپا از ادامه اجراي اين توافق حمايت مي‌كند.
موگريني درباره مذاكره مجدد پيرامون برجام نيز گفت كه بايد از مقام‌هاي ايراني در تهران سوال شود كه آيا مايل به انجام چنين كاري هستند يا خير؟