ركس تيلرسون، وزير خارجه ايالات متحده امريكا بعد از سفرش به عربستان سعودي و قطر، روز دوشنبه 24 ساعت سرشار از محرمانگي و پنهانكاري را پشت سر گذاشت. هر چند تيلرسون در يكي از سفرهايش، با استقبال گرم رييس‌جمهور مواجه شد كه ارگ رياست‌جمهوري را ترك كرد تا براي ديدار محرمانه با او به يك پادگان خارج از شهر برود، اما در دو پايتخت با استقبال سردي مواجه شد، چرا كه اظهارات او و رييسش، مقامات اسلام‌آباد و بغداد را ناخشنود كرده‌بود. او عاقبت در آخرين مقصد سفرش در آسيا، يعني دهلي نو رسيد، پايتختي كه به شكل واضحي به نظر دردانه شخص تيلرسون مي‌رسد تا جايي كه از «نگاه 100 ساله به رابطه با هندوستان» سخن مي‌گويد.
سفر اشرف غني به بيرون ارگ
دوشنبه شب در شرايطي كه قرار بود وزير خارجه امريكا از دوحه به اسلام‌آباد سفر كند، تيلرسون ناگهان سر از افغانستان درآورد. كمتر از يك ماه بعد از اينكه سفر وزير دفاع امريكا به افغانستان با يك حمله راكتي به پايگاه هوايي بگرام همراه شد، امريكايي‌ها تصميم گرفتند كه اين سفر را كاملا محرمانه برگزار كنند، در نتيجه خبر سفر تيلرسون به افغانستان تا زماني كه هواپيماي تيلرسون بعد از انجام ديدارهايش خاك افغانستان را ترك نكرده‌بود، منتشر نشد. تيلرسون در گفت‌وگو با خبرنگاراني كه او را در سفر به افغانستان همراهي مي‌كردند، گفت كه هر چند معتقد است نبرد عليه طالبان بايد ادامه پيدا كند، اما جاي گفت‌وگو و فعاليت سياسي براي نيروهاي معتدل و ميانه‌روي طالبان وجود دارد. او گفت: «در ميان طالبان صداهاي معتدلي وجود دارد كه قصد ندارند براي هميشه بجنگند، نمي‌خواهند فرزندان‌شان درگير جنگ باشند. ما دنبال اين هستيم كه با اين صداها وارد گفت‌وگو شويم و فرآيند صلح كامل و مشاركت اين افراد در دولت را پيگيري كنيم.» اين اظهارات در شرايطي بيان مي‌شود كه طي روزهاي گذشته رسانه‌ها از برنامه آژانس اطلاعات مركزي ايالات متحده امريكا براي شدت بخشيدن به عمليات جست‌وجو و قتل مقامات طالبان خبر داده است و رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا هم در اعلام راهبرد جديد خود در افغانستان از افزايش نيروهاي نظامي امريكايي براي شكست طالبان خبر داده‌بود. با اين حال تيلرسون در گفت‌وگوهايش با اشرف غني گفت «طالبان هرگز نمي‌تواند در برابر امريكا پيروز شود.» اشرف غني بلافاصله بعد از ديدار با تيلرسون به دهلي نو سفر كرد، كشوري كه امريكا قصد دارد دست‌هايش را در دست آينده امنيت كابل بگذارد.
سفر محرمانه تيلرسون به‌منطقه سبز
خبر حضور تيلرسون در افغانستان زماني اعلام شد كه او بر فراز آسمان در حال سفر دوم اعلام نشده‌اش اين‌بار به عراق بود. بر خلاف افغانستان كه رييس‌جمهور كشور شخصا براي ديدار با وزير خارجه امريكا راهي خارج پايتخت شده بود، استقبال از تيلرسون در بغداد، براي دومين ديدارش طي هفته جاري با نخست‌وزير عراق زياد گرم نبود. اظهارات تيلرسون در نشست خبري‌اش عادل الجبير، وزير خارجه سعودي در مورد «بازگشت شبه‌نظاميان تحت حمايت ايران به خانه‌هاي‌شان» به‌شدت بر مقامات عراقي گران آمده‌بود. عبادي از فرصت ديدار مجدد با تيلرسون استفاده كرد تا به او بگويد كه حشد الشعبي بخشي از «نهاد دولت عراق» است و «بايد به آنها افتخار كرد چرا كه اميد كشور و منطقه هستند.» تيلرسون بعد از اين ديدار در بيانيه‌اي نسبت به مسائل جاري در اقليم كردستان عراق اظهار نگراني كرد و بغداد و اربيل را به گفت‌وگو و وحدت فراخواند.
هر روز سردتر از ديروز
عصر روز سه‌شنبه بعد از 24 ساعت سفر محرمانه در اطراف مرزهاي ايران، عاقبت تيلرسون به سومين مقصد اعلام شده‌اش، يعني اسلام‌آباد رسيد، جايي كه قرار است با نخست‌وزير پاكستان، شاهد خاقان عباسي و فرماندهان ارشد نظامي اين كشور ديدار و گفت‌وگو كند. درست مانند بغداد، اسلام‌آباد هم از اقدامات و اظهارات اخير دولت ترامپ به خصوص در مورد راهبرد آينده امريكا در افغانستان، ناخشنود است. مفتاح اسماعيل، يكي از وزراي ايالتي نزديك به نخست‌وزير، در مورد سياست جديد امريكا براي افزايش نقش هندوستان در افغانستان مي‌گويد: «ورود هند به تركيب افغانستان در واقع ريختن بنزين در آتش است. اين خط قرمز واضح و روشن ما است، تا جايي كه به ما مربوط است هند هيچ نقشي در افغانستان ندارد و نبايد داشته‌باشد.» اما براي واشنگتن، هند نقش اهرم فشار به پاكستان را بازي مي‌كند. انتظار امريكايي‌ها افزايش اقدام عملي پاكستان در مبارزه با تروريسم و مبارزه با بهشت‌هاي امن گروه‌هاي تندر در شمال اين كشور است. تيلرسون تنها 4 ساعت در اسلام‌آباد ماند و با قمر جاويد بجوا، فرمانده ستاد مشترك ارتش پاكستان و نخست‌وزير اين كشور ديدار و گفت‌وگو كرد.
تيلرسون قبل از سفر به پاكستان گفته بود كه دولت اين كشور بايد «نگاه دقيقي به شرايطي كه منطقه با آن مواجه است به خصوص تعداد سازمان‌هاي تروريستي كه در خاك اين كشور پناه گرفته‌اند داشته باشد.» در برابر شاهد خاقان عباسي هم در ديداري كه وزير خارجه ايالات متحده امريكا داشت از تعهد كشورش در مبارزه با تروريسم گفت و تاكيد كرد كه «پاكستان در مبارزه با تروريسم به نتايج مثبتي دست پيدا كرده است.» وزارت خارجه امريكا و دولت پاكستان جزييات زيادي از گفت‌وگوهاي ميان وزير خارجه امريكا با نخست‌وزير و فرمانده ارشد ارتش پاكستان منتشر نكرده‌اند و به همين بخش از سخنان تيلرسون اكتفا كرده‌اند كه پاكستان «يك متحد مهم منطقه‌اي امريكا براي اشاعه صلح و امنيت در منطقه و فرصتي براي گسترش روابط اقتصادي است.»
اسلام‌آباد قطعا متوجه اين نكته شده است كه از ميان شش پايتختي كه تيلرسون طي يك هفته اخير در آنها گام نهاده است، پايتخت پاكستان يكي از محبوب‌ها حساب نمي‌شود. اگر سفر به پايگاه نظامي بگرام در نزديكي كابل و منطقه سبز در بغداد، بخشي از تلاش ديپلماتيك امريكا براي هماهنگي با دولت‌هايي بود كه تحت حمايت نظامي ارتش امريكا فعاليت مي‌كنند، دوحه و اسلام‌آباد، مقاصدي بودند كه تيلرسون مي‌خواست قانع‌شان كند تا با رقيب‌شان كه در واشنگتن محبوب است، بيشتر از گذشته همكاري كنند. سياست خارجي دولت امريكا در خاورميانه قطعا رياض و در جنوب آسيا قطعا دهلي نو را به ديگران ترجيح مي‌دهد.
تكيه بر هند براي شكستن شاخ اژدها
هند اما فقط ابزار فشار بر پاكستان نيست، دهلي نو اميد واشنگتن براي ايجاد موازنه جديد در آسيا براي مقابله با افزايش قدرت چين است. يك هفته پيش، قبل از آنكه ركس تيلرسون سفر يك‌هفته‌اي‌اش به خاورميانه و جنوب آسيا را آغاز كند، در «موسسه مطالعات راهبردي و بين‌الملل (CSIS)» روي صحنه رفت تا در مورد آينده روابط ايالات متحده امريكا و هندوستان صحبت كند. سخنان تيلرسون در اين همايش، با عنوان «تعريف مناسبات ما با هندوستان براي قرن پيش رو» نشان از علاقه شخصي وزير خارجه ايالات متحده امريكا، به گسترش روابط با هندوستان داشت. تيلرسون يك هفته پيش از ديدارش از دهلي نو گفته بود: «ما مشتاق افزايش مناسبات با هند هستيم، حتي زماني كه هند در حال تبديل شدن به يك رهبر و قدرت جهاني است.» وزير خارجه امريكا تاكيد كرد كه دو دهه است به صورت مستقيم با شرايط هند آشنايي دارد. او كه پيش از تبديل شدن به يكي از قدرتمندترين ديپلمات‌هاي جهان، مديرعامل يكي از غول‌هاي نفتي ايالات متحده بود در سخنراني خود گفت: «روابط من با هند به سال 1998 و زماني كه كار بر روي امنيت انرژي در هندوستان را آغاز كردم، برمي‌گردد.» ركس تيلرسون در اين سخنراني به قيمت انتقاد تند نسبت به چين، از دهلي نو دفاع كرد. او در بخشي از سخنانش گفت: «رابطه ما با چين به عنوان يك جامعه غيردموكراتيك، هيچگاه شبيه به رابطه با هند نخواهد شد كه يك دموكراسي عظيم است.»
شايد رابطه واشنگتن و دهلي‌نو هيچگاه به خوبي دوره اخير نبود. بزرگ‌ترين نشيب در رابطه دوجانبه ميان واشنگتن و دهلي نو، سال 1998 زماني رخ داد كه دهلي نو همزمان با رقيب منطقه‌اي‌اش پاكستان اقدام به آزمايش هسته‌اي كرد. واكنش امريكا به اين آزمايش اتمي بسيار تند بود، بيانيه‌ها و تهديد به تحريم‌ها عليه دهلي نو بلافاصله آغاز شد. اما هندي‌ها به سرعت توانستند روابط خود را با ايالات متحده احيا كنند؛ سفر سال 2000 بيل كلينتون به دهلي نو، آبي بود بر آتش آزمايش هسته‌اي هند. جورج دبليو بوش چند سال بعد همكاري‌هاي هسته‌اي صلح‌آميز با هندوستان را از سر گرفت و پس از او باراك اوباما، نخستين رييس‌جمهور امريكا طي 7 دهه گذشته بود كه در دوران حكومتش دو بار به هندوستان سفر كرد. اما به نظر مي‌رسد با قرار گرفتن ركس تيلرسون، در مقام مديريت سياست خارجي دولت ترامپ، ذهنيت نسبت به هند به شكل جدي تغيير كرده است. زماني كه دونالد ترامپ، ماه اوت سال جاري، راهبرد جديد ايالات متحده امريكا در افغانستان را اعلام مي‌كرد، كسي فكر نمي‌كرد كه نام هندوستان به عنوان يكي از اصلي‌ترين تكيه‌گاه‌هاي امريكا براي تامين آينده افغانستان مطرح شود. درست يك روز پس از ديدار تيلرسون با اشرف غني، رييس‌جمهور افغانستان در ديدار سرزده تيلرسون از پايگاه هوايي بگرام، اشرف غني بار سفر به دهلي نو را بست تا با نخست‌وزير و رييس‌جمهور هندوستان در مورد همكاري‌هاي اقتصادي دو كشور و مقابله با تروريسم گفت‌وگو كند. اين دومين بار بود كه تيلرسون در سفر يك هفته‌اي‌اش نقش پيوند‌دهنده قلب‌ها را بازي مي‌كرد، پيش از اين نيز سفرش به رياض را به گونه‌اي تنظيم كرده‌بود تا همزمان با ديدار حيدر العبادي، نخست‌وزير عراق و سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه سعودي در رياض باشد.
سي‌ان‌ان مي‌نويسد هرچند تيلرسون، در تور اخيرش به آسيا، برنامه‌اي براي سفر به چين نداشت، اما چين يكي از كليدي‌ترين موضوعات در بطن سفر او قرار داشت. در شرايطي كه چين به عنوان رقيب استراتژيك ايالات متحده امريكا، با برنامه بلندپروازانه «يك كمربند، يك راه» خود همكاري با 68 كشور جهان از همسايگان آسيايي گرفته تا اروپا و آفريقا را آغاز كرده است، واشنگتن تلاش مي‌كند تا با استقبال از افزايش نقش هند در اقتصاد جهاني، توسعه قدرت چين را مهار كند.
كنستانتينو خاوير، پژوهشگر موسسه كارنگي هندوستان مي‌گويد: «طلوع چين به عنوان يك چين توانمندتر و بااراده‌تر، به تنهايي اصلي‌ترين محرك روابط گرم ميان واشنگتن و دهلي نو است.» آجاي شوكلا، تحليلگر مسائل دفاعي هند معتقد است: «استمرار را در مسير نزديك امريكا با هند از زمان بيل كلينتون تاكنون مي‌توان ديد. نخست‌وزيران هند نيز از آغاز قرن 21 تاكنون بدون توجه به ايدئولوژي‌ها و بدون توجه به گرايش راهبردي‌شان، مستمرا طي دو دهه گذشته مسير نزديك‌تر شدن به امريكا را پي گرفته‌اند.»