يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ادعاي رييس‌جمهور امريكا را رد كرد
گواهي مكرر پايبندي؛ اين بار در تهران
سارا معصومي
يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در روزهاي جدال جهان با ايالات متحده بر سر توافق هستهاي با ايران به تهران سفر كرد. از عمر برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) بيش از دو سال مي‌گذرد و اين در حالي است كه 9 ماه گذشته براي برجام روزهاي پرفراز و فرودي بوده است؛ فراز و فرودهايي كه اصلي‌ترين دليل آن حضور دونالد ترامپ، رييس‌جمهور جديد در كاخ سفيد بوده است. ترامپ كه در جامه نامزد جمهوريخواهان به ميدان رقابت‌هاي رياست‌جمهوري امريكا قدم گذاشت از همان روزهاي حضور در رقابت‌هاي درون حزبي تكليف خود را با برجام مشخص و اعلام كرد كه چشم ديدن اين توافق را ندارد. وي در چندهفته نخست حضور در كاخ سفيد برخورد چنداني با توافق هستهاي نداشت و تنها هرازچندگاهي غرولندهايي را نسبت به حضور امريكا در اين توافق مطرح مي‌كرد. جدال اصلي دولت امريكا با توافق هستهاي اما از اواخر ماه جولاي آغاز شد. ترامپ پس از دو بار تاييد پايبندي ايران به توافق هستهاي هشدار داد كه بار سومي در كار نخواهد بود و در نهايت هم در ماه اكتبر هشدارهاي خود را عملي و اعلام كرد كه ايران به تعهدات خود در توافق هستهاي پايبند نبوده است. با اين تصميم ضد برجامي رييس‌جمهور امريكا، اكنون توپ در زمين كنگره قرار دارد. نهاد قانونگذاري قريب به 40 روز ديگر فرصت دارد تا در مورد فرجام تحريم‌هاي هستهاي ايران تصميم‌گيري كند. در چنين بازه زماني زماني يوكيا آمانو به درخواست خود راهي پايتخت ايران شده و در تهران با علي اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي، حسن روحاني، رييس‌جمهور و محمد جواد ظريف، وزير خارجه كشورمان ديدار كرد. سفر آمانو به دليل قرار گرفتن در بستر زماني خاصي كه كنگره ايالات متحده بايد تكليف اين كشور با برجام را مشخص كند و البته در روزهايي كه دولت ترامپ بر حجم فشارهاي خود بر آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي بازديد از تاسيسات نظامي ايران افزوده، معناي خاصي پيدا مي‌كند. نيكي هيلي، نماينده امريكا در سازمان ملل كه در ماه جولاي به دونالد ترامپ گفته بود ماموريت يافتن بهانه‌اي براي عدم تاييد پايبندي ايران به توافق هستهاي را به من واگذار كن، در ماه آگوست سفري به وين داشت، سفري كه تنها دستور كار آن گفت‌وگو با مقام‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از شخص آمانو تا نمايندگان امريكا در اين نهاد پيرامون پرونده هستهاي ايران بود. هرچند كه جزييات چنداني در مورد گفت و شنود ميان نيكي هيلي و يوكيا آمانو در اختيار رسانه‌ها قرار نگرفت اما ناگفته پيدا بود كه نماينده امريكا در سازمان ملل به وين رفته بود تا از آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بخواهد كه بر ميزان بازرسي‌ها از تاسيسات هستهاي ايران و همچنين برخي تاسيسات نظامي اين كشور بيفزايد. هرچند كه سفر نيكي هيلي به وين دستاورد ويژه‌اي براي او و دولتش نداشت اما ميزان فشار بر آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از سوي امريكا براي در منگنه فني قرار دادن ايران از همان سفر و اظهارات نيكي هيلي پيش و پس از انجام سفر كاملا مشخص بود. درحالي كه سفر يوكيا آمانو به تهران از روز پنجشنبه توسط سايت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اطلاع‌رساني شده بود، روز جمعه تعداد محدودي از سناتورهاي امريكايي با امضاي نامه‌اي خطاب به نيكي هيلي، سفير ايالات متحده در سازمان ملل خواهان بازرسي‌هاي سخت‌گيرانه‌تر آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از تاسيسات ايران براي اطمينان از اجراي دقيق برجام شدند. اين تلاش‌ها براي جلب‌توجه در مورد برنامه هستهاي ايران و حفظ فضاي ترديد پيرامون آن در سطح بين‌المللي در حالي از سوي دولت جديد امريكا انجام مي‌شود كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تاكنون هشت بار پايبندي ايران به توافق هستهاي را تاييد كرده است. بر اساس متن توافق هستهاي ايران با 1+5 نيز تنها مرجع تصميم‌گيرنده در مورد چند و چون تعهد ايران به چارچوب توافق هسته اي؛ آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و شخص دبيركل است.
سفر يوكيا آمانو به تهران در اين مقطع زماني در رسانه‌هاي بين‌المللي نيز انعكاس بسياري يافت. در بسياري از رسانه‌ها بر زمان انجام شدن اين سفر تمركز و نوشته شد كه مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي دو هفته پس از آنكه رييس‌جمهور ايالات متحده پايبندي ايران به تعهداتش در قالب برجام را تاييد نكرد، به پايتخت ايران سفر كرد. گفت‌وگوهاي آمانو در تهران بر نحوه نظارت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بر برنامه هستهاي ايران متمركز بود اما نمي‌توان ابعاد سياسي اين سفر را كمرنگ‌تر از ابعاد فني آن دانست. يوكيا آمانو در حالي در تهران مورد استقبال مقام‌هاي فني و سياسي پايتخت قرار گرفت كه دونالد ترامپ در روز سيزده اكتبر اعلام كرد كه به دنبال تحكيم بيشتر برجام است و همچنين ادعا كرد كه ميزان نظارت‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بر برنامه هستهاي ايران بسيار ضعيف است و به همين دليل نمي‌توان مطمئن بود كه ايران در سايه برجام به بمب هستهاي دسترسي پيدا نخواهد كرد. (ايران همواره هرگونه تلاش براي توليد، ذخيره و استفاده از بمب هستهاي را رد كرده است.) آمانو در حالي هشت بار پايبندي ايران به تعهدات هستهاي طبق برجام را تاييد كرده است كه دونالد ترامپ دو هفته قبل هشدار داد كه اگر كنگره امريكا و ديگر متحدان امريكا در برجام در مسير تشديد محدوديت‌هاي هستهاي ايران گام برندارند، وي شخصا دستور خروج امريكا از برجام را صادر خواهد كرد. درحالي كه ترامپ آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را به ضعف كاري در زمينه نظارت بر برنامه هستهاي ايران متهم مي‌كند، يوكيا آمانو در دو هفته گذشته بارها و بارها به مناسبت‌هاي متنوع اعلام كرده كه تهران تحت سخت‌ترين نظارت‌هاي بين‌المللي قرار دارد و ناظران آژانس نه تنها تاكنون تخلفي در اجراي تعهدات ايران نديده‌اند بلكه به مانعي از سوي ايران براي بازرسي‌هاي خود نيز برنخورده‌اند. يوكيا آمانو علاوه بر نظارت فني بربرنامه هستهاي ايران، سخنان شفاهي مقام‌هاي ايران را نيز به كرات شنيده است. از وزير خارجه تا رييس‌جمهور كشورمان و حتي مقام معظم رهبري بارها تاكيد كرده‌اند كه ايران تا زماني كه ديگر حاضران در برجام به تعهدهاي خود پايبند باشند در برجام باقي مي‌ماند اما اگر واشنگتن از اين توافق خارج شود، ايران آن را ريز ريز خواهد كرد. يوكيا آمانو در حال حاضر در كنار 5 كشور روسيه، چين، فرانسه، بريتانيا و آلمان قرار دارد كه برجام را دستاوردي براي توسل به ديپلماسي به جاي چنگ زدن به زور براي حل بحران‌هاي بين‌المللي مي‌دانند. در حال حاضر كشورهاي اروپايي و در راس آنها اتحاديه اروپا عزم خود را جزم كرده‌اند تا مانع از تخريب برجام در كنگره امريكا شوند. يوكيا آمانو در هر سه ديدار اصلي خود در تهران با مقام‌هاي فني و سياسي كشورمان بر پايبندي ايران به برجام تاكيد و اعلام كرد كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي آماده است تا با تنوع حوزه‌هاي همكاري بر تهران بيفزايد.
كنايه صالحي به كساني كه غروب آفتاب را
قبول ندارند
ديدار با علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي نخستين برنامه يوكيا آمانو در تهران بود. پس از اين ديدار دو طرف در نشست خبري با حضور خبرنگاران رسانه‌هاي ايراني و خارجي حاضر شدند. مهم‌ترين پرسش از رييس سازمان انرژي اتمي و مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به بند T در برجام اختصاص داشت. اين بند در چند هفته اخير سر وصداي قابل توجهي در ميان مذاكره‌كنندگان ايران و شش كشور به وجود آورده است. برخي از كشورها براي آژانس در نظارت براجراي اين بند شان و جايگاه قائل هستند و برخي ديگر اعتقاد دارند كه رسيدگي به اين بند در چارچوب وظايف آژانس نيست. در بند T آمده است: «فعاليت‌هايي كه مي‌تواند در طراحي و توسعه يك وسيله انفجاري هستهاي نقش داشته باشند» ممنوع شده‌اند. اين فعاليت‌ها طبق متن توافق هستهاي موارد ذيل را شامل مي‌شوند:
طراحي، توسعه، ساخت، دستيابي يا استفاده از مدل‌هاي كامپيوتري براي شبيه‌سازي وسايل انفجاري هستهاي.
طراحي، توسعه، ساخت، دستيابي يا استفاده از چاشني‌هاي انفجاري چند نقطه كه براي توسعه يك وسيله انفجاري هستهاي مناسب هستند مگر اينكه مقاصد غير هستهاي بودن آن توسط كميسيون مشترك تاييد شده باشد و موضوع پايش باشد.
طراحي، توسعه، ساخت، دستيابي يا استفاده از سيستم‌هاي تشخيص انفجار (دوربين‌هاي Streak، دوربين‌هاي سرعت بالا يا دوربين‌هاي
Flash x-ray) مناسب براي توسعه تجهيزات انفجار هستهاي مگر اينكه مقاصد غير هستهاي بودن آن توسط كميسيون مشترك تاييد شده باشد و موضوع پايش باشد.
طراحي، توسعه، ساخت، دستيابي يا استفاده از چشمههاي نوتروني هدايت‌كننده انفجارات يا مواد خاص براي چشمههاي نوتروني هدايت‌كننده انفجارات.
بند T و تعهد داوطلبانه ايران
علي اكبر صالحي در پاسخ به سوالي در مورد بند T و وظايفي كه براي آژانس بين‌المللي در اين حوزه تعيين شده، گفت: بند T مشمول بازرسي خاصي نيست و جزو تعهدات داوطلبانه‌اي است كه ايران هم هميشه به آن متعهد است. آقاي عراقچي (معاون حقوقي و امور بين‌الملل وزارت امور خارجه) نيز موضع ايران در قبال بند T را به اطلاع مقام‌هاي آژانس رسانده بوده است. وقتي اين بند تدوين مي‌شد، ملاحظات ديده شده و توافقات انجام شده بود و مانند هر بند ديگري كه در برجام است طرف مقابل مي‌خواهد بر اساس خواست خود آن را تفسير كند مثلا مي‌گويد غروب آفتاب را قبول نداريم و مشكلات ديگري هم دارد.
آمانو درخواست بازرسي جديد نداشت
مساله بازرسي از سايت‌هاي هستهاي يا نظامي ايران در چندهفته اخير هياهوي بسياري به راه انداخته است. مقام‌هاي متفاوت دولت دونالد ترامپ تلاش دارند آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را به سمت اصرار براي بازرسي از سايت‌هاي نظامي ايران با ادعاي مشكوك بودن فعاليت‌هاي تهران ببرند؛ ادعايي كه براساس متن برجام به راحتي نمي‌توان آن را پيش برد چرا كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بايد ادله لازم براي اصرار بر بازديد از تاسيسات نظامي را به ايران ارايه دهد و در اين صورت هم تهران چندراه براي جلوگيري از حضور ناظران آژانس در اين مراكز دارد. با وجود گمانه‌زني‌هاي بسيار رسانه‌اي در اين خصوص، رييس سازمان انرژي اتمي روز گذشته در جمع خبرنگاران تاكيد كرد كه يوكيا آمانو تا اين لحظه درخواست جديدي براي بازرسي از سايت‌هاي ايران ارايه نكرده است.
علي اكبر صالحي در بخش ديگري از اظهاراتش تاكيد كرد كه ما چيزي به نام بازديد از مراكز نظامي نه در قرارداد پادماني و نه در پروتكل الحاقي و نه در مفاد برجام نداريم.
سفر داوطلبانه آمانو به تهران
يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در دو سال اخير بارها به بهانه اجراي برنامه جامع اقدام مشترك به ايران سفر كرده است كه بيشتر اين سفرها به دعوت ايران يا با هماهنگي سازمان انرژي اتمي با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي رخ داده است. اين‌بار اما يوكيا آمانو دو هفته پس از سخنان دونالد ترامپ شخصا براي سفر به تهران داوطلب شد. علي اكبر صالحي در اين باره به خبرنگاران گفت: با توجه به اهميت موضوع برجام و شرايط بين‌المللي كه توافق هستهاي در آن قرار دارد از جمله موضوع‌گيري‌هايي كه در امريكا درباره توافق صورت مي‌گيرد كه منجر به ايجاد شرايط حساس كنوني براي برجام شده است، آقاي آمانو به سهم خود علاقه‌مند است در اين خصوص نقش‌آفريني كند. سفر ايشان در اين برهه حساس پيام خاصي به همراه دارد و نقش‌آفريني آژانس در اين سفر كاملا روشن و مشخص است. ايشان عزم خود را جزم كردند تا در خصوص موضوعاتي كه مطرح شده بتوانند به سهم خود تلاش كنند.
آمانو به سوگند خود وفادار بماند
حفظ استقلال و بي‌طرفي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نكته‌اي است كه در چندسال باقي مانده از عمر توافق هستهاي كه بطور ميانگين 10 سال است از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار است. هرچند كه يوكيا آمانو در دو سال گذشته از اجراي برجام در هشت گزارش، پايبندي ايران را به توافق هستهاي تاييد كرده است اما وي از جولاي 2009 كه در اين مسند قرار دارد تا پيش از آغاز دوره جديد مذاكرات ميان ايران و 1+5 در سايه دولت حسن روحاني، گزارش‌هاي منفي و مغرضانه بسياري درباره چند و چون برنامه هستهاي ايران داده بود كه بخش اعظمي از پرونده موسوم به ابعاد احتمالا نظامي برنامه هستهاي ايران نتيجه آن گزارش‌هاي وي بود. علي اكبر صالحي روز گذشته در جمع خبرنگاران بر حفظ استقلال آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تاكيد كرد و در اين باره گفت: ما از اينكه آژانس تا امروز توانسته به صورت مستقل، هشت بار گزارش ارايه دهد و بر آن التزام ايران به تعهداتش بسيار صريح تاكيد كند، اعلام رضايت كرديم. اين موضع‌گيري‌ها رضايت كشورمان را فراهم كرده و ما اميدواريم آژانس همچنان به اين رويه ادامه دهد، به خصوص در حال حاضر كه آژانس در شرايط سختي قرار دارد وفشارهاي زيادي را تحمل مي‌كند. ما از آقاي آمانو خواستيم كما في السابق و بدون جانبداري و همانطور كه در سوگندنامه آژانس براي مديركل آمده است به صورت كاملا مستقل نظرات فني خود را ارايه دهد.
ايران مايل به برهم خوردن برجام نيست
سوال‌هاي سياسي از علي اكبر صالحي و يوكيا آمانو در نشست خبري روز گذشته بخش بيشتري از پاسخ‌هاي دو طرف را به خود اختصاص داد. فرجام برجام در سايه دولت دونالد ترامپ چه خواهد بود ؟ ايران براي كدام سناريوها و تا كجا آماده است؟ در شرايطي كه امريكايي‌ها از شرايط بازگشت خودكار تحريم‌ها سخن مي‌گويند ايران با چه سرعتي و با چه حجمي مي‌تواند برنامه هستهاي خود را به حالت پيش از اجراي برجام بازگرداند؟ علي اكبر صالحي در اين باره به خبرنگاران گفت: ما با هوشمندي وارد مذاكره شديم و پيش‌بيني اتقافات عدم پايبندي را هم مي‌كرديم. نه تنها پل‌هاي پشت سر را خراب نكرديم، پل‌هاي جديد هم ساختيم ولي هيچ‌وقت نمي‌خواهيم از اين پل‌ها استفاده كنيم چرا كه برجام را براي كشورمان، منطقه و جامعه بين‌المللي مهم مي‌دانيم. ما دل‌مان نمي‌خواهد برجام به هم بخورد و به ضرورت بخواهيم از اين پل‌هاي پشت سر استفاده كنيم ولي اين را بارها گفتيم و مقام معظم رهبري هم يك بار فرمودند اگر آنها بد عهدي كنند و بخواهند برجام را به هم بزنند ما ظرف يك سال ونيم مي‌توانيم به توان 100 هزار سو برسيم و اين يعني توانمندي بالقوه‌اي كه وجود دارد.
فردو نه سالن بسكتبال است و نه سالن فوتبال
بخش‌هايي از سخنان رييس سازمان انرژي اتمي نيز به انتقاد از رويكردهاي مخرب در برخي رسانه‌هاي داخلي نسبت به توافق هستهاي و فرجام آن اختصاص داشت. وي با ابراز تاسف از اينكه برخي رسانه‌هاي داخل همنوا با برخي رسانه‌هاي خارجي حركت مي‌كنند، گفت: ما ظرف چهار روز در فردو مي‌توانيم غني‌سازي 20 درصد را انجام دهيم و اين در حالي است كه برخي دوستان مي‌گويند فردو به سالن بسكتبال و فوتبال تبديل شده است. من اميدوارم كه عزيزان رسانه‌هاي داخلي حداقل با پيامي كه يك مسوول در داخل مي‌گويد همراه باشند و با تشكيك به اين موضوع نگاه نكنند كه با طرف خارجي همنوا باشد.
آمانو: به صراحت مي‌گويم ايران به تعهدات خود پايبند بوده است
يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز در جمع خبرنگاران ايراني و خارجي با پرسش‌هاي بيشتر سياسي و نه صرفا فني روبه رو شد. با توجه به بازه زماني سفر آمانو به تهران و اينكه در رسانه‌هاي بين‌المللي اين سفر به دست ردي بر ادعاهاي دونالد ترامپ تعبير شد، مهم‌ترين سوال از مديركل آژانس به سخنان ترامپ در مورد عدم پايبندي ايران به برجام و موضع ترامپ اختصاص داشت. آمانو در پاسخ گفت: در مورد صحبت‌هاي ترامپ حرفي ندارم. برجام، توافقي بين ايران و ١+٥ است كه به تاييد شوراي امنيت رسيده است. شوراي امنيت از اين توافق حمايت كرده و شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم پايبندي ايران به برجام را بارها تاييد كرده است. آژانس از ژانويه 2016 آژانس پايبندي ايران به توافق هستهاي برجام را كاملا زيرنظر دارد. آژانس به صراحت اعلام مي‌كند كه ايران به تعهدات خود تحت توافق هستهاي پايبند بوده است. من در ديدار امروز با آقاي صالحي نيز بر اجراي كامل برجام تاكيد كردم.
وي در ادامه درخصوص تدابير فني آژانس درباره پايبندي ايران و اينكه آژانس تا كجا در برابر اظهارات امريكايي‌ها از برجام دفاع مي‌كند، گفت: تمامي اين بحث‌ها مقطعي است. از زماني كه من رييس آژانس شدم گاهي اوقات مجبور شدم گزارش‌هاي منفي منتشر كنم ولي گاهي اوقات هم گزارش‌هاي مثبتي داده‌ام. پايبندي به قانون از اهميت ويژه‌اي در اين خصوص برخوردار است.
تا زماني در برجام مي‌مانيم كه از منافع آن بهره‌مند شويم
دومين ديدار يوكيا آمانو در تهران به ديدار با حسن روحاني، رييس‌جمهور اختصاص داشت. به گزارش پايگاه اطلاع‌رساني رياست‌جمهوري، حسن روحاني در اين ديدار با اشاره به اينكه آژانس تا اين مرحله در نحوه اجرا و ثبات توافق برجام نقش مثبت و سازنده‌اي داشته است، گفت: مجموعه همكاري‌هاي ايران با آژانس كامل و قابل توجه بوده است. اراده ما مبتني بر انجام همكاري بلندمدت با آژانس در چارچوب مقررات بين‌المللي است و اميدواريم با توجه به همكاري كامل ايران در سال‌هاي اخير، آژانس هر چه سريع‌تر نتيجه نهايي مبني بر صلح آميز بودن ماهيت برنامه هستهاي ايران را اعلام كند.
رييس‌جمهوري با تاكيد بر اينكه يك كشور هر طور كه بخواهد نمي‌تواند با توافقات چندجانبه و بين‌المللي برخورد كند، گفت: استحكام مقررات و معاهدات بين‌المللي بسيار مهم است. ايران همانطور كه بارها اعلام كرده هرگز نخستين كشوري نخواهد بود كه از برجام خارج مي‌شود. اما ما تا زماني نسبت به برجام پايبند و متعهد هستيم كه بتوانيم از منافع قيد شده در آن بهره‌مند شويم. اعتبار آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به عنوان يك نهاد مهم بين‌المللي در افكار عمومي جهان بر مبناي اين است كه بدون تاثيرپذيري از قدرت‌ها، فعاليت‌هاي حرفه‌اي و فني خود را به انجام برساند و اينكه برخي كشورها و مقامات آنها بخواهند بر تصميمات آژانس تاثير بگذارند و اعمال فشار كنند براي ما قابل قبول نيست. آژانس تنها مرجع تاييد‌كننده پايبندي ايران به برجام است. برجام نيز معيار مشخصي دارد و ملاك عمل ايران نيز صرفا همان معيارهاست.
آژانس به رويكرد بي‌طرفانه ادامه مي‌دهد
يوكيو آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز در اين ديدار برجام را توافقي بسيار خوب دانست و گفت: امروز بر اساس تلاش‌هاي مشتركي كه به انجام رسيده مي‌توانيم تاكيد كنيم كه ايران به تمامي تعهدات خود در چارچوب مقررات بين‌المللي و برجام عمل كرده است. اكثر مقامات و مسوولان عاليرتبه كشورهاي جهان در فضاي بين‌المللي با قدرت از برجام حمايت مي‌كنند. اجراي تعهدات و پايبندي به آنها از سوي همه طرف‌ها نقش اساسي و حياتي در ثبات و آينده برجام خواهد داشت. آمانو با تجليل از پايبندي ايران در عمل به تعهدات خود در برجام، افزود: اعتبار آژانس بسيار حايز اهميت بوده و همچنان بر بي‌طرفي خود در مواضع ادامه مي‌دهد و بر اساس حقايق و پادمان‌ها گزارش‌هاي واقعي را ارايه خواهد كرد.