وزير خارجه بريتانيا با مقامات ايراني گفت‌وگو مي‌كند
جانسون و پيچيدگي‌هاي سفر به تهران
شهاب شهسواري
بوريس جانسون، وزير خارجه بريتانيا، امروز براي نخستين‌بار در دوره فعاليتش به عنوان بلندپايه‌ترين ديپلمات بريتانيايي به تهران سفر مي‌كند؛ سفري كه از هفته‌ها قبل، جنجال در مورد آن رسانه‌هاي بريتانيايي را سرشار كرده است. هر چند روابط تهران و لندن در دوران رياست‌جمهوري حسن روحاني، به لحاظ سياسي، پس از پشت سر گذاشتن سراشيبي تند دولت دهم، به بالاترين سطح خود به لحاظ ديپلماتيك رسيد، اما سفر بوريس جانسون به تهران حاشيه‌ها و چالش‌هاي زيادي به خود اختصاص داد. پرونده يك شهروند دوتابعيتي كه در ايران به اتهام‌هاي امنيتي زنداني شده است، مساله‌اي است كه رسانه‌هاي بريتانيايي آن را به چالشي مهم براي وزير خارجه اين كشور بدل كرده‌اند. اما تهران مسائل متعدد حل نشده ديگري با بريتانيا دارد، بازپرداخت بدهي نيم‌ميليارد دلاري و عدم تمايل بانك‌هاي بريتانيايي به ايجاد كانال مالي با وجود لغو تحريم‌ها از جمله اين مسائل هستند. رابطه تهران و بريتانيا طي 40 سال گذشته فراز و فرودهاي زيادي را پشت سر گذاشته است و حتي تا قطع كامل روابط ديپلماتيك پيشرفت‌هاست، اما پس از سه ديدار رييس‌جمهور اسلامي ايران با نخست‌وزيران بريتانيا و سفر فيليپ هاموند به تهران، در آستانه سفر جانسون روابط ديپلماتيك دو كشور در بهترين وضعيت خود قرار دارد، هر چند روابط تجاري، اقتصادي و كنسولي آنچنان شرايط خوبي ندارند. پيچيدگي‌ها در روابط تهران و لندن به حدي است كه حتي با وجود رونق روابط سياسي، باز هم مشكلات عمده‌اي در تسهيل مناسبات حقوقي، تجاري و بانكي دوجانبه وجود دارد.
جانسون دو سال بعد از سلفش، فيليپ هاموند به تهران مي‌آيد، سفري كه طي آن سفارت بريتانيا در تهران بازگشايي شد و روابط دو كشور بعد از يك وقفه چهار‌ساله به بالاترين سطح بازگشت. هاموند، چند ماه قبل از اجرايي شدن برجام، در سفرش به تهران با رييس‌جمهور اسلامي ايران، رييس مجلس، دبيركل شوراي عالي امنيت ملي و وزير خارجه، وزير نفت و رييس كل بانك مركزي ديدار و گفت‌وگو كرده بود. برنامه سفر دو‌روزه جانسون هم شامل تعداد زيادي ديدارهاي دوجانبه در مورد مسائل منطقه و دو طرف مي‌شود، به جز گفت‌وگوي جانسون با همتايش در تهران ديدار با علي شمخاني، دبيركل شوراي امنيت ملي و علي اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي، در برنامه‌هاي اين سفر دو‌روزه پيش‌بيني شده است.
به گفته سخنگوي وزارت امور خارجه «در اين سفر آخرين وضعيت روابط دو جانبه به خصوص در حوزه همكاري‌هاي اقتصادي دو كشور، گسترش روابط تجاري و بانكي، مسائل منطقه‌اي و تحولات بين‌المللي مورد گفت‌وگو و تبادل نظر قرار خواهد گرفت.» حجم روابط تجاري ايران و بريتانيا هر چند به لطف برجام و بهبود روابط ديپلماتيك در دو سال گذشته، به گفته مهرداد خوانساري، رييس اتاق بازرگاني ايران، در شش ماه ابتدايي سال جاري ميلادي نسبت به مدت مشابه سال قبل دو برابر شده است. آبان ماه جاري خبرگزاري تسنيم گزارش داده‌بود، وزارت امور خارجه انگليس در حال مطالعه بسته‌اي از اقدامات براي تسهيل روابط تجاري با ايران است.
نقش بريتانيا در عملي كردن تعهدات بين‌المللي در برجام، قطعا يكي از موضوعات گفت‌وگو بين جانسون و مقامات ايراني خواهد بود. بريتانيا طي 3 سال گفت‌وگوهاي مربوط به پرونده هسته‌اي يكي از 3 كشور اروپايي حاضر در مذاكرات بود. هر چند طي دوران مذاكرات، عملا سطح روابط دوجانبه ميان تهران و لندن، به دليل اتفاقاتي كه در دوران دولت‌هاي نهم و دهم رخ داده‌بود، در سطح پاييني قرار داشت، اما بريتانيا نقش مثبتي در رسيدن به توافق هسته‌اي بازي كرد. بلندپايه‌ترين ديدار ميان مقامات ايران و بريتانيا، شهريور 93 و در حاشيه دومين سفر حسن روحاني به نيويورك براي شركت در نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد رخ داد. نخست‌وزير وقت بريتانيا، ديويد كامرون و حسن روحاني رييس‌جمهوري ايران، در نيويورك با هم ديدار كردند تا نخستين ديدار رهبران دو كشور بعد از انقلاب اسلامي در ايران شكل بگيرد. به فاصله كوتاهي بعد از بيانيه وين در سال 1394، وزير خارجه وقت بريتانيا فيليپ هاموند به تهران سفر كرد تا طي مراسمي رسمي، سفارت بريتانيا در تهران را كه چهار سال قبل از آن به دليل حمله تعدادي معترضان تعطيل شده بود، بازگشايي كند. حسن روحاني، در دو سفر ديگرش به نيويورك نيز با نخست‌وزير كنوني بريتانيا، ترزا مي ديدار و گفت‌وگو كرده است.
محدوديت‌هاي ارتباط بانكي و مالي ميان ايران و بريتانيا از جمله مواردي است كه جانسون در تهران با درخواست حل و فصل آن مواجه خواهد شد. با وجود اثر برجام در مناسبات اقتصادي ايران و بريتانيا، اما همچنان بخش مهمي از موسسات مالي و بانك‌هاي بريتانيايي نسبت به جريمه‌هاي احتمالي ايالات متحده براي مبادلات مالي با ايران نگراني دارند. به نوشته گاردين، هر چند گمانه‌زني‌هايي در مورد مشاركت مالي بانك انگلند در برخي قراردادهاي تجاري و سرمايه‌گذاري با ايران مطرح شده است، اما نگراني در مورد احتمال به خطر افتادن «پول ماليات‌دهندگان بريتانيايي» در صورت جريمه شدن اين بانك توسط امريكا، باعث شده است تا هنوز اين بانك در هيچ قرارداد مهمي مشاركت نكند. به نوشته گاردين محدوديت‌هاي كنوني باعث شده است كه حتي سفارت ايران در بريتانيا هم هنوز موفق به باز كردن حساب بانكي نشود و 5 بانك عمده ايراني كه در لندن فعاليت مي‌كنند، با موانع جدي مواجه هستند.
در عين حال طلب 450 ميليون پوندي ايران از بريتانيا و مساله بازپرداخت آن، بخشي از گفت‌وگوهاي دوجانبه ميان دو دولت است. بريتانيا قراردادهاي نظامي خود براي فروش چندين دستگاه تانك چيفتن به ايران را كه در نظام پيشين منعقد شده‌بود، هيچگاه عملي نكرد. بعد از پيگيري‌هاي طرف ايراني، 7 سال پيش دادگاه عالي بريتانيا به نفع ايران راي داد و رقم نهايي بدهي به اضافه بهره آن را تعيين كرد. لندن طي سال‌هاي گذشته، به بهانه تحريم بودن بانك مركزي ايران از سوي اتحاديه اروپا در بازپرداخت اين بدهي تعلل كرده است، اما با رفع اين تحريم‌ها بر اثر برجام، بهانه‌اي براي عدم پرداخت اين مبالغ باقي نمانده است. با تاخير در بازپرداخت مبالغ طلب ايران، ممكن است ايران بهره بيشتري براي اين مبلغ درخواست كند.
جنجال زاغري
هر چند سفر بوريس جانسون به تهران از چند ماه پيش مطرح بود، اما يك اظهارنظر اين ديپلمات بريتانيايي در مجلس عوام اين كشور، باعث شد تا سفر به تهران با يك پرونده امنيتي گره بخورد. جانسون يك ماه پيش در يك نشست استماع كميته امورخارجه مجلس عوام گفته‌بود: «وقتي بررسي مي‌كنم ببينم نازنين زاغري رادكليف در حال انجام چه كاري بوده مي‌بينم كه او- آن‌طور كه من مي‌دانم- فقط در حال آموزش روزنامه‌نگاري بوده است.» اين اظهارات جانسون بازخوردهاي زيادي در رسانه‌هاي بريتانيايي داشت و برخي رسانه‌ها ادعا كردند كه اين اظهارات باعث محكوميت يا افزايش مجازات نازنين زاغري شده است. فشار بر جانسون تا حدي بالا رفت كه حتي مقامات حزب اپوزيسيون دولت از جمله رهبر حزب كارگر و شهردار لندن، خواهان استعفاي او شدند. نهايتا بوريس جانسون از اظهارات قبلي خود عقب‌نشيني كرد و گفت به اعتقاد او سفر نازنين زاغري به تهران فقط براي گذراندن تعطيلات بود.
او پيش از سفرش به تهران هم نشان داد كه ديگر تمايلي به ادامه دادن اين جريان رسانه‌اي ندارد و در پاسخ به خبرنگار ديلي‌تلگراف، روز پنجشنبه تاكيد كرد: «ما تعدادي پرونده‌هاي بسيار پيچيده كنسولي با ايران داريم. احتمالا كارآمدترين برخورد اين است كه ما خود را درگير اين مبحث نكنيم كه چه كاري براي حل يك مبحث جاري انجام داده‌ايم، اما معتقدم كه اين پرونده‌ها بسيار پيچيده هستند.» او در عين حال تاكيد كرد كه در سفرش به تهران مسائلي مربوط به ادعاي «تامين موشك براي حزب‌الله در لبنان و كمك به حوثي‌هاي يمن براي شليك موشك به رياض» را مطرح خواهد كرد. جانسون در گفت‌وگوي كوتاه خود با ديلي‌تلگراف تاكيد كرد: «من فكر مي‌كنم كه رفتار منطقه‌اي ايران مساله‌اي كاملا مجزا است و من قطعا آن را در سفرم به تهران مطرح خواهم كرد.»
به نوشته روزنامه گاردين، اظهارات جانسون نشان مي‌دهد كه از سفر جانسون نبايد انتظار داشت كه يك گشايش فوري در زمينه پرونده نازنين زاغري پس از اين سفر ايجاد شود، چرا كه ايران تابعيت دوگانه را به رسميت نمي‌شناسد و بريتانيا براي لابي‌كردن از جانب فردي كه تابعيت بريتانيايي او از طرف ايران به رسميت شناخته نشده است، مشكلات زيادي خواهد داشت. طي ماه گذشته، ريچارد رادكليف، همسر بريتانيايي نازنين زاغري با بوريس جانسون ديدار كرده‌بود و از او خواسته‌بود كه او را در سفر به تهران همراهي كند، هر چند به نظر مي‌رسد چنين پيشنهادي از سوي وزارت خارجه بريتانيا پذيرفته نشده است.