از مدرسه‌گرايي تا مدرسه‌زدايي
غزل لطفي*
ايوان ايليلچ، فيلسوف، نويسنده و كشيش كاتوليك اهل اتريش در سال 1926 در وين به دنيا آمد. پدر و مادرش يهودي بودند و بعد از جنگ جهاني دوم به تحصيل در رشته زيست‌شناسي سلولي و سپس فلسفه پرداخت. ايليچ همانند روسو دست‌پرورده كليسا بود و همانند وي پيشگام در فرهنگ (ضد فرهنگ). روند شتابزده جامعه صنعت‌زده را محكوم مي‌كرد و معتقد بود كه اين روند باعث تخريب جامعه است.
مدرسه‌زدايي: اولين بار در قرن 18 ژان ژاك روسو به هجوم به سمت تحصيلات سيستماتيك پرداخت زيرا وي معتقد بود روح كودك زيبا و آزاد آفريده شده است و اجبار و تحميل، روح كودك را به فساد مي‌كشاند. نماينده اصلي نظريه مدرسه‌زدايي ايليچ بود و نقطه انتقادي «اجبار» و «الزام» در مدرسه بود، وي در نظريه خود بيان كرد كه تحصيلات اجباري باعث شكاف در جامعه است و فقط براي قشر مرفه جامعه مفيد است و آن دسته از كودكان كه موفق به پايان دوران تحصيل خود نمي‌شوند و در واقع نمره قبولي دريافت نمي‌كنند از جامعه طرد مي‌شوند؛ «آنچه امروز ما در جوامع در حال توسعه مي‌بينيم.» او معتقد بود حتي تحصيلات رايگان فقط باعث آموزش مدرك‌گرايي بدون كسب مهارت در دانش‌آموزان مي‌شود و همين دانش‌آموزان بي‌مهارت وارد جامعه مي‌شوند و اقشاري را تشكيل مي‌دهند كه شغل خود را فقط از روي ميزان درآمد و نه مهارت و علاقه انتخاب مي‌كنند. مدرسه به دانش‌آموزان كسب نمره بهتر جهت قبولي و نه كسب مهارت بيشتر براي موفقيت را مي‌آموزد و اگر ما تفكر كودكان‌مان را در مدرسه تصحيح نكنيم جامعه نيز رو به فساد خواهد رفت.
تعريف مدرسه از ديدگاه ايليچ: موسسه‌اي كه در سني مشخص به كودك اجازه مي‌دهد در محيطي مشخص از شخص خاصي كه معلم ناميده مي‌شود فقط آموزش‌هاي تعيين شده را ببيند و اين در حالي است كه كودك از آموزش در زندگي روزمره و طبيعت دور خواهد ماند.
اين روند آموزشي كودك را مصرف‌گرا (خريدار آموزش) و آموزش را كالاي قابل ارايه از طرف معلم نشان مي‌دهد. همين كودك مصرف‌گرا وارد جامعه مي‌شود و يك فرد مصرف‌گرا نه توليد‌كننده و مبتكر را تشكيل خواهد داد و جامعه نيز به سمت مصرف‌گرايي پيش خواهد رفت.
هدف ايليچ از بيان اين نظريه: به مردم بياموزد كه در هر مكاني حتي طبيعت امكان يادگيري هست. كودك از بدو تولد در حال آموزش و يادگيري است و اختصاص سن فقط كودك را محدود مي‌كند. اعمال محدوديت‌هاي فضايي، سني و جنسي در كنار آموزش ثابت براي كودكان نه‌تنها به رشد آنها كمك نمي‌كند بلكه باعث عدم كارايي مفيد آموزشي در مدارس خواهد بود.
* مترجم و نويسنده