بي‌اعتنا به دستور رييس

سكوت كنگره ايالات متحده، جمع شدن اعضاي كميسيون مشترك برجام در وين، گزارش آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل به شوراي امنيت مبني بر پايبندي تهران به توافق هسته‌اي و پچ‌پچ‌هايي كه درباره همراهي اروپا با ايالات متحده درباره پرونده‌هاي غيرهسته‌اي به گوش مي‌رسد. سكوت كنگره ايالات متحده و عبور سالم برجام از اين فاز در رسانه‌هاي امريكايي بازتاب بسياري يافت. همان توافق هسته‌اي كه باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده به سختي و با توسل به فيلي باستر آن را از سد همين كنگره عبور داده بود اكنون با سكوت جمهوريخواهان و دموكرات‌ها دوباره به دستان دونالد ترامپ سپرده شده است. در حالي كه نمايندگان هسته‌اي ايران و امريكا در كميسيون مشترك برجام در وين به سر مي‌برند، خبري از وضع تحريم‌هاي جديد يا بازگرداندن تحريم‌هاي قبلي نشد. از طرح جمهوريخواهان كه در سايه آن ماشه براي وضع تحريم‌هاي جديد و فلج‌كننده كشيده مي‌شد تا پايان روز سه‌شنبه به وقت ايالات متحده خبري نشد و اكنون برجام در ايالات متحده در وضعيتي قرار دارد كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا پايبندي ايران به آن را تاييد نكرده و همزمان كنگره نيز پس از 60 روز تصميمي درباره آن نگرفته است. در حالي كه با پايان 60 روز مهلت كنگره مي‌تواند به معناي پذيرفتن استدلال‌هاي مقام‌هاي اروپايي از جانب قانونگذاران امريكايي باشد اما رسانه‌اي مانند واشنگتن تايمز در اين باره مي‌نويسد: قانونگذاران هنوز براي ارايه طرح تا پيش از آنكه دونالد ترامپ درباره توافق هسته‌اي تصميم بگيرد، فرصت دارند اما چهره‌هاي نزديك به كاخ سفيد مي‌گويند كه رييس‌جمهور از اينكه كنگره تا اين اندازه منفعل با توافق هسته‌اي با ايران برخورد كرده ناراحت است.

واشنگتن‌تايمز در بخشي از اين گزارش ادعا مي‌كند كه احتمالا ترامپ تا روز 13 ژانويه تصميم نهايي خود را مي‌گيرد و خروج امريكا از برجام را شخصا اعلام مي‌كند. تصميمي كه ترامپ مايل بود اتخاذ آن را به كنگره واگذار كرده و از آن سلب مسووليت كند. با وجود اينكه سندي براي اين ادعاي واشنگتن‌تايمز وجود ندارد اما به نظر مي‌رسد كه برخي رسانه‌هاي امريكايي تلاش مي‌كنند همچنان چماق را بالاي سر ايران و توافق هسته‌اي نگاه دارند. با اين‌همه تا اين جاي كار مي‌توان گفت كه اروپا و كنگره امريكا هر دو به درخواست ترامپ براي قرار دادن ساير پرونده‌هاي غيرهسته‌اي در قالب برجام نه گفتند. نيمه اكتبر بود كه دونالد ترامپ همزمان از كنگره كشور خود و سه كشور اروپايي حاضر در برجام يعني بريتانيا، فرانسه و آلمان درخواست كرد كه راهي را براي جبران كردن آنچه وي ايرادهاي جدي در توافق هسته‌اي مي‌خواند، پيدا كند. يكي از ايرادهايي كه ترامپ مطرح كرده و به دنبال اصلاح آن بود بازوضع تحريم‌هاي هسته‌اي عليه ايران در صورت انجام آزمايش موشك‌هاي بالستيك بود. واشنگتن با استناد به تعبير خود از متن قطعنامه 2231 مي‌گويد كه آزمايش موشك‌هاي بالستيك ايران نقض اين قطعنامه است. با وجود اصرارهاي كاخ سفيد و توسعه بخشيدن وزارت خزانه‌داري امريكا به دامنه تحريم‌هاي غيرهسته‌اي ايران به دليل فعاليت‌هاي موشكي‌اش اما نه تنها اتحاديه اروپا، روسيه و چين با استدلال دونالد ترامپ همخوان نشدند بلكه چهره‌هايي چون فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا، سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه و ساير وزراي خارجه كشورهاي عضو برجام به صراحت تاكيد كردند كه توافق هسته‌اي با ايران قابل مذاكره نيست و نمي‌توان نه متممي به آن اضافه كرد و نه تغييري در مفاد آن داد. جدا از فرجام برجام آنچه بيش از همه اهميت دارد شكافي است كه با اين توافق هسته‌اي ميان امريكا و متحدان سنتي‌اش در قاره سبز ايجاد شده است. هرچند كه امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه تا حدودي با سخنان همتاي امريكايي درباره فعاليت‌هاي موشكي ايران و رفتارهاي منطقه‌اي اين كشور همراه شد اما اين همدردي در ميدان عمل فايده‌اي براي رييس‌جمهور امريكا نداشت. حقيقت آن است كه اروپا به عنوان متحد امريكا در پازل‌هاي متفاوت بين‌المللي در كنار توافق هسته‌اي با ايران ايستاده است.

محمد جواد ظريف، وزير خارجه كشورمان نيز به محض بلند شدن زمزمه‌هايي درباره مذاكره مجدد برجام تاكيد كرد كه اگر قرار بر دوباره پشت ميز نشستن باشد، تهران نيز مطالبه‌هاي جديد بسياري براي درخواست كردن خواهد داشت. همزمان با هوشياري ديپلماتيك و فني ايران در 11 ماه گذشته از عمر توافق هسته‌اي در سايه دولت دونالد ترامپ، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي 9 بار پايبندي تهران به توافق هسته‌اي و تعهداتش در قالب اين توافق را تاييد كرده است.

مارك دوبويتز از كارشناسان مسائل ايران در اين باره به واشنگتن تايمز مي‌گويد: در ژانويه، رييس‌جمهور احتمالا به‌شدت از اينكه نه كنگره و نه اروپايي‌ها توجهي به درخواست‌هاي وي درباره برجام نداشتند، اندوهگين خواهد شد. اين احتمال وجود دارد كه رييس‌جمهور در اين بازه زماني از برجام خارج شود و ديگر توپ اين خروج را به زمين ديگري چه اروپا و چه كنگره پاس ندهد.

دايلان ويليامز، از كارشناسان مسائل سياست خارجي امريكا در اين باره مي‌گويد: اين حقيقت كه ضرب‌الاجل زماني 60 روزه براي بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي ايران گذشت و هيچ اتفاقي هم رخ نداد، نشان مي‌دهد كه تركيب غالب در كنگره امريكا علاقه‌اي به پاره كردن برجام ندارند. اين سكوت كنگره در حالي منجر به پايان ضرب‌الاجل 60 روزه شده است كه جمهوريخواهان هم‌حزب رييس‌جمهور در حال حاضر مجلس نمايندگان و سنا را با هم در اختيار دارند. با اين وجود اين هم‌حزبي بودن منجر به اين نشد كه جمهوريخواهان عزم خود را براي خروج امريكا از توافقي كه به تاييد شوراي امنيت رسيده است، جزم كنند. فرصت 90 روزه بعدي كه ترامپ بايد طبق قانون داخلي امريكا پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را تاييد كند در ماه ژانويه از راه خواهد رسيد اما با توجه به تعطيلات پيش رو و اينكه كنگره و كاخ سفيد در تعطيلات خواهند بود به نظر نمي‌رسد كه ترامپ بتواند تا آن ضرب‌الاجل زماني دست به اقدام جدي بزند. در حال حاضر بي‌ميلي اروپا براي استجابت درخواست دونالد ترامپ و تعلل كنگره در لبيك گفتن به درخواست رييس‌جمهور، ساكن كاخ سفيد را دچار وضعيت پيچيده‌اي كرده است. اگر ترامپ نيز سكوت كند در حقيقت به معناي آن خواهد بود كه آن‌همه شعار‌هاي ضدايراني معنايي در ميدان عمل نداشته است و اگر هم در تصميمي خودسرانه اعلام كند كه از توافق هسته‌اي با ايران خارج مي‌شود، امريكا حمايت دوستان اروپايي‌اش را از دست خواهد داد.

همزمان حاميان برجام نيز خود را در موقعيت پيچيده‌اي يافته‌اند. اگر از رييس‌جمهور امريكا حمايت كنند خود را در موقعيت نقض برجام خواهند ديد و اگر هم مخالفت خود با هر گونه تغيير در ماهيت موجود توافق هسته‌اي را اعلام كنند، برجام را در خطر پاره شدن توسط رييس‌جمهور قرار خواهند داد. شايد تا يك ماه قبل همگان تصور مي‌كردند كه عقلانيت و آينده نگري در تصميم‌هاي ترامپ اندك جايي را به خود اختصاص داده است اما با تصميم يك هفته قبل رييس‌جمهور امريكا مبني بر به رسميت شناختن قدس به عنوان پايتخت رژيم صهيونيستي در ميان هجمه‌اي از هشدارهاي رهبران اروپايي، رهبر كاتوليك‌هاي جهان و متحدان عرب واشنگتن، اكنون بر همگان مسلم شده است كه نمي‌توان انتظار عقلانيت و مديريت بحران از سكاندار جمهوريخواه كاخ سفيد را داشت. ترامپ در 11 ماه گذشته از رياست‌جمهوري‌اش دو بار پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را اعلام كرد اما زماني كه تقويم به سومين ضرب‌الاجل زماني در ماه اكتبر رسيد، وي ترجيح داد اعلام كند كه تهران به توافق هسته‌اي پايبند نبوده است. هرچند كه بدنه تيم جديد سياسي در ايالات متحده سرسختانه مخالف هر گونه رابطه و توافق با ايران هستند اما چهره‌هاي حاضر در تيم‌هاي سياسي و امنيتي ترامپ مانند ركس تيلرسون، وزير خارجه ايالات متحده اميد دارند كه امريكا در توافق هسته‌اي باقي بماند تا هم بر حجم اختلاف‌هاي ميان اروپا و امريكا افزوده نشود و هم آنكه بر مجموع تنش‌هاي موجود در خاورميانه افزوده نشود. سناتورهاي جمهوريخواه مانند باب كوركر و تام كاتن در ماه اكتبر كار روي طرحي را آغاز كردند تا به واسطه آن رييس‌جمهور مجبور نباشد در بازه‌هاي زماني متعدد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را تاييد كند.

فايننشال‌تايمز در اين باره مي‌نويسد: برخي مشاوران نمايندگان كنگره مي‌گويند كه جمهوريخواهان نتوانسته‌اند در اين طرح پيشرفت خاصي داشته باشند.

برخي رسانه‌هاي امريكايي در تحليل‌هاي خود ادعا مي‌كنند كه اقدام ترامپ در به رسميت شناختن قدس به عنوان پايتخت رژيم صهيونيستي به نفع ايران و برجام تمام شده است و در حال حاضر فضاي ضدامريكايي بين‌المللي به وجود آمده، خروج واشنگتن از توافق هسته‌اي با ايران را كه نمونه‌اي از برد ديپلماسي بر زور و قوه قهريه است براي امريكا پرهزينه‌تر كرده است. از سوي ديگر روسيه نيز يك عضو قدرتمند و داراي حق وتو در چارچوب توافق هسته‌اي با ايران است كه در چندسال اخير به تهران بيش از پيش نزديك شده و پرونده‌هاي مشترك ميان دو كشور نيز افزايش يافته‌اند.

اروپا كنار ايران ايستاد

كميسيون مشترك برجام در حالي به شكل رسمي از امروز در وين برگزار مي‌شود كه انتظارهاي ايران از قاره سبزنشين‌ها براي تبديل شدن به ترمزي در برابر رفتارهاي امريكا و البته خارج شدن از لاك محافظه‌كاري در برابر نزديك شدن اقتصادي به ايران روز به روز افزايش پيدا كرده است. اتحاديه اروپا در چندماه گذشته از حضور ترامپ در قدرت هم در قالب تذكرهاي شفاهي و هم در چارچوب تصميم‌هاي عملي موافقت خود با ادامه توافق هسته‌اي ايران را اعلام كرده است. روز گذشته نيز همزمان با برگزاري اين نشست در وين، اتحاديه اروپا با انتشار اطلاعيه‌اي كه روي وب سايت اين اتحاديه قرار گرفته است، اعلام كرد كه نشست كميسيون مشترك برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) كه به سرپرستي هلگا اشميد به نمايندگي از مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا امروز در وين برگزار مي‌شود فرصتي براي بررسي اجراي برجام تا زماني‌ كه مسائل هسته‌اي و مرتبط با تحريم‌ها مورد اهميت است، ايجاد كرده است.

اتحاديه اروپا كه در جريان مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و 1+5 در دولت باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده از نقش ميانجي و واسطه‌اي براي مذاكره ميان تهران و واشنگتن خارج شده و به زباني به حاشيه رانده شده بود در دولت ترامپ به دليل فقدان كانال ديپلماتيك ميان ايران و امريكا دوباره نقش ميانجي و پيام‌رسان را به دست آورده است. فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا تنها چند روز پيش از پايان ضرب الاجل 60 روزه كنگره با ركس تيلرسون، وزير خارجه ترامپ در بروكسل ديدار كرد. ديداري كه مهم‌ترين سوژه آن توافق هسته‌اي با ايران بود. برخي منابع خبري مي‌گويند كه موگريني در آن ديدار به رييس دستگاه ديپلماسي ايالات متحده اطمينان خاطر داده كه اروپا در ساير حوزه‌هاي غيرهسته‌اي مورد دغدغه امريكا درباره ايران با واشنگتن همراهي خواهد كرد به شرط آنكه امريكا در برجام باقي بماند. موگريني در اين ديدار بار ديگر به وزير خارجه ترامپ هشدار داد كه ادامه اجراي برجام از اهميت فوق‌العاده‌اي براي اروپا برخوردار است و اروپا به اين مساله به چشم اولويتي استراتژيك نگاه مي‌كند. تيلرسون نيز در اين گفت‌وگو به مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا اطمينان داده بود كه امريكا براي پرداختن به آنچه وي فعاليت‌هاي بي‌ثبات‌كننده ايران مي‌خواند با اروپا همكاري خواهد كرد. وي در اين ديدار بر اهميت متعهد ماندن ايران به برجام تاكيد كرده بود اما هيچ سخني از اينكه دولت ترامپ در نهايت چگونه با توافق هسته‌اي برخورد خواهد كرد به ميان نياورده بود.